“Met de eerste toegezonden euro’s kochten we goederen die de Nepalese overheid op dat moment niet verstrekte. We waren echt in staat om in zeer korte tijd te helpen”, zegt Nicole (31). Ze is in Nepal voor onderzoek naar suikerziekte. De Amerikaanse gezondheidsonderzoeker zit in een hotellobby in Thamel, het toeristische hart van Kathmandu, en komt met moeite boven de kloppende hamers en drillende boren uit. Het hotel heeft de zware aardbeving van vorig jaar april doorstaan, maar in de directe omgeving wordt flink aan de wederopbouw gewerkt. “Zelf was ik hier niet. Ik was net thuis in Seattle, en hoorde van een vriend dat zijn hele dorp was verwoest. Geen enkel huis was onbeschadigd gebleven.”
[[{“fid”:”47258″,”view_mode”:”default”,”fields”:{“format”:”default”,”field_file_image_alt_text[und][0][value]”:””,”field_file_image_title_text[und][0][value]”:””},”type”:”media”,”attributes”:{“style”:”height:287px; width:580px”,”class”:”file-default media-element”}}]]
Reden voor de Amerikaanse om samen met een Nederlandse en Duitse student een hulpactie op touw te zetten. Binnen drie dagen na de aardbeving stond de crowdfunding-campagne voor haar Nepalese vriend en zijn familie online. Ze haalde 7600 euro op, die ze via WesternUnion kosteloos overboekte naar haar Nepalese maatje. Die kocht er vervolgens onder meer dekens voor zijn dorpsgenoten van.
Foto: Min Bahadur Tamang
Nicole is niet de enige die een online inzamelcampagne begon. Sinds de zware aardbeving zijn minstens tientallen miljoenen euro’s bij elkaar gecrowdfund voor Nepal. Niet vreemd. Met de massale opkomst van crowdfunding-websites is het de afgelopen jaren steeds makkelijker geworden voor individuen om het heft in eigen handen te nemen. In plaats van geld te geven aan een gevestigde hulporganisatie, kun je in een handomdraai je eigen actie op touw zetten. Kies het juiste platform en binnen enkele minuten staat je campagne online. Vervolgens deel je de website met de online wereld en binnen enkele weken stromen de euro’s van de donoren binnen op je eigen bankrekening.
[[{“fid”:”47252″,”view_mode”:”default”,”fields”:{“format”:”default”,”field_file_image_alt_text[und][0][value]”:””,”field_file_image_title_text[und][0][value]”:””},”type”:”media”,”attributes”:{“style”:”height:279px; width:580px”,”class”:”file-default media-element”}}]]
Het CNN-effect
Dat de miljoenen het afgelopen jaar uitgerekend voor slachtoffers van de aardbeving in Nepal massaal via crowdfund-kanalen binnenstroomden, is geen verrassing. Natuurrampen staan hoog op het lijstje van de gulle gevers. De donor hoeft bij een natuurramp niet na te denken over complexe politieke zaken en een schuldvraag, zoals hij bij oorlogsgeweld en genocides wel doet. Voeg het ‘aaibare karakter’ en de schoonheid van het gastvrije en kleurrijke Nepal daaraan toe en de keuze om te doneren is snel gemaakt.
[[{“fid”:”47251″,”view_mode”:”default”,”fields”:{“format”:”default”,”field_file_image_alt_text[und][0][value]”:””,”field_file_image_title_text[und][0][value]”:””},”type”:”media”,”attributes”:{“style”:”height:449px; width:580px”,”class”:”file-default media-element”}}]]
Tel daarbij op de overweldigende media-aandacht voor het getroffen gebied. Want de Nepalese aardbeving had een hoog ‘CNN-effect’, zoals Linda Polman in haar boek De Crisiskaravaan rampen omschrijft die dankzij publiciteit veel geld opleveren. Wekenlang was de ramp te volgen op radio en tv. Doordat journalisten vroeg en veelvuldig berichtten vanuit het gebied, domineerde het beeld waarin hulporganisaties en overheid – schijnbaar – vooral schitterden in afwezigheid.
Reden voor onder meer veel voormalig Nepal-toeristen om zelf een inzamelcampagne te starten. Betrokken Nepalgangers hebben op Facebook bijvoorbeeld nog contact met ‘die alleraardigste gids’. Met behulp van een online crowdfunding platform staat er binnen enkele minuten een campagne online voor deze oude bekende in Nepal.
Foto: Min Bahadur Tamang
Macht over de centen
Maar een hulpactie op touw zetten via crowdfunding is niet enkel snel en simpel. Er kleven ook nadelen aan de persoonlijke manier van fondsenwerven. Journalist Linda Polman omschrijft deze “MONGO's (My Own NGO’s)” in haar boek De Crisiskaravaan als “een kolossale tegenbeweging van mensen die ervan overtuigd zijn dat zij varkentjes in crisisgebieden beter, sneller en goedkoper kunnen wassen dan de 'echte' hulpverleners met hun logge bureaucratie en eigenbelang”. Maar hoe professioneel gaan deze initiatieven te werk?
Allereerst is er in Nepal in de praktijk nauwelijks sprake van onderlinge communicatie en coördinatie tussen de duizenden particuliere projectjes. Zo zamelde een hele groep crowdfunders op eigen houtje geld in voor de toeristische stad Pokhara, maar bleek die stad nauwelijks getroffen te zijn door de aardbeving. Verder worden vraagtekens gezet bij de professionaliteit van de projecten die voortkomen uit de crowdfund-acties. Iets wat ook Bishwa Prakash Subedi, de hoogstgeplaatste overheidsambtenaar in het zwaar getroffen district Dhading, zich afvraagt. Het is zijn taak om de noodhulp te coördineren. “Zonder coördinatie wordt het een grote chaos”, zegt Subedi vanuit zijn grijze plastic kuipstoel in de tuin van het nog niet gerepareerde overheidsgebouw.
Op het tafeltje voor hem ligt een lijst met gegevens van de hulporganisaties die actief zijn in Dhading. “Het zijn er zeker meer dan honderd.” Daar zitten de particuliere geldstromen nog niet bij. “Ik weet dat ze bestaan, maar ik heb geen idee van de omvang ervan. Geen enkele van deze persoonlijke fondsenwervers of geldontvangers heeft zich bij mij gemeld. Dus ik heb geen idee waar zij zich bevinden.”
Wie meer internationale connecties heeft, haalt meer op
Dat het geld wordt overgeboekt zonder tussenkomst van overheden of hulporganisaties leidt bovendien tot een ongelijke spreiding van het hulpgeld over het getroffen gebied. De macht over besteding van dit geld ligt immers in handen van Nepalezen die het direct krijgen overgeboekt van de crowdfunders. Wie meer internationale connecties heeft, haalt zo meer op.
[[{“fid”:”47253″,”view_mode”:”default”,”fields”:{“format”:”default”,”field_file_image_alt_text[und][0][value]”:””,”field_file_image_title_text[und][0][value]”:””},”type”:”media”,”attributes”:{“style”:”height:315px; width:580px”,”class”:”file-default media-element”}}]]
Nieuwsbrieven
Eveneens een kritiekpunt is het gebrek aan gedegen verantwoording. Professionele hulporganisaties worden vaak door donor-overheden en donateurs verplicht om vast te leggen hoe en waarom zij hulpgeld gebruiken. Dat levert uitgebreide jaarverslagen en rapporten op van soms honderden pagina’s over de bestedingen en uiteindelijke resultaten die zijn geboekt met het geld van donateurs.
Iets wat bij particuliere initiatieven vaker niet of nauwelijks gebeurt. Dat concludeert onderzoeker Lau Schulpen van het Centre for International Development Issues (Radboud Universiteit Nijmegen) die onderzoek deed naar effectiviteit van Nederlandse particuliere initiatieven in met name Afrika. “Er wordt niet gemeld wat de activiteit nu werkelijk voor de doelgroep heeft betekend”, aldus de onderzoeker. “Verantwoording afleggen gebeurt vooral met nieuwsbrieven, waarin wordt gemeld hoe het met een bepaalde persoon gaat, wie met wie gesproken heeft.” Een totaaloverzicht en gedegen analyses ontbreken vaak.
Financiële transacties tot 10.000 euro kun je ongemerkt naar Nepal sturen
Overigens is het ook vanuit de Nepalese zijde niet altijd verplicht om verantwoording af te leggen over inkomend geld. “Financiële transacties tot ongeveer 10.000 euro kun je ongemerkt naar Nepal sturen. Geen haan die daar naar kraait”, zegt een voormalig medewerker van een Nepalees anti-corruptie orgaan, die anoniem wil blijven. “En bij hogere bedragen wordt eigenlijk alleen verder onderzoek verricht als iemand al via een andere weg aangemerkt is als verdacht.”
'Snel en effectief'
Dat er weinig communicatie en coördinatie is tussen crowdfund-projecten, is volgens Sandip Sekhon, oprichter van het Britse crowdfunding platform GoGetFunding, niet erg. “Tijdens de aardbeving in Nepal waren er zoveel verschillende regio’s getroffen dat welke hulp dan ook direct welkom was”, laat Sekhon vanuit Londen weten. “Coördinatie is lang niet altijd nodig.”
[[{“fid”:”47259″,”view_mode”:”default”,”fields”:{“format”:”default”,”field_file_image_alt_text[und][0][value]”:””,”field_file_image_title_text[und][0][value]”:””},”type”:”media”,”attributes”:{“style”:”height:328px; width:580px”,”class”:”file-default media-element”}}]]
Juist de wendbaarheid van crowdfund-projecten is volgens hem een voordeel. “Ze kunnen kleinere teams mobiliseren, die flexibel zijn en meer persoonlijke hulp bieden. Bovendien bereiken zij soms gebieden waar grotere organisaties niet komen en kunnen mensen zelf direct in actie komen in plaats van af te moeten wachten wat de grote internationale organisaties uiteindelijk gaan doen na overleg met de hoge piefen en het in acht nemen van logge procedures.”
Bovendien kampen internationale hulporganisaties volgens de GoGetFunding-oprichter ook met problemen. “Hoe groter de organisatie, hoe complexer en hoe meer regels en procedures ze moeten volgen. Zij kunnen veel minder effectief te werk gaan in vergelijking met een klein particulier team of lokale mensen.”
Ook weten veel particuliere initiatieven de politieke situatie van crisissituaties te omzeilen. De politieke situatie in Nepal van het afgelopen jaar is hier het uitgelezen voorbeeld van. De natuurramp werd gevold door een hevige strijd over de invoering van een nieuwe grondwet en er ontstond een maandenlange brandstofblokkade aan de grens met India. Dit maakt de chaos er niet minder op in het toch al politiek instabiele land. Sekhon: “Grote organisaties hebben soms eerst toestemming nodig van overheden voordat ze aan de slag kunnen. Deze toestemming hebben particulieren vaak niet nodig.”
Dat de Engelsman vooral lovend spreekt over crowdfunding is overigens niet verwonderlijk. Van de circa 8,2 miljoen euro die zijn platform GoGetFunding in 2015 bij elkaar heeft gecrowdfund, strijkt het bedrijf zelf 4 procent aan servicekosten op. Een big business dus voor het Londense bedrijf, dat uiteraard nog graag verder wil groeien. Op de online platforms van Amerikaanse concurrenten, zoals GoFundMe, worden jaarlijks miljarden bij elkaar gecrowdfund.
[[{“fid”:”47254″,”view_mode”:”default”,”fields”:{“format”:”default”,”field_file_image_alt_text[und][0][value]”:””,”field_file_image_title_text[und][0][value]”:””},”type”:”media”,”attributes”:{“style”:”height:238px; width:580px”,”class”:”file-default media-element”}}]]
De balans opmaken
Een totaalbeeld van persoonlijke crowdfunding voor Nepal ontbreekt en ieder afzonderlijk individueel project is uiteraard uniek. Zeker is wel dat het om minstens tientallen miljoenen euro’s gaat.
De voordelen wegen in het geval van Nepal zwaar. Wie persoonlijk ingezameld geld rechtstreeks overmaakt naar een bekende in Nepal heeft namelijk geen belemmering van lompe overheidsregels of administratieve rompslomp. Directe actie ter plekke is in zo’n geval dus mogelijk. En directe actie is precies waar miljoenen Nepalezen, zonder stevig dak boven het hoofd, een jaar na de aardbeving nog altijd op wachten.
Tegelijkertijd is het een grote stroom van grotendeels niet te traceren geld. Veel platforms voor persoonlijke crowdfunding vragen geen verantwoording aan de fondsenwervers en kunnen dus ook niet garanderen dat het geld überhaupt in Nepal is beland. Een ander nadeel van de duizenden individuele projecten is het gebrek aan onderlinge communicatie en coördinatie, met oneerlijke spreiding van hulp tot gevolg.
Voor gezondheidsonderzoeker Nicole is het in ieder geval duidelijk: “Het was nooit onze bedoeling om met crowdfunding een duurzaam ontwikkelingsproject op te zetten. Ons doel was simpel: we hebben nu hulp nodig voor onze vriend, want hij heeft geen plek om te slapen vannacht.”
