De voor- en achterkant van je Zara-kledingstuk

Vorige week werd bekend dat op grote schaal arbeidsrechten geschonden worden bij toeleveranciers van Zara in Brazilië. Volgens de Braziliaanse arbeidsinspectie, die controles uitvoerde bij 67 toeleveranciers oftewel kledingproducenten van Zara, zijn zo’n 7.000 arbeiders de dupe van slechte arbeidsomstandigheden. Het gaat om: extreem lange werkdagen (tot wel 16 uur), ongevallen veroorzaakt door ontoereikende veiligheidsmaatregelen en het blootstellen van minderjarigen aan ongezonde werkomstandigheden.

Moderne slavernij
Dit is niet de eerste keer dat de Spaanse modegigant in opspraak raakt in Brazilië. In 2011 bevrijdde de Braziliaanse arbeidsinspectie 15 Boliviaanse en Peruaanse migranten die onder erbarmelijke omstandigheden kleding voor Zara naaiden. De migranten, die illegaal in het land waren, leefden en werkten in een klein appartement dat zij niet mochten verlaten. Ze werden gedwongen dag en nacht te werken om hun reis naar Brazilië af te betalen. Verder werd hun schamele looningehouden voor accommodatie- en voedselkosten. De inspectie constateerde dat het om moderne slavernij ging.
Zara beloofde beterschap. Het bedrijf sprak met de Braziliaanse inspectie af het aantal controles bij toeleveranciers op te schroeven. Ook zouden misstanden gemeld worden bij de inspectie. Uit nieuwe gegevens van de inspectie blijkt echter dat Zara nog steeds niet kan garanderen dat producten onder fatsoenlijke omstandigheden geproduceerd worden.

Gerust hart
Vreemd voor een bedrijf dat beweert dat duurzaamheid aan de basis van al haar beslissingen staat en dat haar klanten garandeert dat tijdens het productieproces mensenrechten, arbeidsrechten en het milieu gerespecteerd worden. Op papier doet het bedrijf het ook zeker niet slecht. De gedragscode, waaraan toeleveranciers zich dienen te houden, refereert aan alle belangrijke arbeidsnormen. Elke toeleverancier wordt periodiek gecontroleerd op naleving van de code, aldus het bedrijf. Het Spaanse moederbedrijf Inditex – dat naast Zara eigenaar is van de merken Bershka, Pull&Bear, Massimo Dutti, Oysho, Stradivarius en Uterqüe – heeft een overeenkomst gesloten met de internationale vakbondskoepel IndustriALL; het bedrijf heeft zich aangesloten bij het Ethical Trading Initiative en bij de Global Compact van de VN. Inditex ondertekende het Bangladesh Veiligheidsakkoord en is zelfs actief in de stuurgroep ervan. In vuistdikke rapportages, op basis van de criteria van het Global Reporting Initiative, doet Inditex verslag over alle facetten van de onderneming – financiën, bestuur, duurzaamheid. Als bewuste consument, die informatie inwint over het duurzaamheidsbeleid van winkels voorafgaand aan het shoppen, zou je denken je dat je met een gerust hart bij Zara kunt shoppen.

Zou je denken… SOMO en partnerorganisatie Repórter Brasil besloten te onderzoeken wat er terecht was gekomen van de beloftes die Zara deed ten tijde van het slavernijschandaal in 2011. Maar hoe verifieer je of arbeidsomstandigheden in de haak zijn als het bedrijf niet eens openheid geeft over waar de producten gemaakt worden? SOMO en Repórter Brasil wisten de hand te leggen op Zara’s lijst met Braziliaanse toeleveranciers. Vervolgens werden juridische databases doorgespit. Uit deze zoektocht bleek dat in de periode 2012-2013 werknemers van 18 toeleveranciers en onderaannemers van Zara 177 rechtszaken hebben aangespannen wegens misstanden (onder andere excessief overwerk, het niet afdragen van sociale lasten, zwangerschapsdiscriminatie etc.). Ter vergelijk: Zara meldde dat het in 2013 zaken deed met 32 geautoriseerde toeleveranciers, oftewel: bij meer dan de helft van haar toeleveranciers waren er arbeidsconflicten. Ook bleek de lijst met toeleveranciers namen van bedrijven te bevatten die al geruime tijd (in één geval al meer dan een jaar) gesloten waren.

Rechtszaak
Of Zara op de hoogte was van deze misstanden en of het bedrijf zich heeft ingespannen om de situatie te verbeteren is niet duidelijk. Zara zegt van wel, maar rapporteerde niets hierover aan de Braziliaanse arbeidsinspectie. Ook SOMO en Repórter Brasil kregen na herhaalde verzoeken geen enkel bewijs dat het bedrijf op de hoogte was van de situatie bij haar toeleveranciers.
Dat is nog niet alles. Bijna een jaar nadat Braziliaanse inspecteurs moderne slavernij in de productieketen van Zara aantroffen, spande het bedrijf een rechtszaak aan tegen de Braziliaanse autoriteiten. Zara wilde voorkomen dat haar naam werd toegevoegd aan de openbare ‘zwarte lijst’ van het Braziliaanse Ministerie van Arbeid en Werkgelegenheid, waar bedrijven die zijn betrapt op slavernijpraktijken op komen te staan. Zara claimt dat het niet juridisch verantwoordelijk gehouden kan worden voor mensenrechtenschendingen in haar keten. In de rechtszaal voert het bedrijf aan dat het onmogelijk kan controleren welke kledingateliers door haar toeleveranciers in de arm worden genomen. Dat is een hele andere boodschap dan hetgeen wat het bedrijf in haar duurzaamheidscommunicatie naar voren brengt.

SOMO en Repórter Brasil vinden Zara’s juridische strategie onverantwoordelijk en potentieel zeer schadelijk: met deze strategie ondermijnt het bedrijf een effectief instrument in de strijd tegen moderne slavernij.

Dubbele moraal
Wat Zara in de rechtszaal doet, is niet consistent met wat het bedrijf belooft in het publieke domein. Het bedrijf hanteert een dubbele moraal. SOMO en Repórter Brasil vinden daarom dat Zara onmiddellijk haar onverantwoorde juridische strijd zou moeten staken. Daarnaast zou Zara eerlijker moeten zijn richting consumenten over wat ze wel en niet kan garanderen, en stoppen met de suggestie te wekken dat zij haar keten onder controle heeft.