Het haalde in juni internationaal de krantenkoppen. Meer dan honderd Nobelprijswinnaars die Greenpeace oproepen het verzet tegen genetische modificatie (GM) per direct te staken. Met name de campagne van de milieuorganisatie tegen wat heet “Gouden Rijst”, een veredelde rijstsoort die ervoor moet zorgen dat de honderdduizenden kinderen die door vitamine A gebrek blind worden, of nog erger: komen te overlijden, een kans krijgen: “Hoeveel arme mensen in de wereld moeten sterven voordat we dit als ‘misdaad tegen de menselijkheid’ bestempelen”, besluit het morele appèl ondertekend door 109 Nobellaureaten. Obstakels voor GM-technologie moeten daarom verdwijnen, zo stelt de brief, iets waartoe ‘regeringen in de hele wereld’ met klem worden opgeroepen.
“Greenpeace heeft er alles aan gedaan om de ontwikkeling van Gouden Rijst te vertragen”, antwoordt Sir Richard Roberts, in 1993 Nobelprijswinnaar voor de Geneeskunde, en initiatiefnemer achter de brief op vragen van OneWorld per e-mail. “Miljoenen mensen zijn waarschijnlijk onnodig gestorven omdat Greenpeace zich zo agressief tegen de ontwikkeling [van Gouden Rijst] heeft gekeerd.”
‘Oplossing voor schrijnend probleem’
Gouden Rijst is een genetisch gemodificeerd organisme (GMO) waaraan een gen uit mais is toegevoegd. Daardoor bevat de rijst meer betacaroteen, een stof die het menselijk lichaam kan omzetten naar vitamine A. Het is ook de stof die de rijst een gele; goudachtige kleur geeft. Gouden Rijst wordt momenteel ontwikkelt door het International Rice Research Institute (IRRI), een non-profit gevestigd op de Filipijnen en die samenwerkt met partners in Bangladesh en Indonesië.
Gaat Gouden Rijst de belofte waarmaken?
De Amerikaanse professor Glenn Stone van Washington University doet al jaren onderzoek naar rijstteelt op de Filipijnen, en hij vraagt zich af of Gouden Rijst haar belofte wel waar kan maken. Om betacaroteen in het lichaam om te zetten in vitamine A zijn namelijk ook nog andere voedingsstoffen zoals vet nodig. Volgens Stone is op dit moment enkel bewezen dat Gouden Rijst werkt bij kinderen die al toegang hebben tot een gebalanceerd dieet. Ook wijst Stone er op dat middels meer conventionele methoden, zoals het toevoegen van vitaminen aan voeding, het aantal gevallen van vitamine A-gebrek bij kinderen op de F
ilipijnen de afgelopen jaren al scherp is gedaald: van 40,1 procent in 2003 naar 15,2 procent in 2008.
Jackie Hughes van het IRRI gelooft dat het gewas inderdaad een oplossing kan bieden voor een schrijnend probleem: “Heel veel kinderen sterven simpelweg vanwege een gebrek aan vitamine A”, zegt ze in een gesprek met OneWorld over de telefoon vanuit Manilla. “Hun immuunsysteem gaat kapot. Wellicht zouden we wel tot 2,5 miljoen mensen die nu jaarlijks sterven kunnen redden. Veel gezinnen in bijvoorbeeld Bangladesh hebben alleen geld voor rijst.”
Maar opmerkelijk genoeg heeft in tegenstelling tot wat Nobellaureaat Richard Roberts beweert Greenpeace de ontwikkeling van Gouden Rijst nooit belemmerd zegt zij: “Greenpeace is actief op de Filipijnen”, vertelt Hughes die voor het IRRI zelf betrokken is bij het rijstproject, “en ja, we hebben van tijd tot tijd interactie met ze gehad. Maar het frustreren van de ontwikkeling van Gouden Rijst? Nee, dat niet.”
Charlie Cray van Greenpeace USA komt de persconferentie nooit binnen; hij wordt tegengehouden door een man genaamd Jay Byrne
Het is deze boodschap: dat Greenpeace de ontwikkeling van Gouden Rijst niet heeft gefrustreerd, die campagnevoerder Charlie Cray van Greenpeace USA wil inbrengen tijden presentatie van de Nobelbrief. Hij zorgt er daarom voor dat hij aanwezig is wanneeer op 30 juni in de National Press Club in Washington DC de presentatie ervan door professor Roberts plaatsvindt. Maar Cray komt de persconferentie nooit binnen.
“Ik werd tegengehouden bij de deur door een man genaamd Jay Byrne”, vertelt Charlie Cray aan OneWorld. “Hij vertelde mij dat alleen geaccrediteerde journalisten binnen werden gelaten. Ik zei dat dit absurd was omdat het hele event zou gaan draaien om Greenpeace.”
PR-bedrijf biotechindustrie
Jay Byrne is niet zomaar iemand. Byrne is het voormalig hoofd publieke communicatie van Monsanto, ’s wereld grootse producent van GMO-zaden. Vandaag de dag is Byrne CEO van een PR-bedrijf, gevestigd net als Monsanto in St. Louis, genaamd v-Fluence. ‘Reputatiemanagement’ is één van de specialismen van v-Fluence zo valt te lezen op de website, iets dat het het doet voor bedrijven die werken met ‘biotechnologie, GMO’s en klonen’. Tot de cliënten behoren ‘grote merken’, al noemt de website geen namen.
[[{“fid”:”51906″,”view_mode”:”default”,”fields”:{“format”:”default”,”field_file_image_alt_text[und][0][value]”:”Richard Roberts”,”field_file_image_title_text[und][0][value]”:”Richard Roberts”},”type”:”media”,”attributes”:{“alt”:”Richard Roberts”,”title”:”Richard Roberts”,”style”:”height:326px; width:488px”,”class”:”file-default media-element”}}]]Nobellaureaat SIr Richard Roberts. Bron: Twitter.
Nobelprijswinnaar Richard Roberts erkent desgevraagd dat Jay Byrne betrokken was bij de persconferentie: “Hij heeft geholpen met de organisatie daarvan, maar heeft geen betrokkenheid gehad bij het verkrijgen van de handtekeningen”, schrijft hij mij per e-mail, “daarvoor ben ik volledig verantwoordelijk.” Dan krijg ik een vraag van Roberts teruggeworpen: “Maar ik dacht dat u dat al aan hem had gevraagd?”
Dat laatste klopt. Ik heb Jay Byrne op dat moment al per e-mail dezelfde vraag, over zijn betrokkenheid bij de brief, gesteld. Het feit dat Roberts dat weet toont dat hij en Byrne korte lijntjes met elkaar onderhouden, en vragen van journalisten blijkbaar met elkaar doornemen. De reactie die ik krijg van Jay Byrne komt overeen met die van Roberts: “Mijn rol was beperkt tot het op vrijwillige basis bieden van ondersteuning aan de Nobellaureaten bij hun aankondiging”, schrijft Byrne.
Werkrelatie is dieper
Maar hun werkrelatie gaat verder dan wat Sir Richard Roberts mij voorspiegelt. Het Amerikaanse tijdschrift Forbes publiceerde op 21 september een artikel waarin aan de hand van een gesprek met Byrne wordt opgetekend dat hij niet enkel de persconferentie organiseerde: “Hij gaf PR-begeleiding aan Roberts”, schrijft Kavin Senapathy in het artikel, ‘’gedurende het hele jaar in aanloop naar de presentatie”.
Nog een tweede PR-bedrijf is betrokken bij de Nobelbrief
Naast Jay Byrne en v-Fluence, blijkt ook nog een tweede PR-bedrijf betrokken bij het initiatief van Sir Richard Roberts. Het gaat om de White House Writers Group (WHWG), iets dat onder meer valt op te maken uit het feit dat de persconferentie wordt geopend door Anneke Green, een medewerker van het bedrijf, en tevens voormalig speechschrijver van George W. Bush. De WHWG maakt net als v-Fluence niet publiek wie haar cliënten zijn, maar zeker is dat het diensten verleent aan biotechbedrijven. Zo was de WHWG betrokken bij een controversiële campagne van Syngenta om wetenschappelijke twijfel te zaaien over de gevaren van het bestrijdingsmiddel atrazine, zo tekende tijdschrift de New Yorker in 2014 op.
Jay Byrne erkent dit wanneer ik hem dit vervolgens vraag. Is hij hiervoor wellicht betaald door cliënten van zijn bedrijf v-Fluence? Die suggestie irriteert Byrne, en werpt hij verre van zich: “Ik had NUL communicatie over het initiatief van de Nobelprijswinnaars met wie van Monsanto dan ook”, schrijft hij in een e-mail vol kapitalen en vet gedrukte woorden, “of met iemand anders in de biotech-industrie.”
Maar spreekt Byrne hier wel de waarheid? Jay Byrne heeft namelijk ook een meer geheimzinnige kant aan zijn persoonlijkheid. Byrne is eerder sleutelfiguur geweest binnen een geheim plan om vanuit Monsanto wetenschappers te financieren, en in te zetten voor PR-doeleinden. Dat blijkt uit e-mails die in 2015 met een beroep op de Amerikaanse Freedom of Information Act (FOIA) openbaar zijn geworden. “Essentieel zal zijn om Monsanto op de achtergrond te houden”, valt in deze correspondenties te lezen, “om zo niet de geloofwaardigheid van de informatie te schaden”.
Byrne poetst vingerafdrukken Monsanto weg
De e-mailgesprekken vinden plaats rondom de oprichting van Academics Review, een zogenaamd onafhankelijk wetenschappelijk platform, maar dat op de achtergrond geld moet gaan ontvangen van Monsanto. Doel zal zijn om de biologische sector in diskrediet brengen. Jay Byrne schrijft op 11 maart 2010 aan Bruce Chassy, één van de betrokken wetenschappers, dat hij hierbij zal dienen als ‘commercieel vehikel’ tussen industrie en academici. Zo kunnen zij hun ’betrouwbaarheid en onafhankelijkheid (en dus waarde)’ behouden. Wat Byrne hier dus doet is aanbieden te werken als tussenpersoon; als de fixer die de vingerafdrukken van Monsanto wegpoetst.
Byrne noemt een lijst met “doelwitten” met mensen als de Indiase anti-GMO activist Vandana Shiva, maar ook Michael Pollan, een bekende voedseljournalist
Byrne noemt tegen Chassy ook een lijst met ‘doelwitten’ voor Academics Review waar hij aan werkt. Het gaat om individuen en organisaties die de wetenschappers onder vuur moeten gaan nemen. Byrne noemt mensen als de Indiase anti-GMO activist Vandana Shiva maar ook Michael Pollan, een bekende voedseljournalist die kritisch is over GMO’s. Hij noemt ook een aantal organisaties, waaronder…Greenpeace.
Uit de e-mail blijkt ook dat Jay Byrne samenwerkt met een persoon genaamd 'Val'. Het zou hier gaan om Val Giddings, op dat moment lobbyist voor BIO, de Amerikaanse industriegroep van biotechbedrijven als Monsanto en Syngenta. Giddings werkt vandaag de dag voor een denktank die zich bezighoudt met biotechnologie, ITIF, maar zou op de achtergrond ook werken als consultant voor Monsanto. Dat suggereert althans een andere e-mail. Toeval of niet, volgens Tim Schwab van de NGO Food and Water Watch die aanwezig is op 30 juni in de National Press Club, is Giddings ook present tussen het handjevol publiek wanneer Sir Richard Roberts de Nobelbrief daar wereldkundig maakt.
Geheime PR-strategie
De e-mails behoren tot een serie documenten verkregen door U.S. Right to Know, een Amerikaanse consumentengroep die zich inzet voor een meer transparant voedselsysteem, en waarover ook Pulitzerprijswinnaar Eric Lipton in september 2015 in de New York Times publiceert. Lipton beschrijft in zijn artikel een PR-strategie van Monsanto die zich onder het radar afspeelt. Cruciaal daarbij zijn wetenschappers, zo tonen de FOIA-documenten, die van Monsanto onderzoeksgeld ontvangen en vervolgens worden ingezet om te lobbyen bij de Amerikaanse overheid voor toelating van nieuwe GMO-gewassen, of gesponsord op reis kunnen om zich in het publieke debat positief uit te laten over gentechnologie.
Waarom heeft nu net deze man, Jay Byrne, Roberts geholpen met het opzetten van zijn campagne om gentechnologie te promoten? De Nobellaureaat wil daar niet meer op reageren: ‘’Ga iemand anders z’n tijd verspillen”, schrijft hij, en verbreekt het contact.
Roberts werkt niet voor een universiteit, maar zit in het bestuur van een biotechbedrijf genaamd New England Biolabs
Ik heb professor Roberts dan nog wel kunnen vragen naar zijn eigen financiële belangen. Roberts werkt namelijk niet voor een publieke universiteit, maar zit in het bestuur van een biotechbedrijf: New England Biolabs. Het is een onderneming met vestigingen over de hele wereld: van China, Singapore tot Frankrijk en Groot-Brittannië, en dat ook producten verkoopt aan biotechgiganten waaronder Monsanto en Dow Agrosciences. Richard Roberts bezit daarbij ook aandelen New England Biolabs zo blijkt: “Iedereen die hier werkt heeft een paar aandelen”, zegt hij.
Het is een klassiek geval van belangenverstrengeling. New England Biolabs, en daarmee professor Richard Roberts, heeft financieel belang bij minder regels voor GMO’s. De campagne van de Nobellaureaten, die Roberts samen met Jay Byrne op poten zette, roept precies daartoe op.
Miljarden dollars winst
En wie dient de brief van Roberts nu het meest? “Bedrijven maken een hype van ‘Gouden’ rijst om zo de weg vrij te maken voor de wereldwijde acceptatie van andere, meer winstgevende genetisch manipuleerde gewassen’’, stelt Greenpeace in reactie op het initiatief van Roberts. Feit is dat het gros van de GMO’s — met name verbouwd in Amerika en Azië — geen “humanitaire gewassen” zijn zoals Gouden Rijst, maar planten die zijn gemodificeerd zodat ze bestand zijn tegen grote hoeveelheden pesticiden. Die worden gemaakt door dezelfde bedrijven; in een notendop het verdienmodel van Monsanto. Het is een lucratieve business die miljarden dollars aan winst draait.
Gouden Rijst geproduceerd door het IRRI. Foto: Youtube.Jackie Hughes van IRRI, verantwoordelijk voor de ontwikkeling van Gouden Rijst, vindt de brief in ieder geval onnodig polariserend: “Ik hou er niet van om zoiets in een verklaring te lezen”, zegt ze over de suggestie dat tegenstanders van GMO’s een ‘misdaad tegen de menselijkheid’ plegen. “Debat is ontzettend belangrijk. GM-technologie heeft regelgeving nodig. Als iedereen ermee aan de slag kan, weet je niet wat voor uitkomsten je gaat krijgen. Er zijn regels nodig, en daarbij hoort ook discussie.”
Roberts heeft aangegeven ook te willen ontmoeten met paus Fransiscus
Roberts reist inmiddels de wereld rond om zijn boodschap verder te verkondigen. Zo bezocht hij eind september het Europees Parlement in Brussel, en riep daar tijdens een evenement georganiseerd door de EU-lobbygroep van de biotechindustrie, EuropaBio, de Europarlementsleden op de ‘politiek onwelkome’ boodschap van de wetenschap te omarmen, en niet te luisteren naar Greenpeace of de Groene politieke partijen die stellen dat er onzekerheden blijven bestaan rondom effecten van GMO's voor ecosysteem en menselijke gezondheid. Roberts heeft aangegeven de komende tijd ook nog te willen ontmoeten met religieus leiders, waaronder paus Franciscus.
