De brievenbussen staan er al. Net als het straatnaambordje Klein Rondeel. Verder is het terrein van Ecodorp Boekel nog vooral een belofte. Een kluitje mannen staat rond een graafmachine. Het modderige land wordt gladgestreken voor de tijdelijke huizen van de ecodorpsbewoners. Het zijn afgedankte bouwketen en barakken, gratis afgehaald. “Onze doorzonwoningen, zo noemen we ze”, zegt Ad Vlems (51), de burgemeester zonder ambtsketting van dit terrein. Hij laat een plattegrond zien. Over een jaar of vijf staan op deze 3,8 hectare (6,5 KNVB-voetbalveld) dertig ecowoningen, in drie zonnebloemen opgesteld, met een buurthuis, een winkel, werkplaats en werkplekken. De bewoners zullen wasmachine en vriezer delen, douchen en drinken met regenwater, koken op biogas van compost en hun wc-inhoud, en wat er verder nog aan energie nodig is, komt van een eigen smart grid. Dat is althans de droom van Vlems en zijn vrouw Monique Vissers en die droom komt steeds dichterbij.
Als we duurzaam willen leven, moeten we gewoon zelf laten zien hoe dat moet
Het begon in 2008, met de geboorte van hun zoon Luuk. “Dat was het keerpunt”, vertelt Vlems. “Toen besefte ik dat we de aarde aan het verpesten zijn voor de komende generaties. Maar ik zag ook dat al dat praten over problemen en al die internationale conferenties tot niks leiden. Burgers kunnen een voorbeeld zijn, besefte ik toen. We hoeven niet te wachten op de overheid. Als we duurzaam willen leven, moeten we gewoon zelf laten zien hoe dat moet. Mijn vrouw vond het een goed idee, maar op de voorwaarde dat we dat niet alleen met ons gezin gingen doen, maar met een groep. Ik ben van ons tweeën het meest van de duurzaamheid, zij van de verbinding. Zij schittert echt in dit gemeenschapsgebeuren.”
Hij was wel handig, maar was zeker geen expert in bouwen. Nu is hij professionele strobalenbouwer
Vlems en Vissers bouwden een website. Binnen drie maanden hadden honderd mensen gereageerd. Er werd besproken hoe zo’n ecodorp eruit moet zien. Wat doe je met de afwatering, met de fundering, de isolatie? De groep bouwde een proefhuis van leem en stro bij het bekende duurzaamheidscentrum De Kleine Aarde in Boxtel. Zo kwamen ze op het idee om een mengsel van kalk en hennep te gebruiken voor de muren.
“We leren door het te doen. Iedereen kijkt zelf wat hij leuk en interessant vindt en wat hij kan bijdragen. Onze bouwcoördinator werkte vroeger als projectbegeleider. Hij was wel handig, maar was zeker geen expert in bouwen. Toen is hij cursussen gaan volgen over bouwen met strobalen. Nu wordt hij door anderen ingehuurd als professionele strobalenbouwer.”
Meestal ontmoeten we op het juiste moment de juiste persoon om ons te helpen
Even verderop staat Feike Alewijnse (34), ook een toekomstige dorpsbewoner. Hij is lid van de bouwgroep, de financiële werkgroep en de IT-groep. Vandaag is hij met emmers en stiften in de weer om een sorteersysteem te maken voor het bouwafval. Hij omschrijft zichzelf als een manus-van-alles en reist vanuit Apeldoorn heen en weer, waar hij tijdelijk bij zijn ouders woont. “Ik woonde en werkte als programmeur in Slovenië. Toen dat ophield, kwam ik terug en moest ik in Nederland helemaal opnieuw beginnen. Op zoek naar werk, op zoek naar een plek om te wonen. Het mooie van Ecodorp Boekel is dat we straks wonen en werken op dezelfde plek.”
De brievenbussen en straatnaambordje zijn er al. Verder is Ecodorp Boekel nog vooral een belofte
Het idee is dat de dorpsbewoners straks voor een groot deel in het dorp gaan werken. In ruil voor een basisinkomen uit de coöperatie, helpen dorpsbewoners als klusjesman of bij rondleidingen, bedrijfsuitjes, kinderknutselmiddagen of in de winkel.
Ze zullen groente verbouwen, brood bakken, schapen houden en zelfs groente-etende tilapia kweken in een vijverkas. Nee, daar hebben ze geen ervaring mee. “Maar meestal ontmoeten we op het juiste moment de juiste persoon om ons te helpen.”
Mensen komen op een kantelingsmoment in hun leven, vertelt Vlems. “Ze hebben geen baan meer of zijn op zoek naar een andere invulling. Er zitten mensen bij die vanuit een filosofisch wereldbeeld voor een ander leven kiezen, anderen hadden een moestuin en wilden dat groter aanpakken, en andere mensen wilden niet meer alleen door het leven gaan.”
We willen geen mensen die zwaarte uitstralen. Als je ergens voor wegloopt, is dit niet de plek om naartoe te gaan
Vlems was zelf systeembeheerder bij een natuurbeschermingsorganisatie. Drie jaar geleden werd hij ontslagen vanwege bezuinigingen. Nu is hij meer dan fulltime bezig met Ecodorp Boekel. Het gezin verhuisde naar een huurwoning in Boekel. “Ik heb de sociale academie gedaan. Dit project staat voor verbinding. Met mensen, met je omgeving, met de natuur, maar ook met jezelf. Je eigen kwaliteiten en je valkuilen erkennen.” Er zijn ook wel eens kandidaten afgewezen. “We willen geen mensen die zwaarte uitstralen. Als je ergens voor wegloopt, is dit niet de plek om naartoe te gaan. Het is een grote stap. Je moet verhuizen, met anderen intensief samenwonen en samenwerken.” Er zijn in de afgelopen zeven jaar liefdes en scheidingen ontstaan in de groep. Vlems telt op zijn vingers: “In de periode dat we in Boxtel het proefhuis bouwden zijn vier duurzame relaties ontstaan. We werken zo intensief samen met gelijkgestemden. Bij het kampvuur wil het wel eens gebeuren dat mensen verliefd worden.”
We willen laten zien dat duurzaam leven gewoon leuk kan zijn
We lopen naar een strook bomen die het bouwterrein van de plantentuin scheidt. Hier moeten straks boomhutten komen in Eftelingstijl waar bezoekers kunnen overnachten. Kunstenaars en designers maken de ontwerpen. “Het plezier moet ervan afstralen”, zegt Vlems. “We willen laten zien dat duurzaam leven gewoon leuk kan zijn, want dan ben je een inspirerend voorbeeld voor anderen.” De plantentuin-in-wording is zo’n voorbeeld. Een zonnebloemvorm ingedeeld in kwadranten, zodat de grond straks het hele jaar benut wordt zonder de bodem uit te putten. Mensen uit de omgeving komen kijken hoe het werkt. Nu nog is het een opvangtuin voor pleegplanten. Hun eigenaren zitten tijdelijk in een stacaravan op een camping in de buurt, of hebben een kamertje in een klooster. Ze hebben hun eigen tuin opgegeven, maar konden het niet over hun hart verkrijgen om hun geliefde planten achter te laten.
Ze konden het niet over hun hart verkrijgen om hun geliefde planten achter te laten
Een inwoner uit het vijf kilometer verderop gelegen Gemert komt het terrein op gejogd. “Het ligt op de route en dan vind ik het altijd leuk om hier even te kijken hoe het er voorstaat”, zegt hij, terwijl er handen worden geschud. “Oost-Brabanders kijken eerst de kat uit de mouw, maar de buurt heeft het inmiddels omarmd.”
Het is niet geheel toevallig dat de keuze viel op Boekel, vooral bekend als geboortedorp van Olympisch kampioen wielrennen Leontien van Moorsel. De tienduizend inwoners tellende gemeente Boekel staat erom bekend vooruitstrevend te zijn. Het was de eerste plaats in Nederland die zogenaamde kangoeroewoningen bouwde, voor gezinnen met inwonende bejaarde ouders.
Martijn (24) is de jongste van de ecodorpers. De oudste is 61
“Boekel zoekt de grenzen op van de wet ten gunste van de burger”, zegt Vlems. “Horeca, landbouw, wonen, recreëren, een winkel, dat zou in een traditioneel bestemmingsplan lastig samen te brengen zijn op deze plek.” Het terrein van Ecodorp Boekel was eigenlijk ruimte-voor-ruimtegebied, bestemd voor boeren die wilde stoppen met werken. De ecodorpers betalen nu 6000 euro pacht per jaar. Ze hopen de grond over vijf jaar gekocht te hebben voor 62,50 euro per vierkante per meter. Voor die prijs maken ze ‘m zelf bouwrijp. Martijn van den Heuvel (24) staat bij de graafmachine die betonplaten legt voor de keten. Onder de echte huizen komt straks isolerende fundering van glasschuim, een bijproduct van de glasrecycling. “Ik heb industrieel ontwerpen gestudeerd en werkte in mijn vrije tijd op een boerderij”, vertelt Martijn. “Hier komen mijn interesses samen.” Martijn is de jongste van de ecodorpers. De oudste is 61. Er doen drie gezinnen mee met één kind. “Met meerdere kinderen ben je meer geworteld op scholen en sportclubs en begin je minder makkelijk aan een nieuw leven”, zegt Vlems. “Het is ook twee keer gebeurd dat een zwangere vrouw uit het project is gestapt. Ze waren heel enthousiast begonnen, maar wilden toch geen nestje bouwen in een bouwkeet en met de kinderwagen door de modder ploegen.”
Het mooie van planten is dat ze vanzelf groeien
Op stevige bergschoenen lopen Leonie Ruissen en Wieke Bout met een meetlint langs de betonnen platen. Ze gaan een plantenplan opstellen. Ruissen is kunstenaar en bedenker van het concept ‘paradijstuin’. Een tuin waar kinderen vanalles kunnen ontdekken. En waarin eetbare planten ineens sierplanten worden en andersom. “Ik houd van tuinieren en het mooie van planten is dat ze vanzelf groeien. Heel wat anders dan een schilderij.” Bout is de tuinprofessional, zij weet hoe die planten vervolgens het beste gaan groeien. Samen gaan ze de zogenaamde knaldagen organiseren. “Op zo’n dag helpt de hele buurt mee in de tuin. Daarna krijgt iedereen brood en soep. Dan ontmoet je elkaar echt, je hebt leuke gesprekken.” Puntje van aandacht voor Vlems: dan moet de grote klei-oven wel af zijn.
We willen een blauwdruk worden voor duurzame woonwijken
Intussen weten steeds meer belangstellenden de zandvlakte van Ecodorp Boekel te vinden. Jonge ambtenaren van ministeries komen op excursie om ideeën op te doen voor het nieuwe wonen en bouwen. Ecodorp Boekel was uitgenodigd om te denken over de inhoud van de Innovatie-estafette, een internationaal symposium over duurzaamheid van het ministerie van Economische Zaken. Het Waterschap ondersteunt de aanleg van een afwateringssysteem. “Niet iedereen hoeft in een aarden huis te wonen met een wand van kalkhennep. We hopen dat mensen ingrediënten van ons recept toepassen. We willen een blauwdruk worden voor duurzame woonwijken”, vertelt Vlems. “Net zoals de nieuwste snufjes van Formule 1-wagens worden toegepast voor personenauto’s.”
De hokjesman bezocht Ecodorp Boekel (still uit de aflevering Duurzamen, Hokjesman/VPRO).
Zelf een ecodorp bouwen?
Het belangrijkste is dat je een groep van toegewijde, enthousiaste mensen verzamelt. Er is geen strikte criterialijst waaraan een ecodorp moet voldoen. In Nederland zijn zo’n vijftien initiatieven actief, drie daarvan hebben al grond tot hun beschikking. Er is veel verschil tussen ecodorpen onderling. Bij de ene ligt de nadruk op biologisch-dynamisch voedsel, bij de andere op duurzame energie of op recycling. In Europa zijn honderden ecodorpsinitiatieven bekend. Er is ook een overkoepelende vereniging voor ecodorpen.
Dit artikel verscheen eerder in OneWorld 10, 2015. Inmiddels zijn de ecodorpsbewoners in hun tijdelijke woningen getrokken. Je kunt de ontwikkelingen volgen via Facebook Ecodorp Boekel.
