Het begon als een goed voornemen voor het nieuwe jaar, maar ontwikkelde zich meer tot een klein onderzoek. Ik besloot om een jaar lang alleen werken van vrouwen en niet-witte schrijvers te lezen. Waarom? Omdat ik benieuwd was naar de verhalen die naar boven komen wanneer je de historisch dominante groep van witte Westerse mannen wegfiltert.
Voor de duidelijkheid: deze uitdaging heeft niets te maken met kwaliteit of een afkeer van witte Westerse schrijvers. Integendeel. Door deze uitdaging aan te gaan, wilde ik juist weer een frisse blik op de literatuur krijgen. Er is namelijk een scheve verhouding, die opgaat voor de gehele cultuur, en zowel voor de Nederlandse als de Westerse literatuur geldt. De meeste mensen zullen John Grisham wel kennen, maar halen hun schouders op bij Aravind Adiga. Door juist op zoek te gaan naar minder voor de hand liggende schrijvers, hoopte ik andere stemmen te vinden. Het kan toch niet zo zijn dat iedereen altijd maar dezelfde verhalen leest?
Alternatieven
Het gevolg van de flinke filter was dat ik vaker dan gedacht een boek moest terugzetten in het rek. Ook boeken die gingen over niet-witte mannen, maar er wel door waren geschreven, zette ik keurig terug. Langzamerhand werd ik fanatieker. Naarmate de maanden verstreken, verdiepte ik mij meer in onbekende auteurs, en stelde de vraag aan boekwinkels in binnen- en buitenland. Vaak vielen de boekverkopers – of andere boekenwormen – even stil, voordat ze uit de achterkamers van hun brein fantastische titels neerpende. Mijn leeslijst is inmiddels uitgebreid met vele werken die ik onmogelijk in een jaar kan lezen. Het is een mythe dat er weinig te lezen valt buiten de literaire (gekoloniseerde, witte!) canon.
Nederland
Halverwege het jaar bekeek ik de gelezen werken en kon op basis daarvan concluderen: ik kende de weg niet in de Nederlandse literatuur. Alle werken die ik had gelezen waren in de Engelse taal en kwamen uit alle hoeken van de wereld, behálve Nederland. Om Nederlandse schrijfsters te vinden hoefde ik geen moeite te doen, maar auteurs die zich als niet-wit identificeerden waren lastiger op te speuren. Verder dan Kader Abdollah en Abdelkader Benali kwam ik niet. Na wat speurwerk ontdekte ik dat ook ik oogkleppen op had. Ik moest zoeken, moeite doen om deze schrijvers – die er dus écht wel zijn – te vinden. Zouden andere mensen er ook zoveel moeite voor overhebben om andere verhalen te zoeken?
Wat betreft vrouwelijke auteurs gaat het voorspoedig. Zij zijn niet meer weg te denken en nemen moeiteloos de overmacht van de Westerse schrijvers over. Zowel in Nederland als internationaal worden vrouwen veelvuldig gepubliceerd. Er zijn zelfs uitgevers die de geschiedenis in ere herstellen en ongepubliceerde werken van schrijfsters opnieuw publiceren. Helaas is er wel een maar. Deze aanwezigheid wordt voornamelijk gedomineerd door witte Westerse schrijfsters.
Een OneWorld-geverificeerde lijst
Deze zoektocht leverde niet altijd de toffe boeken op, waarnaar ik opzoek was, maar bracht mij wel vele overpeinzingen over fictie. Zo zou ik graag meer mensen ertoe willen zetten om na te denken wie of wat je leest, en waarom. Om de drempel te verlagen, en een keer andere boeken dan van Saskia Noort te lezen, heb ik een aantal werken verzameld die de moeite waard zijn. Goede, meeslepende boeken die een ander verhaal vertellen.
Internationaal
We hebben nieuwe namen nodig– NoViolet Bulawayo (Zimbabwe, 2013)
Bulawayo tekent een prachtig poëtisch verhaal over het meisje Darling in Zimbabwe. Vooral haar beschrijvingen over het verlaten van het thuisland Zimbabwe zijn schrijnend. Bulawayo is de eerste zwarte Afrikaanse vrouw die op de short list van de Man Booker Prize kwam.
De onbekenden – Cristina Henríquez (Verenigde Staten, 2014)
In de Amerikaanse politiek spreekt men vaak over de illegale bewoners. Maar wie zijn zij? Henríquez vertelt het verhaal van de niet-gedocumenteerd Latino gemeenschap. Haar eigen vader emigreerde vanuit Panama naar de VS in de jaren ’70.
Op een dag zal ik schrijven over Afrika – Binyavanga Wainaina
Favoriet van hoofdredacteur Lonneke. Wainaina schrijft over zijn jeugd in West-Afrika. Over Kenya, waar hij is geboren, over Uganda waar zijn moeder vandaan komt en Zuid-Afrika, waar hij de universiteit bezoekt. The New York Times schreef over Wainaina’s memoir.
Het korte maar wonderbaarlijke leven van Oscar Wao – Junot Díaz (Dominicaanse Republiek, 2007)
Oscar is een sneue jongen die binnen alle maatstaven van de Caribische cultuur faalt: hij is mollig en eerder een nerd dan een vrouwenversierder. Díaz ontleedt Oscar’s situatie door de politieke en culturele context van de Dominicaanse Republiek langzaam bloot te leggen. Díaz is geboren in de Dominicaanse Republiek en groeide op in New Jersey, VS.
Gebed voor de vermisten – Jennifer Clement (Mexico, 2013)
De cartels, de illegale plantages en de moordpartijen worden vaak geassocieerd met de Mexicaanse war on drugs. Clement schrijft over een andere, ongehoorde kant: de invloed van deze oorlog op het dagelijkse leven van vrouwen en meisjes. Het is een hartverbrekend verhaal over meisjes die zich verkleden als jongens om uit handen van de narcos te blijven, en een lot als seksslaaf te ontlopen. De Mexicaanse Clement is de eerste vrouwelijke directeur van de schrijversorganisatie PEN International.
De verrader – Paul Beatty (Verenigde Staten, 2015)
Beatty won dit jaar als eerste (Afro-)Amerikaan de gerenommeerde Man Booker Prize met The Sellout. Het is een satire vol met een snoeiharde kritiek op het huidige Amerika en verhoudingen tussen wit en zwart. De Nederlandse vertaling wordt door Uitgeverij Prometheus in lente 2017 uitgegeven.
Nederland
Tenzij de vader (2016)– Karin Amatmoekrim
Een dochter is op zoek naar haar vervreemde vader in Paramaribo. Amatmoekrim liet zich tegenover het NRC sterk uit over witte schrijvers: “.. het probleem is wel dat het witte perspectief op elke geschiedenis zo doorslaggevend blijft.” Amatmoekrim is geboren in Paramaribo en groeide op in Nederland.
Duizend vaders (verwacht lente 2017) – Nhung Dam
Dam vertelt het verhaal van een Vietnamese familie die neerstrijkt in Groningen. De in Nederland geboren dochter valt tussen wal en schip wat betreft de taal en cultuur.
Een beer in bontjas (2004) – Hafid Bouazza
Geen fictie, maar een essayistisch werk over de rol van etnische achtergrond in literatuur en hoe auteur Bouazza deze zelf ervaart. Op zevenjarige leeftijd verhuisde Bouazza vanuit Marokko naar Nederland.
Bron foto: Pexels
