Frankrijk bemoeit zich op alle terreinen met haar voormalige kolonies in West-Afrika. Tegelijkertijd komt islamitisch extremisme snel op in de regio en blijven de francofone landen arm. In deel 2 van de serie 'Strijd om de Sahel' onderzoeken Arne Doornebal en Rik Goverde waarom deze problemen nauwelijks in Frankrijk besproken worden.
In 2008 liet de voormalige Franse president Jacques Chirac zich ontvallen: “Zonder Afrika zal Frankrijk afglijden tot een derderangs macht.”
Eerder, tijdens zijn presidentschap in 2001, had Chirac tegenover journalisten – biertje in de hand – al gezegd dat Frankrijk “Afrika vierenhalve eeuw heeft laten bloeden. Vervolgens hebben we hun grondstoffen geplunderd en daarna zeiden we: Afrikanen zijn nergens goed voor.” In een vorig jaar opgedoken video zegt hij: “Een groot deel van het geld in onze portemonnee komt uit de eeuwenlange exploitatie van Afrika.”
De onverholen duiding op de Franse houding in West-Afrika, van een voormalig president.
Waar blijft het debat?
Toch leidde Chiracs’ uitspraken nauwelijks tot ophef in de media en politiek, beaamt Noël Mamère, zelfstandig parlementslid en voormalig lid van de Groenen. Hij is een dissident en een van de laatste der Tiermondistes (Derde Wereldvoorvechters). “We zijn maar met weinigen, die de huidige koloniale rol van Frankrijk aankaarten. Het zal u wellicht shockeren, maar er bestaat in Frankrijk al heel lang een soort alliantie tussen rechts en links als het gaat om de nucleaire energie en de rol van Frankrijk in West-Afrika.”
Er bestaat in Frankrijk al heel lang een soort alliantie tussen rechts en links als het gaat om de rol van Frankrijk in West-Afrika
Een enkeling uit kritiek, soms anoniem en slechts gericht aan degenen die het willen zien. Via blogs en sites, onafhankelijke documentaires. En in een metrostation in Parijs, vlakbij de plek waar de aanslagen op 13 November 2015 plaats vonden, heeft iemand de woorden ‘Qui seme l’imperialisme, recolte le terrorisme’ geschreven. Wie imperialisme zaait, zal terreur oogsten. De boodschap gaat goeddeels verloren in de haast van duizenden voorbijgangers die langs snellen om de volgende metro te halen.
De discussie staat niet hoog op welke agenda dan ook, beaamt Yves Gounin, die voor de Conseil d’Etat (de Franse Raad van de State) werkt. Gounin schreef eerder het boek Frankrijk en Afrika. “Frankrijk praat alleen over Afrika als het gaat om de immigratiekwestie. Hoe het illegale migranten buiten de grenzen kan houden.”
Gounin beschrijft telefonisch hoe in Frankrijk De Ouden en De Modernen, zoals hij het noemt, elkaar in een houdgreep hebben over dit onderwerp. De Ouden willen de relatie houden zoals hij is; West-Afrika als achtertuin waarin dezelfde taal wordt gesproken, met een speciale Afrika-politiek. “Ze zijn paternalistisch, zien Afrikanen een beetje als kinderen die niet voor zichzelf kunnen zorgen. Maar: ze geven om de regio.”
Africa? Give me a break, zeggen ze.
En dan zijn er De Modernen, die West-Afrikanen met veel meer respect behandelen. Gounin: “Maar die houden meteen ook een veel grotere afstand. Africa? Give me a break, zeggen ze. Het is ook niet zo’n grote afzetmarkt meer voor Frankrijk; Europa en China zijn belangrijker. Die lijnen van De Ouden en De Modernen lopen dwars door het klassieke Links en Rechts heen.”
Onafhankelijkheid van Frankrijk 'bestaat voor ons niet'
Het evenwicht zorgt ervoor dat onderaan de streep al jaren weinig verandert. De Nigerijnse activist Ali Idrissa, die probeert de in zijn ogen oneerlijke verhoudingen rond de uraniumwinning in zijn land aan te kaarten, wil die stilstand te doorbreken. “Tot op dit moment is de onafhankelijkheid van Niger vooral theoretisch. Onafhankelijkheid van de Franse belangen bestaat niet voor ons.”
Alle francofone landen zijn economisch en politiek nog altijd gekoloniseerd
Dat geldt niet alleen voor Niger, benadrukt Idrissa, maar ook voor Mali, Benin, Kameroen, ‘alle francofone landen’. “Economisch en politiek zijn ze nog altijd gekoloniseerd. Onze leiders hebben geen macht tegenover Frankrijk, we zijn nog steeds onderworpen. Ze doen wat Frankrijk wil en zetten niet hun volk op één, maar Frankrijk.”
Gounin nuanceert het beeld dat Idrissa schetst. Niger zucht inderdaad onder de verhouding met haar voormalige kolonisator. In andere landen ligt die echter minder scheef, zegt hij. Het is ‘duidelijk’ dat Frankrijk zich actief met Niger bemoeit vanwege het uranium, meent Gounin. “Andere landen hebben minder grondstoffen die voor Frankrijk interessant zijn. Mali heeft goud, Senegal pinda’s. De olie zit vooral in de golf van Guinee, en dat zijn over het algemeen geen Franse ex-kolonies.”
Toch speelt volgens critici de belofte van olie en uranium in zowel Mali als Tsjaad wel degelijk een rol bij de voortdurende aanwezigheid van Frankrijk in regio. En bij de inzet van drieduizend militairen onder de vlag van de anti-terrorisme missie Barkhane in Tsjaad, Niger, Mali, Burkina Faso en Mauritanië.
Mamère zegt volmondig dat Frankrijk zich nog altijd koloniaal gedraagt, ‘door grondstoffen te willen exploiteren en regimes te steunen die zich niet aan de mensenrechten houden’. Die Afrikaanse elite spekt op haar beurt weer de Franse campagnekassen, zegt hij. “Met wat wij Les biens mal acquis noemen (Middelen die op een slechte manier verworven zijn, red). Mensen met hoge functies in West-Afrika hebben grote hotels en enorme rijkdommen in Frankrijk, met de welwillendheid van Franse politici. Ze steken enorme bedragen in verkiezingscampagnes van Franse politici, ze houden elkaar in het zadel.”
Mamère vergelijkt de voormalige Franse kolonies met de Engelstalige evenknieën in de regio. Dat verschil is hemelsbreed, stelt hij. “Als je kijkt hoe die landen nu erbij liggen: meer geëmancipeerd, meer ontwikkeld dan de Franstalige landen. Onafhankelijker.”
Voor de beeldvorming helpt het niet dat francofone West-Afrikaanse landen zo’n 50 procent van hun reserves bij de Banque de France hebben ondergebracht. De miljarden CFA (de West-Afrikaanse valuta die gekoppeld is aan de niet meer bestaande Franse Franc) staan gestald in Parijs. Om de kolonies volgzaam te houden, zeggen critici. Die kritiek is onterecht, zeggen voorstanders: het banksysteem in West-Afrika zou simpelweg te instabiel en te vatbaar voor corruptie zijn. Het geld staat veiliger in Frankrijk. Na het afschaffen van de Franse Franc werd de CFA gelinkt aan de euro.
Paternalistische houding is 'absoluut' een factor in het groeiend terrorism in de regio
Die paternalistische houding van Frankrijk is volgens politicus Mamère ronduit gevaarlijk, omdat het ‘absoluut’ een factor in het groeiend terrorisme in de regio. Mamère: “De Franse interventies in de regio zijn een beetje gericht op terrorisme, en veel op het beschermen van de economische belangen. Onder de bevolking heerst wrok ten opzichte Frankrijk. Jihadistische groepen profiteren van die wrok, verheffen haar nog wat extra. Nederland is daar militair bij betrokken, dus die houdt zo de positie van neokoloniaal Frankrijk in stand.”
