Ontwikkelingsresultaten van hulp en handel in beeld

In 2015 konden 1 miljoen meisjes en vrouwen, met hulp van Nederland, gebruik maken van anticonceptie naar keuze. Bijna 40 miljoen jongeren kregen seksuele voorlichting. Bijna 20 miljoen mensen Burundi, Ethopie, Mozambique en Rwanda kregen extra vitamines in. In Afghanistan, Irak en Somalie is 200 hectare aan grond ontmijnd. Zomaar wat cijfers uit de rapportage Ontwikkelingsresultaten in Beeld editie 2016 die minister Ploumen onlangs naar de Tweede Kamer stuurde, inclusief de achterliggende excelsheets.

Hierin staat te lezen waar het ontwikkelingsbudget heenging in 2015 en wat ermee gebeurd is. We vroegen Christiaan Rebergen, als Directeur-Generaal Internationale Samenwerking de rechterhand van de minister, om het verhaal achter de tabellen te vertellen.

Welke conclusie mogen we trekken uit dit rapport?
"Investeren in ontwikkeling loont. Dat laat het rapport zien: meer en beter voedsel voor 18 miljoen mensen, schoon drinkwater en sanitaire voorzieningen voor 21 miljoen mensen, 7 miljoen boeren die meer verbouwen – en verdienen. Daar ben ik trots op. Want daar doen we het immers voor. Dat we die informatie nog toegankelijker hebben gemaakt, vind ik ook belangrijk. We zijn transparant: over wat en hoe we dat doen en wat we bereiken. Dat dat niet altijd van een leien dakje gaat, laten we ook zien. Verder staat het rapport vol resultaten waar we trots op mogen zijn."

Als u één ding zou mogen noemen?
"Persoonlijk spreekt de verbetering van arbeidsomstandigheden in de textielindustrie in Bangladesh me aan. Een mooi voorbeeld van hoe je hulp en handel kunt verbinden. En van de verschillende rollen die we als ministerie spelen: van diplomatie en politieke druk tot concrete actie als het trainen van arbeidsinspecteurs. Die hebben in 3500 fabrieken ook echt scherpere inspecties uitgevoerd. Dat zorgt voor betere arbeidsomstandigheden voor de mensen daar en voor steeds meer eerlijke kleding in de winkels hier."

Op welke terreinen zijn de resultaten achtergebleven?
"Werken aan ontwikkeling vergt een lange adem. Want er zijn hobbels. Denk aan de burgeroorlog in Burundi, de Ebola-epidemie, economische tegenslag, en soms corruptie. Dat laatste speelde in Benin in de watersector en maakte dat we onze doelen niet haalden. Zodra we merkten dat er iets goed mis was, zijn we met onze hulp gestopt. Al geld dat was verdwenen, hebben we teruggekregen. We werken nu stap voor stap – met veel checks – verder aan schoon drinkwater voor de mensen in Benin."

In de Kamerbrief lezen we vaak dat Nederland 'heeft bijgedragen' aan een bepaald resultaat. Hoe weet je of je als donorland een significant verschil maakt?
"Resultaten zijn makkelijker vast te stellen als je de enige partner of donor bent. Maar vaak werken we natuurlijk samen met meerdere partijen. Via de EU, de VN en de Wereldbank bijvoorbeeld. Zo  kunnen kleinere, succesvolle programma's flink uitgebreid worden. Dat is vaak efficiënt en effectief, waardoor het resultaat meer is dan de som der delen. De Nederlandse bijdrage berekenen we dan naar rato van onze financiële bijdrage."

Bijna tweehonderdduizend banen. Aan wat voor werk moeten we dan denken?
"Het ging voor ruim 40 procent om banen van vrouwen. We deden dat door ondernemingen in lage- en middeninkomenslanden te helpen investeren. Dat is een van manieren waarop we de combi hulp-handel invullen. 

Via het Dutch Good Growth Fund kregen startende ondernemers in Oost-Afrika steun voor innovatieve ideeën van investeringsfonds Novastar Ventures. Dat zorgt voor banen, onder meer bij het bedrijf Polar Now in Uganda, dat huishoudelijke apparaten op zonne-energie installeert, en bij het bedrijf Komaza dat boeren in Oost-Kenia helpt om bomen te planten.

Een ander mooi voorbeeld is een bedrijf in Vietnam dat gietvormen en plastics maakt voor de medische en elektronische industrie. Door coaching van het CBI kon het zijn bedrijfsvoering professionaliseren. Nu voldoen ze aan hoge internationale standaarden voor productkwaliteit en milieumanagement. Daardoor kunnen ze hun producten beter kwijt op de Europese markt. De omzetstijging leidde ook tot meer banen."

Een baan is mooi, maar is het loon ook voldoende om van rond te komen?
"In veel ontwikkelingslanden is hebben veel mensen geen stabiele baan. En banen die er zijn, zijn vaak laag betaald. Afspraken over een minimumloon zijn niet vanzelfsprekend. En een minimumloon is nog niets anders dan een leefbaar loon, zeg maar een loon waar je een gezin van kunt onderhouden. Dat verschilt ook per land, per regio en zelfs per stad."

Welke rol kan Nederland spelen?
"We stellen voorwaarden aan de bedrijven die we helpen met investeren. We steunen FNV en CNV in hun internationale vakbondswerk. Met clubs als Fair Trade en Utz werken we samen om in hun keurmerken ook lonen op te nemen. In de internationale textielsector maken we ons er ook sterk voor. Want we moeten niet alleen bijvoorbeeld de overheid van Bangladesh aanspreken die over het minimumloon gaat. Inkopende kledingbedrijven moeten ook aan de bak. Die moeten een eerlijke prijs gaan betalen."

Het budget voor ontwikkelingssamenwerking daalt verder in 2017. Hoe haal je het meeste resultaat uit je euro?
"Ook met een groot budget moet je keuzes maken. Je wil immers dat inspanningen effect hebben. De kaders voor die keuzes worden politiek bepaald. Om zo effectief mogelijk te zijn, heeft Nederland ervoor gekozen om te werken op terreinen waar we goed in zijn: veiligheid en rechtsorde, waterbeheer, voedsel en landbouw, en seksuele gezondheid. Daarbinnen is er extra aandacht voor vrouwenrechten, klimaatverandering en bevordering van ondernemerschap. 

Uitdagingen kun je niet 'uitruilen': wegen zijn belangrijk, maar onderwijs en gezondheid ook. Maar het opleiden en trainen van rechters, politieagenten en arbeidsinspecteurs ook."

Verschilt het rendement per land?
"Er is geen eenduidige formule voor ontwikkeling, dat moeten we beseffen. Wat werkt in het ene land, werkt niet per se in het andere. Het maakt ook uit wáár je je euro besteedt. In sommige landen is het relatief goedkoop om resultaten te boeken. Maar extreme armoede concentreert zich in fragiele landen. Daar werken kost meer en gaat vaak moeizaam. Maar dat is geen reden om het niet te doen."