In de Haarlemmermeer worden al generaties lang traditionele gewassen geteeld als aardappels, graan en suikerbieten. Nu staat er op de akkers tussen de moderne kantoorgebouwen van Hoofddorp en Schiphol ook miscanthus ofwel olifantsgras, dat enkele meters hoog kan worden.
Pionerende boer
Zonder subsidie, zegt landbouwer Gert-Jan Petrie (48). ’’We hebben het hier over een businesscase. Het is rendabel, als je heel hard werkt. Ons olifantsgras wordt nu gebruikt als dierstrooisel en bouwmateriaal, maar er is veel meer mogelijk.’’
Een standaardboer is Petrie niet. Vorige week stond hij strak in pak met stropdas zijn bevindingen te presenteren op een symposium in Hoofddorp over duurzaam ondernemen en de circulaire economie.
Beleidsmakers en ontwikkelaars in de regio zijn enthousiast, evenals de pionierende boer zelf. Zij beschouwen de teelt van olifantsgras als een mooi voorbeeld van de circulaire economie, waar dus niets verloren gaat als afval. Het past goed in de ontwikkeling van duurzame kantoor- en bedrijventerreinen.
Petrie – afkomstig uit een geslacht dat al anderhalve eeuw boert in de Haarlemmermeer- gooide het roer vier jaar terug om. Met drie andere akkerbouwers richtte hij een coöperatie op, de Miscanthusgroep Haarlemmermeer.
Ganzen
Boeren kwamen vanaf de jaren negentig steeds meer in de knel door de oprukkende luchthaven en kantorenparken. ’’Om je bestaansrecht als landbouwbedrijf te bewijzen in een drukke stedelijke regio, is het nodig om je breder te profileren. Als boer kun je ook maatschappelijke problemen gaan oplossen en tegelijkertijd een businesscase opbouwen.’’
Een van die dringende problemen is het gevaar door sterk in aantal toegenomen ganzen. Bij een botsing in de lucht tussen vliegtuigen en ganzen kunnen motoren uitvallen, met mogelijk rampzalige gevolgen. Ganzen rond Schiphol worden geschoten en vergast, en boeren krijgen nu subsidie als zij graanresten na de oogst direct onder de grond werken om niet nog meer ganzen aan te trekken.
Ganzen lusten het niet en kunnen niet landen tussen het metershoge gewas.
Verdienmodel
Petrie zag een andere oplossing: olifantsgras. Ganzen moet niets hebben van dit oorspronkelijk uit China afkomstige gewas, dat in Duitsland ook wel wordt geteeld voor energie-opwekking. Ganzen lusten het niet en kunnen niet landen tussen het metershoge gewas. Krijgt Petrie een vergoeding in het kader van de ganzenbestrijding? ’’Nee, maar ik hoop hiermee wel een verdienmodel op te bouwen. En als er ooit een vliegtuig neerstort na een botsing met ganzen, dan weet ik van mezelf dat ik mijn best heb gedaan.’’
Dit gras is commercieel interessant (1)Aanvankelijk was Dick van der Harst van gebiedsontwikkelaar SADC wat sceptisch over olifantsgras. ’’Het leek een soort magisch gewas, dat allesomvattende oplossingen in zich heeft.’’ SADC ontwikkelt gronden rond Schiphol tot bedrijventerreinen, zoals het Schiphol Trade Park. Stukken land die nog niet nodig zijn, worden tijdelijk verpacht aan boeren. Van der Harst -directeur realisatie bij SADC- vond het prima dat olifantsgras kan bijdragen aan duurzaamheid, maar hoe zat het met het geld? ’’Ik vroeg: kunnen jullie de prachtprijs betalen? Het antwoord was volmondig: ja. Het kan dus blijkbaar commercieel.’’
Een gebied van tachtig hectare is nu bestemd voor olifantsgras en andere duurzame gewassen. Prima ook voor het imago van Schiphol Trade Park, vindt hij. Van der Harst ziet liever niet dat olifantsgras wordt gebruikt als brandstof. Hij denkt eerder aan de fabricage van bioplastics voor bijvoorbeeld supermarkttassen. ’’Zo gaan we toe naar een circulaire economie.’’
Van der Harst wil graag dat innovatieve duurzame bedrijven en onderzoeksinstellingen zich in het gebied vestigen.
Laagfrequent geluid
Ander probleem: lawaai. Vooral in Badhoevedorp en delen van Hoofddorp hebben inwoners last van een doordringend, laagfrequent geluid afkomstig van de luchthaven. Schiphol heeft wallen en speciale ribbels in akkers aangelegd om het geluid te dempen.
Petrie vreest dat zijn land zal worden onteigend voor dergelijke maatregelen, en schuift nu olifantsgras naar voren als oplossing. Een veld olifantsgras dempt volgens hem het geluid, omdat zich op de grond een humuslaag vormt van afgevallen bladeren. Dan fijnstof. Meetgegevens zijn er nog niet, maar de agrariër is ervan overtuigd dat olifantsgras de hoeveelheid schadelijk fijnstof in de lucht kan reduceren.
Stalstrooisel en briketten
Voor de verwerking van olifantsgras bestaan tal van mogelijkheden. Petrie levert de oogst als basis voor stalstrooisel en als bestanddeel van een speciaal soort beton. Maar olifantsgras is ook geschikt als brandstof, door er briketten van te persen. Dat is volgens Petrie klimaatneutraal. Het broeikasgas CO2 dat vrijkomt bij de verbranding van briketten uit olifantsgras is eerder tijdens de snelle groei van het gewas uit de lucht gehaald. Het gewas blijkt goed te gedijen in het Nederlandse klimaat. Kunstmest en andere hulpstoffen zijn niet nodig, aldus Petrie. ’’Hoe circulair wil je het hebben?’’ Nadelen zijn er ook: de investering is volgens Petrie redelijk groot. Zo kost het planten van olifantsgras veel tijd. Zelf ontwikkelde voor dit doel een speciale plantmachine. En de opbrengsten gaan pas in de loop der jaren flink omhoog.
Olifantsgras is een efficiënte plant met een hoge opbrengst.
Schaalvergroting
De Universiteit Wageningen is al enkele jaren betrokken bij het olifantsgrasproject in Haarlemmermeer. De universiteit gaf de boeren adviezen en doet onderzoek. Volgens senior onderzoeker Jan van Dam kun je het verbranden om energie op te wekken, maar is dat een laagwaardige toepassing. ’’Dan ben je het kwijt.’’ Hij ziet tal van betere toepassingsmogelijkheden, zoals de fabricage van papier, textiel, bouw- en isolatiemateriaal, bio-olie en bioplastics. De teelt is volgens Van Dam niet heel moeilijk. Olifantsgras is een efficiënte plant met een hoge opbrengst. Volgens de onderzoeker is wel een veel grootschaliger teelt nodig. ’’Er staat nu tachtig hectare, daar kun je geen papierfabriek op laten draaien. Schaalvergroting is essentieel.’’ Vooral de productie van biofuels en bioplastic is volgens Van Dam interessant, maar daarvoor is wel meer onderzoek nodig.
Dit gras is commercieel interessant (2)Ontwikkelaar Delta Development Group is ook enthousiast. ’’In Nederland hebben we enorme kansen op het gebied van circulaire economie’’, aldus eigenaar Coert Zachariasse. ’’De Nederlandse kennis op dit gebied kunnen we als exportartikel gaan organiseren, zoals we dat doen met water. Dit is een prachtige plek om de rest van de wereld te laten zien wat we doen.’’
Herontdekte gewassen
In 2013 werd een contract getekend voor inpassing van de teelt van olifantsgras in het bedrijventerrein Schiphol Trade Park, dat grote ambities heeft als het gaat om duurzaamheid.
Er is een expocentrum ingericht met informatie over olifantsgras en andere bijzondere of herontdekte gewassen die hier worden geteeld, zoals soendagras, vlas, hennep en de graansoort quinoa.
Oekraïne denkt ook aan de teelt van olifantsgras, zegt Petrie. Dat land zit in zijn maag met grote gebieden met vervuilde grond. Olifantgras groeit volgens Petrie ook prima op verontreinigde bodem, waarna het kan worden gebruikt als biomassa voor de opwekking van energie.
