Waarom zet de een de thermostaat op de hoogste stand, terwijl de ander een extra trui aantrekt? Hoe we omgaan met milieukwesties, hangt samen met onze levensopvattingen, zo blijkt uit het proefschrift van Annick Hedlund-de Witt, onderzoeker én activist.
Wat zijn wereldbeelden en hoe beïnvloeden ze onze relatie met duurzaamheid?
“Kort door de bocht gezegd zijn het de diepste aannames van waaruit we naar de wereld kijken. Hoewel onze wereldbeelden verbonden zijn met de cultuur waarin we leven en de tijdsgeest, komen verschillende wereldbeelden in verschillende culturen voor.”
Annick Hedlund-de Witt is onderzoeker bij het Centrum Biotechnologie en Maatschappij van de TU Delft. Ze promoveerde afgelopen maand op de relatie tussen wereldbeelden in het Westen en de transformatie naar duurzame samenlevingen, met haar onderzoek Worldviews and the transformation to sustainable societies. An exploration of the cultural and psychological dimensions of our global environmental challenges.
Wat kwam je in Nederland tegen?
“In mijn onderzoek in Nederland zag ik drie dominante wereldbeelden. Het eerste is het traditionele wereldbeeld, dat behoudend is en waarin religie een belangrijke rol speelt. Mensen met een traditioneel wereldbeeld zien de natuur als iets wat door God gecreëerd is. In de discussie over biotechnologie zijn dit de mensen die stellen dat we ‘niet voor God moeten spelen’. Het tweede, moderne wereldbeeld kijkt juist op een rationele manier naar de natuur: het is een instrument en heeft alleen materiële waarde. Deze visie wordt vaak als hoofdschuldige aangewezen op de vraag waarom we als samenleving de natuur zo erg uitbuiten dat grondstoffen massaal opraken. Het derde, postmoderne wereldbeeld ziet de natuur niet alleen als een object, maar stelt dat de natuur culturele, morele, en in sommige gevallen zelfs spirituele waarde heeft. Dit leidt tot een brede blik, waarbij naar ecosystemen als geheel gekeken wordt in plaats van alleen naar de losse onderdelen.”
Er is veel discussie in de samenleving en in de politiek over klimaatverandering, kun je die discussie verklaren aan de hand van wereldbeelden?
“Verschillende wereldbeelden hebben uiteenlopende ideeën over hoe je het klimaatprobleem moet oplossen. De groep ‘modernen’ is geneigd om wetenschap en technologie als dé oplossing te zien. ‘Postmodernen’ zijn vaak veel kritischer ten aanzien van meer technologie—‘is dat niet immers wat veel van onze milieuproblemen heeft veroorzaakt?!’. Zij zoeken naar een andere manier van leven en een andere relatie met de natuur. In hun eigen gedrag maken ze doorgaans ook duurzamere keuzes. Ze vinden zaken die boven hun directe eigenbelang uitstijgen ook echt belangrijk. [[{“fid”:”22656″,”view_mode”:”default”,”type”:”media”,”attributes”:{“height”:1080,”width”:1620,”style”:”width: 250px; height: 167px; float: right;”,”class”:”media-element file-default”}}]]Ze denken aan de volgende generatie, het lot van mensen aan de andere kant van de wereld, het uitsterven van soorten. Individuen met een meer traditioneel wereldbeeld hebben vaak minder affiniteit met waarden als milieu en duurzaamheid, maar maken soms als gevolg van hun wat behoudende, meer sobere levensstijl duurzame keuzes. Zo zie je dat er vanuit verschillende waarden steun voor duurzaamheid kan ontstaan.”
In de inleiding van je proefschrift schrijf je dat je hoopt dat je onderzoek bijdraagt aan een duurzamere wereld. Ben je eigenlijk ook een activist?
“Ja, totaal! Alleen wetenschapper zijn vind ik onbevredigend. Uiteindelijk wil ik vooral een bijdrage aan een meer duurzame wereld leveren. Dat past ook wel bij mijn eigen wereldbeeld: ik begrijp het postmoderne wereldbeeld heel goed en herken ook veel van mijzelf in het integratieve wereldbeeld (zie kader). Dat betekent dat ik zelf met een brede blik kijk en verbindingen zoek. En in mijn onderzoek probeer ik een brug te slaan naar wat de samenleving met mijn inzichten kan. Dat vond ik moeilijk aan het schrijven van een proefschrift: je doet heel veel moeite om een artikel in een wetenschappelijk tijdschrift te publiceren, maar daarmee gebeurt er nog niet iets in de wereld. De wetenschap is daar niet op gericht.”
Het vierde wereldbeeld
Annick: “Er is steeds meer onderzoek dat een ’integratief wereldbeeld’ ziet ontstaan, waarin zaken die eerst als tegengesteld gezien werden bij elkaar komen en elkaar juist gaan versterken. Er wordt gezocht naar synergie, integratie, bijvoorbeeld van wetenschap en spiritualiteit. Vanuit dit wereldbeeld is niet één perspectief dominant, maar wordt geprobeerd verschillende perspectieven samen te brengen—bijvoorbeeld ook om duurzaamheidsvraagstukken aan te pakken. Dit zie ik ook in het duurzaamheidsonderzoek, waar disciplines steeds meer verbindingen met elkaar beginnen te zoeken.”
Wat kunnen we dan praktisch met jouw onderzoek?
“Vooral als je met communicatie bezig bent, is het zinvol om na te denken over de basisaannames en overtuigingen van waaruit je werkt. Veel milieuorganisaties communiceren vanuit een postmodern wereldbeeld terwijl ze een traditioneel of modern publiek willen overtuigen. En dan gaat het mis, want met een zielige ijsbeer op een ijsschots spreek je die groepen niet aan. Die mensen denken namelijk: ‘het zal wel met die ijsbeer, ik maak me druk om mijn werk en over mijn kinderen’. Door je bewust te zijn van die uiteenlopende wereldbeelden, kun je bruggen slaan naar mensen die anders denken, en meer leren over je eigen denken. Het is altijd goed om kritisch naar je eigen opvattingen en ideeën te kijken.”
