Zonder energie uit biomassa halen we dat Energieakkoord nooit. Maar is het wel duurzaam om bomen en planten te verbranden of vergisten? Onze klimaatredacteur dook onder in de wereld van bacteriekolonies, frituurvet en houtsnippers.
Grote blinkende zilvergrijze silo’s met een wirwar aan even zo glimmende pijp leidingen eromheen. Zo ziet de industriële biovergister van het bedrijf Orgaworld eruit. Op de parkeerplaats staan vrachtwagens hun lading via een slang een leiding in te pompen. Eén van de chauffeurs ligt te slapen op zijn stoel. Het ziet er smetteloos uit. Maar het ruikt hetzelfde als wanneer je met je autoraampje open over een landweggetje door de koeienweiden rijdt. Een weeïge mestlucht. Tot de vergaderzaal van het kantoor aan toe.
Monsterpotten
Daar doet Hans Jansen, accountmanager bij Orga-world, uit de doeken hoe je organisch materiaal omtovert tot energie. “Deze silo’s zijn eigenlijk een soort boerderijen: ze bevatten een kolonie bacteriën die koolhydraten, vetten en eiwitten omzetten in methaangas. Als je ze nauwkeurig het juiste eten geeft – afval uit restaurants en supermarkten in ons geval – leveren ze een constante stroom energie.”
Jansen heeft kantoorkleding aan, maar zijn collega’s lopen rond in oranje overalls. Ze zijn in de weer met bekers vol bruine vloeistof erin, monsterpotten, waar voortdurend mee wordt gemeten of de kolonie nog gezond is. Dat zal de reden zijn dat het ook binnen ruikt alsof je op een composthoop zit.
Biomassa is frituurvet, houtsnippers, maar ook koolzaad, algen en rioolslib
Bij Orgaworld wordt biogas omgezet naar elektriciteit en restwarmte. De Amsterdamse vestiging van het beursgenoteerde bedrijf Shanks Group verwerkt jaarlijks zo’n 110.000 ton biomassa tot biogas, dat vervolgens met motoren wordt omgezet in circa 5,5 megawatt elektriciteit. Genoeg voor ongeveer 15.000 huishoudens.
In Nederland winnen we ruim de helft van de duur-zaam geproduceerde energie uit biomassa (het totale aandeel ligt op 6 procent). Biomassa kan van alles zijn; van voedselafval tot mest, van frituurvet tot houtsnippers, van koolzaad tot algen en rioolslib. We vergisten of verbranden het, industrieel bij de afvalverwerker of bij de boer, in een kachel aan huis of door bijstook in een kolencentrale.
Korte kringloop
Bio-energie wordt gezien als duurzaam omdat de koolstofcyclus van korte duur is. Het natuurlijk materiaal heeft de CO2 die bij verbranding of ver gisting vrijkomt, recentelijk – tot enkele tientallen jaren geleden – opgenomen. Er is dus sprake van een kringloop, terwijl je bij het verbranden van millennia-oude fossiele brandstoffen alleen CO2 toevoegt. Van biomassa kun je gas, vloeibare brandstof en elektriciteit maken, maar ook grondstoffen voor de chemie, zoals plastics en geneesmiddelen. Het zou daarom alle fossiele grondstoffen kunnen vervangen.
Toch is niet iedereen enthousiast over bio-energie. Hoogleraar Louise Vet, directeur van het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW), stelt dat we het energieprobleem niet via de biomassaweg kunnen oplossen. In 2015 trok ze in een visiestuk namens de Koninklijke Akademie van Wetenschappen flink van leer tegen bio-energie, met name de bijstook van biomassa in kolencentrales. Dat bedraagt 12 procent van de totale duurzame energieopwekking, zo’n 8 petajoule. Minister Kamp wil dit met subsidie opkrikken tot maximaal 25 PJ. “Er gaat 3,8 miljard subsidie naar de verbranding van hout”, zegt ze aan de telefoon, “en dat is echt een foute beslissing.” Volgens Vet reken je bij biomassa verbranden met een dubbele boekhouding. “De beste manier om klimaatverandering tegen te gaan, is juist door biomassa te laten aangroeien. Planten en bomen moeten CO2 opnemen, zo zorgen ze voor koolstofopslag. Als je ze verbrandt, brengt je juist extra CO2 in de lucht en het duurt tientallen jaren voordat dat weer is opgenomen. Met de haast die we hebben om klimaatverandering tegen te gaan, kunnen we ons dat niet veroorloven.”
Zwaar transport
“Het is een moeilijke discussie”, vindt Bart Strengers van het Planbureau voor de Leefomgeving. “Maar als we in 2050 naar een bijna volledige duurzame energieopwekking willen, dan hoort biomassa daarbij. Al is het maar omdat biobrandstoffen voorlopig de enige realistische oplossing zijn voor het zwaar transport met vrachtwagens, schepen en vlieg tuigen.” Maar ook om het Energieakkoord te halen – 14 procent duurzame energieopwekking in 2020 – zul je hout moeten bijstoken in de kolencentrales, berekende het Planbureau. “Al is het daarbij wel de vraag of je niet meer het Energieakkoord aan het redden bent, in plaats van het klimaat.”
De belangrijkste vraag is: wordt de biomassa duurzaam geproduceerd?
Volgens Strengers is de belangrijkste vraag of de biomassa duurzaam wordt geproduceerd. Eerste generatie gewassen – producten die je kunt eten zoals maïs en koolzaad – moet je niet willen gebruiken voor energie. Dat verdringt de wereldwijde voedselvoorziening. Beter is het om tweedegeneratie gewassen te gebruiken, zoals bomen en grassen, en die te verbouwen op mindere gronden zoals savannes of gedegradeerde gronden, zodat vruchtbare grond beschikbaar blijft voor eten. “Certificering is belangrijk. Nederland loopt voorop in het opzetten van een certificeringssysteem, de ministeries van Infrastructuur en Milieu en Economische Zaken zijn hier druk mee bezig. Ook omdat de haven van Rotterdam een belangrijk invoerpunt is voor biomassa in Europa.”
Uiteindelijk is het volgens Strengers de vraag hoe we de grond van de aarde het beste kunnen gebruiken. “Na 150 jaar fossiele energie gaan we nu eigenlijk terug naar een landbouweconomie waarbij we alles van het land halen: ook onze energie. Maar dan wel met 9 miljard mensen, dus dat moet erg zorgvuldig en efficiënt gebeuren.”
Afval bestaat niet
Volgens Vet is duurzaam gecertificeerde biomassa utopisch. “Ik zie veel te veel oude bossen gekapt worden, in Canada bijvoorbeeld. Bovendien is het in veel landen ontzettend moeilijk om duurzaamheids-criteria te hanteren.” Vet stipt nog een probleem met biomassa aan. “Bedrijven met duurzame intenties gaan restmateriaal gebruiken. Bijvoorbeeld de bladeren van de maïs. Maar ze realiseren zich niet dat dat helemaal geen afval is. Van landbouwgronden wordt te veel gevraagd, die maïsbladeren moeten terug naar het land om de bodem te voeden.” “Wij maken die kringloop wel rond”, vertelt Jansen van Orgaworld. “Na het vergisten maken we van het digestaat – het vergistingsafval – compost dat weer terug gaat naar het land. Zo gebruiken we alle energie die in de biomassa zit.”
Dit systeem kan de goedkeuring van Vet wel wegdragen. Toch haal je wat haar betreft energie efficiënter direct uit de zon. “Gebruik die miljarden subsidies voor bio-bijstook om in vernieuwende zonne-energie te investeren.” Biomassa wil ze hooguit gebruiken om de meest vervuilende fossiele toepas-singen te vervangen. Biobrandstof voor de chemie of scheepvaart bijvoorbeeld, en niet in de auto.
Schillenboer
Orgaworld maakt elektriciteit van de biomassa, daarvoor krijgt het bedrijf subsidie. “Die hebben we nodig omdat de fossiele energieprijs zo laag ligt.” En waarom geen gas? “Het biogas bevat te weinig methaan voor in het gasnet, daarom zetten we het om naar elektriciteit.”
Uiteindelijk is ook de gesloten kringloop van Orgaworld een onnatuurlijke omweg. “Tot de jaren ’90 was er het systeem van de oude schillenboer”, zegt Jansen. “Een groot deel van wat over de datum was, uit restaurants, supermarkten, ging terug naar de varkens. Het met subsidie bewerken van afval voor bio-energie, en tegelijkertijd dieren voeden met plantaardige producten die je vanuit de hele wereld importeert, is een stap terug ten opzichte van die natuurlijke kringloop.”
Biostroom uit je muur?Hoe groen is groene stroom die voor een belangrijk deel met biomassa opgewekt is? De twee Nederlandse vergelijkingssites van groene stroom denken er heel verschillend over. De Groene Stroom-checker op www.hier.nu kijkt bij de producten van energiebedrijven of de stroom in Nederland is opgewekt: dan neemt ook werkelijk de productie van groene stroom via zonnepanelen, windmolens of biovergisters toe. HIER Klimaatbureau ziet Biomassa als ‘de belangrijkste energiebron van de toekomst’.
Bij de ranglijst van energiebedrijven van de Consumentenbond en Greenpeace helpt het gebruik van biomassa niet echt voor een hoge score. Het bijstoken van biomassa in kolencentrales belandt in de minst duurzame categorie (omdat het nog niet met gecertificeerd hout gebeurt), maar ook stroom die met behulp van bio vergisters zoals die van Orgaworld is opgewekt, komt niet verder dan de middelste categorie.
Hoofdfoto: Rui Ornelas/Flickr
