“Je kunt nog altijd beter soja eten dan vlees, toch?” en “Hoe zit het eigenlijk met boomkap voor de voorziening van soja voor menselijke consumptie?”. Een paar weken geleden schreef ik voor OneWorld een artikel over de boskap in Zuid-Amerika vanwege de melkindustrie in Nederland. Na publicatie kwamen er vragen binnen van lezers. Vragen waar ik ook niet zo een-twee-drie een antwoord op wist. Vandaar dat we besloten een aantal van deze dilemma’s over het duurzaamheidsgehalte van soja uit te zoeken.
Hoe duurzaam zijn vleesvervangers op basis van soja?
Over het algemeen is voor de vleesproductie meer soja nodig (veel veevoer wordt van soja gemaakt) dan voor de productie van een vleesvervanger. En dat terwijl soja als basisingrediënt voor veel vleesvervangers wordt gebruikt. Volgens het Voedingscentrum heeft de sojateelt niet veel kunstmest en bestrijdingsmiddelen nodig, maar wordt er wel bos voor gekapt.
Volgens Milieudefensie hebben vleesvervangers vijf keer minder plantaardig materiaal nodig in vergelijking tot vlees. Dit komt doordat dieren een deel van hun eten uitstoten, en zo dus meer plantaardig materiaal nodig hebben. Overigens is de soja die gebruikt wordt voor biologisch vlees duurzamer geproduceerd; dit vanwege de regelgeving waar biologische producten aan moeten voldoen.
Wat is duurzamer: koemelk of sojamelk drinken?
Voor de productie van sojamelk is minder land en water nodig, volgens het Voedingscentrum. Ook veroorzaakt het minder uitstoot van broeikasgassen en meststoffen. Voor producten op basis van soja wordt wel veel energie verbruikt doordat het verwerkt moet worden, maar dit is niet zo hoog als de uitstoot van broeikasgassen en meststoffen die vrijkomen bij de melkproductie. Gezien de voedingsstoffen bevat sojamelk van nature minder calcium en vitamines, maar die worden vaak alsnog toegevoegd door de fabrikant. Ten opzichte van koemelk is sojamelk uiteindelijk duurzamer.
Bestaan er keurmerken voor duurzame soja?
Soja die op een niet-duurzame manier is geteeld, zorgt voor ontbossing en daardoor ook voor verwoestijning en erosie. Veel sojaproducten bevatten genetisch gemodificeerde soja; dat staat dan wel altijd op het etiket. Sommige sojaproducten dragen een biologisch keurmerk, wat onder meer betekent dat de gebruikte soja niet genetisch gemodificeerd is. De Round Table on Responsible Soy (RTRS) heeft criteria ontwikkeld voor duurzamer soja en afspraken gemaakt over arbeidsomstandigheden, landgebruik en teeltmethode. Genetische modificatie is bij dit keurmerk wel toegestaan. Volgens Milieudefensie sluit het RTRS-keurmerk ontbossing echter niet uit en worden bestrijdingsmiddelen te veel gebruikt.
Milieudefensie wil dat soja voldoet aan strenge sociale en milieueisen. Soja die voldoet aan de ProTerra-standaard is het beste alternatief. Deze standaard houdt in dat de biodiversiteit wordt gewaarborgd, genetische modificatie verboden is en de gezondheid en rechten van de boeren en de inheemse bevolking beschermd worden. De ProTerra-standaard is gebaseerd op alle drie de pijlers van duurzaamheid: people, planet en profit. Controles worden uitgevoerd door onafhankelijke controleurs. Van de soja die in Nederland wordt verwerkt, is ongeveer een derde geteeld volgens de RTRS- of de ProTerra-standaard, maar dat staat (nog) niet op de verpakking.
Bron: Soy Barometer 2014, Dutch Soy Coalition
Zijn er alternatieven voor vlees en vleesvervangers op basis van soja?
Het is helaas niet altijd even duidelijk waar de soja die wij gebruiken vandaan komt en of dus de consumptie ervan bijdraagt aan ontbossing. Als je om die reden soja zoveel mogelijk wilt vermijden of minder wilt gebruiken, zijn er zeker alternatieven voor vlees en vleesvervangers die soja als basis hebben. Dit zijn de zogenoemde ‘nieuwe eiwitbronnen’.
Voorbeelden van deze eiwitbronnen zijn wieren, algen, insecten en kweekvlees. Kweekvlees wordt geproduceerd uit dierlijke stamcellen, die groeien met behulp van weefseltechnieken. Volgens een publicatie van Wageningen University & Research Centre betekent kweekvlees dat we – wanneer het op grote schaal beschikbaar komt – vlees kunnen eten zonder dat daarvoor dieren hoeven te worden geslacht. Er is echter nog wel meer onderzoek nodig naar deze alternatieven, omdat niet alle soorten wieren, algen en insecten geschikt zijn voor menselijke consumptie en kweekvlees nog volop in ontwikkeling is.
Overigens wordt soja niet alleen in Zuid-Amerika geteeld, maar ook steeds meer in Europa. Het gebeurt nog wel op kleine schaal, maar deze regionale teelt veroorzaakt 80 tot 90 procent minder milieuschade dan de Zuid-Amerikaanse soja. De reden: er wordt minder bos voor gekapt, en de transportafstand is korter. In 2015 bedroeg het totale areaal aan sojateelt in Nederland 150 hectare. Als we alle soja voor het veevoer in Nederland willen produceren, moet wel voldoende landbouwgrond worden vrijgemaakt. Of we moeten gewoonweg minder vlees en zuivel produceren en consumeren.
Verder zijn noten en bonen zoals erwten en bruine bonen goede alternatieven voor vlees en vleesvervangers op basis van soja. En het is trouwens ook niet verkeerd om af en toe helemaal geen vleesvervanger te eten. Volgens het Voedingscentrum hebben gezonde mensen per dag 0,8 gram eiwit per kilogram lichaamsgewicht nodig. Voor iemand van 70 kilo komt dit neer op zo’n 56 gram eiwit per dag. Omdat veel etenswaren eiwitten bevatten, komen we al snel aan de zogenoemde aanbevolen dagelijkse hoeveelheid.
Hoe kan ik als consument invloed uitoefenen om de sojaketen transparanter en duurzamer te krijgen?
- Eet en drink minder vlees en zuivel, omdat die meer negatieve impact hebben dan plantaardige vervangers.
- Controleer de verpakking. Zo kun je direct zien of er in een bepaald product soja is verwerkt. Staat soja bovenaan de ingrediëntenlijst? Dan is het ’t hoofdingrediënt. Wordt soja pas later in het rijtje genoemd, dan zit er relatief weinig soja in het product.
- Zit er soja in een bepaald product? Vraag bij de producent naar de herkomst van deze soja. Op deze manier laat je de producent ook weten dat je duurzame soja belangrijk vindt.
- Varieer in je voedingspatroon. Dat kan bijvoorbeeld door de ene dag een groenteburger – die niet op basis van soja is gemaakt – te nemen en de andere dag geen vleesvervanger. Noten zijn belangrijke eiwit-gevers. Eet dus eens wat vaker noten – wel fair trade noten, natuurlijk – en andere peulvruchten zoals erwten en bonen. Noten en peulvruchten bevatten echter geen B12.
- Kies voor biologisch, omdat voor biologisch vlees soja geproduceerd wordt die aan strengere regelgeving moet voldoen.
Hoofdfoto: Devanath / Pixabay
https://pixabay.com/en/tofu-food-soy-vegetarian-vegetable-1478701/
