Aan het bestuur en leden van de Raad van Toezicht van het Rijksmuseum,
Middels deze brief uiten wij onze onvrede over ‘Goede Hoop, Zuid-Afrika en Nederland vanaf 1600’, de huidige tentoonstelling in het Rijksmuseum. De keuze om door een wit gekleurde lens de koloniale geschiedenis te vertellen, reproduceert een bijzonder schadelijke vorm van selectief geheugenverlies. Was er echt waarde toegekend aan perspectieven van mensen voor wie deze lens niet aanvaardbaar is, omdat zij in het verleden én het heden te maken hebben met de effecten van kolonialisme, dan had uw museum zich kunnen tonen als het instituut dat zij zegt te zijn, en waren de volgende fouten waarschijnlijk vermeden. De lijst van beledigingen en inaccurate verbeeldingen van het verleden in deze tentoonstelling omhelst (maar is niet beperkt tot) de volgende zaken:
o Het ontbreken van de erkenning dat kolonisatie zowel een historische misdaad is, als ook een gewelddadig proces waarvan de consequenties nog altijd doorwerken in het heden. De tentoonstelling mist hierdoor de kans om de bezoeker te wijzen op de specifieke verantwoordelijkheid die wij allen dragen ten overstaan van dit onrechtvaardige heden.
o Het ontbreken van een heldere uiteenzetting van de rol die Nederland speelde in de systematische onderwerping en uitbuiting van de mensen in Zuid-Afrika: de kolonisatie die er plaatsvond. Om voor eens en altijd de populaire misvatting weg te nemen dat er sprake was van een ‘waterverversingsstation’.
o De bijna volledige afwezigheid van het werk van zwarte en niet-zwarte kunstenaars en schrijvers van kleur uit Zuid-Afrika en Nederland.
o De ontkenning van de sociale structuren, culturen, talen, religies en vormen van kennisoverdracht die bestonden vóór de Nederlandse kolonisatie van Zuid-Afrika, en de wijze waarop zij werden uitgewist.
o De afwezigheid van de vele mensen, naast Nelson Mandela, die vochten tegen de Nederlandse en Britse kolonisators en het apartheidsregime in Zuid-Afrika.
o De afwezigheid van de huidige worstelingen van Khoi en San-nakomelingen, andere Zuid-Afrikanen van kleur, vrouwen, LHBTI-personen, en anderen geschaad door de Nederlandse kolonisatie van Zuid-Afrika.
o Het onvoldoende expliciet maken van het feit dat de tentoonstelling gebaseerd is op collecties en archieven die vervormd zijn door een koloniale eurocentrische kijk op gekoloniseerde volken. Zonder de openlijke erkenning van de eenzijdigheid die in historische koloniale documenten besloten ligt, en het daarmee gepaard gaande monddood maken van perspectieven van gekoloniseerde volken, blijft dit voor bezoekers mogelijk onopgemerkt, waarmee de historische uitwissing wordt herhaald.
o Het veelvuldige gebruik van woorden als ‘slaven’ in plaats van tot slaaf gemaakten, als ook ‘vermenging’ in plaats van verkrachting, is een toonbeeld van koloniale terminologie. Terminologie die, zoals uw museum zelf heeft benadrukt niet acceptabel is. Een later aangevulde wandtekst waarin de bewuste keuze voor een ‘afwisselend gebruik van slaaf en tot slaaf gemaakte personen’ wordt beschreven is paradoxaal en onderstreept de interne verwarring over een juiste omgang met het verleden, en bekrachtigt de ongeloofwaardigheid van uw instituut in deze context.
o De toe-eigening van ‘protest’ in het tentoonstellingsdesign, door de handgeschreven leuzen op de museummuren en het geraffineerde etaleren van verzamelde protestborden in een van de laatste tentoonstellingsruimten. Dit reduceert de echte handelingen van protest tot esthetische objecten en creëert onterecht de claim op een inbegrip van deze stemmen, zonder dat deze stemmen daadwerkelijk zijn gehoord.
o Het opnemen van de antropologische foto’s van Zuid-Afrikaanse kinderen door de witte Zuid-Afrikaanse kunstenaar Pieter Hugo, wiens werk ons de wereld – opnieuw – toont door een koloniale blik waarin de individuen voor zijn camera geen stem krijgen en tot ‘anderen’ worden gemaakt.
o De rol die Adriaan van Dis is toegedicht als ‘Afrika-kenner’, die (Van Dis stelde in een interview uit 2003: “Er is te veel Afrika in Zuid-Afrika” en heeft) als visitekaartje voor deze tentoonstelling herhaaldelijk zeer dubieuze uitspraken gedaan in praatprogramma’s en dagbladen waarin hij een recuperatie in nuancering propageert ten aanzien van het apartheidsregime in plaats van een resolute afwijzing ervan.
o Ook de titel van de tentoonstelling, ‘Goede Hoop’, is problematisch. De tentoonstelling representeert louter de ‘goede hoop’ van Nederlandse kolonisten die onderwierpen, moordden, verkrachtten, stalen en tot slaaf maakten aldoende zich in Zuid-Afrika te vestigen. Tevens lijkt de titel te wijzen op de eenzijdige wens van Nederlandse zijde om dit verleden hoopvol te presenteren door een focus op diplomatiek en economisch succes.
Samenvattend concluderen wij dat de tentoonstelling ‘Goede Hoop’ bijna honderdduizend bezoekers misleidt door middel van het aanbieden van eenzijdige ‘feiten’. De tentoonstelling reproduceert koloniale machtsstructuren door de geschiedenis te presenteren volgens een diepgewortelde koloniale logica: Het is wederom een gemiste kans om een ander dan wit en Nederlands perspectief te tonen, om het verleden te kunnen gaan verwerken en om ons op een solidaire, rechtvaardige en inclusieve toekomst te richten.
De tentoonstelling reproduceert koloniale machtsstructuren door de geschiedenis te presenteren volgens een diepgewortelde koloniale logica
Wij zijn ons bewust van de intentie van het Rijksmuseum om een tentoonstelling ‘gewijd aan Nederland en slavernij’ te organiseren in 2020 – voortkomend uit de ambitie van uw huidige directeur om te breken met de eenzijdige vertelling van de Nederlandse rijkdom als ‘schatkamer’ en om ook het ‘duistere verleden’ van Nederland te belichten.
Met oog op de bovengenoemde tekortkomingen en het vooralsnog getoonde gebrek aan institutionele wil om dit aan te passen, is dit een vooruitzicht dat ons sterk verontrust. Nu Wayne Modest, hoogleraar aan de VU en directeur van het Research Centre for Material Culture in Leiden, is aangekondigd als medewerker aan deze tentoonstelling, roepen wij u op stemmen als de zijne te vermeerderen in uw eigen gelederen en in het ontwikkelen van uw toekomstige beleid. Niet alleen om de pijnlijke fouten en voortzetting van koloniale structuren een halt toe te roepen en openlijk te erkennen; maar ook om als instituut daadwerkelijk toekomstbestendig te worden. Wij hopen dat u onze overwegingen mee zult nemen in uw toekomstige beslissingen.
Hoogachtend,
Emmanuel Adjei, filmmaker, Nederland
Ghislain Amar, kunstenaar en curator van artist-run space Peach, Rotterdam, Nederland
Katayoun Arian, onafhankelijk curator en lid van University of Colour, Nederland
Amandla Awethu!, lid van University of Colour, Nederland
Marjan Boelsma, activist, Rotterdam, Nederland
Maurits de Bruijn, schrijver, Nederland
Ibrahim Cisse, postgraduate student in Art Curation, Royal College of Art, Verenigd Koninkrijk
Tom Clark, onafhankelijk curator, Verenigd Koninkrijk
Uzair Ben Ebrahim, postgraduate student in Hebrew Language and Literature, University of Cape Town, activist in #RhodesMustFall, Zuid-Afrika
Zippora Elders, kunsthistoricus, schrijver en artistiek directeur Kunstfort bij Vijfhuizen, Nederland
Rosie Eveleigh, designer, Werkplaats Typografie, Nederland
Tarim Flach, lid University of Colour, Development MA student ISS, Den Haag en Media Studies RMA student UVA, Nederland
Yoeri Guepin, kunstenaar, Nederland
Maarten van der Graaff, schrijver, Nederland
Hidde van Greuningen, kunsthistoricus, Nederland
Amelia Groom, schrijver en educator, Nederland
Khwezi Gule, schrijver en hoofdcurator van Soweto Museums, Zuid-Afrika
Gloria Holwerda-Williams, kunstenaar en educator, Nederland
Alina Jabbari, Global Criminology MA student Universiteit Utrecht, lid van University of Colour, Nederland
Wigbertson Julian Isenia, Phd kandidaat Universiteit van Amsterdam, Nederland
Patricia Kaersenhout, kunstenaar, Nederland
Iris Kensmil, beeldend kunstenaar, Nederland
Katja Verheul, kunstenaar, Nederland
Donna Kukama, kunstenaar en lecturer aan de University of Witwatersrand, Zuid-Afrika
Imara Limon, freelance curator en onderzoeker, Nederland
Thato Magano, schrijver en PhD kandidaat, Rutgers University (US) en MA kandidaat, Wits University, lid van #FeesMustFall, Zuid-Afrika
Neo Image Matloga, kunstenaar, Zuid-Afrika / Nederland
Egbert Alejandro Martina, schrijver en onderzoeker, Nederland
Alfie Martis, Research master student Mediastudies, UVA, lid van University of Colour, Nederland
Dorine van Meel, kunstenaar, schrijver en theoriedocent aan de Rietveld Academie, Nederland
Ilga Minjon, curator en kunsttheoriedocent, Nederland
Yvette Mutumba, Co-Founder, Editor in Chief Contemporary And (C&), curatorial team 10th Berlin Biennale for Contemporary Art
Sandra Walusimbi Nanteza, kunstenaar en schrijver, Nederland
Gabi Ngcobo, lecturer aan de Wits School of Arts, Zuid-Afrika en curator van de 10th Berlin Biennale for Contemporary Art
Rachel O’Reilly, schrijver, kunstenaar en theoriedocent, Dutch Art Institute, Nederland
Marleen Özgür, schrijver en filmmaker, Nederland
Sara Pape, kunstenaar en economisch activist, Nederland
Miguel Peres dos Santos, kunstonderzoeker, Nederland
Sander Philipse, historicus, Nederland
Annelein Pompe (NL), kunstenaar, Brussel
Petra Ponte, freelance curator en onderzoeker, Nederland
Esper Postma, kunstenaar, Nederland
Nelmarie du Preez, kunstenaar en educator, University of South Africa, Zuid-Afrika
Elaine Reynolds, kunstenaar, Verenigd Koninkrijk
Sophia Seawell, Gender and Ethnicity RMA student, Universiteit Utrecht, Nederland
Dineo Seshee Bopape, kunstenaar, Zuid-Afrika
Moses Serubiri, onafhankelijke schrijver en curator; curatorial team of 10th Berlin Biennale for Contemporary Art
Lisette Smits, onafhankelijk curator en course director Master of Voice, Sandberg Instituut, Nederland
Maartje Smits, dichter en kunstenaar, Nederland
Jonas Staal, kunstenaar, Nederland
Abri de Swardt, kunstenaar, onderzoeker en deeltijdse docent aan Wits School of the Arts, Zuid-Afrika
Jacqueline Tizora, lid van University of Colour, Nederland
Phumzile Nombuso Twala, schrijver en organisator Soweto Art Week, Zuid-Afrika
Sinethemba Twalo, schrijver, Zuid-Afrika
Tom Vandeputte, afdelingshoofd Critical Studies, Sandberg Instituut, Nederland
Gloria Wekker, emeritus Hoogleraar Gender en Etniciteit, Universiteit van Utrecht, Nederland
Simone Zeefuik, schrijver en organisator, Nederland
