Het probleem plastic heeft weinig uitleg meer nodig: aardolie is een eindige grondstof, de oceanen raken vol met zwerfafval en de productie zorgt voor een hoge CO2 uitstoot. Goede recycling van afval kan de milieubelasting van plastic verpakkingen verminderen. Maar volgens Recycling Netwerk is de recycling van plastic verpakkingsafval in Nederland ‘mislukt’. Doen we het echt zo slecht?
De gemiddelde Nederlander gooit jaarlijks 28 kilo aan plastic verpakkingsafval weg. Daarmee gebruiken we als land iets minder dan het Europese gemiddelde van 30 kilo per inwoner. Dat verpakkingsafval wordt in Nederland op drie manieren ingezameld. Via het statiegeldsysteem worden drankenverpakkingen (gemaakt van PET) ingezameld. Daarnaast wordt bij huishoudens en bedrijven plastic verpakkingsafval apart ingezameld of uit het restafval gesorteerd (na-scheiding). Het inzamelsysteem Plastic Heroes is verantwoordelijk voor het inzamelen van plastic verpakkingsafval bij huishoudens.
Verpakkingen en niet-verpakkingen
Plastic Heroes is een initiatief van het verpakkende bedrijfsleven en Afvalfonds Verpakkingen, verantwoordelijk voor het inzamelen en recyclen van verpakkingsafval. Sinds 2009 wordt hiermee in samenwerking met gemeenten plastic verpakkingsafval van huishoudens gescheiden ingezameld of via na-scheiding van het restafval. Het deel ‘niet-verpakkingen’ van het plastic afval van huishouden bestaat bijvoorbeeld uit vuilniszakken of oude tandenborstels. Dit wordt niet ingezameld en belandt bij het restafval.
Het project Plastic Heroes heeft sinds 2009 gezorgd voor een grote toename van de inzameling van plastic verpakkingsafval. In 2014 is er 162 kiloton aan plastic ingezameld bij huishoudens en via na-scheiding. In 2009 was dit nog maar 25,2 kiloton. Vóór die tijd konden consumenten hun statiegeldverpakkingen alleen via het statiegeldsysteem ter recycling aanbieden. Het apart inzamelen van de plastic verpakkingen die alle huishoudens in Nederland in een jaar weggooien levert een CO2-besparing op die vergelijkbaar is met de CO2-emissie van het elektriciteitsgebruik van 100.000 huishoudens, zo onderzocht onderzoeks- en adviesbureau CE Delft.
Kritiek op de cijfers
Waarom is het volgens Recycling Netwerk Nederland dan toch mislukt? De coalitie van milieu- en natuurorganisaties zegt dat het ‘beschamend slecht’ gesteld is met het recyclen van plastic in Nederland. Slechts 19 procent van het ingezamelde plastic verpakkingsafval van huishoudens zou daadwerkelijk gerecycled worden en de kwaliteit van gesorteerde plasticstromen is vaak te laag. Slechts een klein deel kan daardoor gebruikt worden om nieuwe plastics te vervangen. Daarmee levert het project volgens Recycling Netwerk nauwelijks milieuwinst op.
In een brief aan de Tweede Kamer uitte de coalitie eind september haar zorgen over de huidige aanpak van de recycling van huishoudelijk afval: “Het grootste deel van het opgehaalde plastic is niet te verkopen omdat de kwaliteit slecht is. Er moet veel geld in worden gestoken, zodat er ‘nuttige toepassingen’ van kunnen worden gemaakt. Het levert dus weinig op voor onze economie en het milieu … Zoveel verschillende plastics tezamen gemengd inzamelen creëert een groot probleem, waarna sortering (en controle daarop) onvoldoende waardevol recyclaat oplevert.”
DowncyclingBij recycling kan er sprake zijn van upcycling en downcycling. Bij downcycling heeft de gerecyclede grondstof een mindere waarde dan het origineel. Dit is het geval bij het gebruiken van recyclaat voor ‘nuttige toepassing’, zoals een bermpaaltje. Het ideale scenario is een gesloten cirkel: gerecycled materiaal heeft minstens dezelfde zuiverheid als het origineel en kan dus steeds opnieuw gebruikt worden voor dezelfde toepassing zoals verpakkingen. Linda Nijenhuis van Milieu Centraal licht toe: “Wat je in een circulaire economie wil, is dat gerecycled plastic niet gelijk in een verkeerspaaltje beland, maar eerst een paar keer als verpakkingen of stuk speelgoed wordt gebruikt. Zo wordt het niet afgedankt en blijft het een tijd in de loep. Wat niet meewerkt, is dat de prijs van de aardolie op dit moment relatief laag is, en gerecyclede grondstoffen relatief duur. Het is goedkoper om nieuw plastic te maken.”
Gaat het echt slecht?
Volgens de organisatie Nedvang (Nederland Van Afval Naar Grondstof) zijn de cijfers van Recycling Netwerk ‘onjuist en misleidend’. De cijfers van Afvalfonds Verpakkingen tonen aan dat er vorig jaar 242 kiloton plastic verpakkingsafval is gerecycled, terwijl er dat jaar 477 kiloton aan plastic verpakkingen op de markt is gebracht. Met andere woorden: 51 procent wordt gerecycled, volgens het Afvalfonds Verpakkingen. Alleen rekent het Afvalfonds in dit percentage ook het verpakkingsafval van bedrijven (120 kiloton in 2015) mee, terwijl Recycling Netwerk het specifiek heeft over ingezameld plastic afval van huishoudens. Aangezien Plastic Heroes alleen verantwoordelijk is voor huishoudens, is de constatering van Recycling Netwerk dat het project niet zoveel oplevert als verwacht. Dat het bedroevend slecht gaat, valt te betwisten.
Hoe dan ook streven we als land met deze percentages de Europese doelstellingen voor plastic recycling voorbij. Deze waren voor dit jaar 22,5 procent. Met 51 procent zit Nederland daar ruim boven. Ook ten opzichte van andere Europese landen doen we het iets beter. Nederland behoort tot de top vijf van Europa volgens de meest recente cijfers van Eurostat uit 2014. Landen als Denemarken (30,4 procent) en Frankrijk (25,2 procent) deden het een stuk minder op het gebied van plastic. Duitsland deed het iets beter met 50,2 procent.
Volgens Karen van de Stadt, verpakkingskundige bij het Kennisinstituut Duurzaam Verpakken (KIDV), zijn er verschillende verklaringen voor de stijging. Het KIDV werd in 2013 opgericht om via kennisontwikkeling en -deling bij te dragen aan de circulaire economie voor verpakkingsmateriaal. “Gemeenten hebben een doelstelling gekregen in het VANG-programma, namelijk dat er in 2020 nog maar 100 kilo restafval per persoon overblijft. Daar moet, als je nu naar kilogrammen kijkt, best nog wat af. Er wordt daarom meer en duidelijker gecommuniceerd naar burgers hoe zij zelf kunnen bijdragen. Zij doen op hun beurt beter hun best en zijn enthousiast over gescheiden inzamelen.”
Plastic Heroes heeft dus wel degelijk bijgedragen aan het behalen van deze doelstellingen. Als je bedrijfsafval en statiegeldsysteem niet meerekent in het recyclingpercentage, is die bijdrage iets minder dan je in eerste instantie op basis van de percentages zou denken. Daarnaast zijn nieuwe technologieën in opkomst, bijvoorbeeld om vervuiling en kleur uit de plasticstroom PET te kunnen verwijderen. Zwarte plastic verpakkingen konden met infrarood eerst niet herkend worden, maar nu kan dit wel waardoor ook deze gesorteerd kunnen worden, schrijft het KIDV in de factsheet over plastic recycling in Nederland.
De andere helft
Toch gebeurt er met de andere helft van ons plastic afval dus nog niks. Dat ligt deels aan de inzameling, maar ook tijdens het sorteerproces gaat er ingezameld plastic verloren. Vervuiling (dat houdt in dat verkeerde materialen in een specifieke plasticstroom terecht komen) van de verschillende plastic stromen is daar de oorzaak van. “Gevolg hiervan is dat wij in totaal 12 kiloton van de gesorteerde kunststoffen niet kunnen meetellen als recycling. Gemeenten moeten stevig de regie pakken en zorgen dat zij sturen op kwaliteit, zowel wat betreft het gescheiden inzamelen door de burger, als ten aanzien van het gesorteerde materiaal”, zo schrijft het Afvalfonds Verpakkingen in een publieksrapport over de resultaten van 2015.
“Bij het toepassen van gerecycled plastic is het belangrijk dat de eigenschappen van het gerecyclede materiaal, weer op hetzelfde niveau komen als ze eerst waren”, licht Van de Stadt toe. “Vervuiling van plasticstromen komt vaak doordat mensen te veel overblijfselen van andere producten in hun weggegooide verpakking achterlaten. Tijdens het sorteerproces worden de bruikbare soorten plastic afval met infrarood herkend, daarna worden ze met een luchtstroom in de goede bak geblazen. Als er nog teveel eten of drinken in de verpakking zit, wordt het wel herkend als het juiste materiaal, maar is het te zwaar om in de goede bak te blazen. Je hoeft plastic afval niet met warm water schoon te maken, maar maak verpakkingen wel goed leeg.”
Vervuiler betaalt
Als we een stap verder teruggaan in de keten, liggen er ook nog veel verpakkingen in de schappen bij supermarkten die helemaal niet recyclebaar zijn. Neem bijvoorbeeld chips: dit voedsel is vettig, breekbaar en gevoelig voor licht. “Daardoor heeft chips een complexe verpakking nodig die niet in de gescheiden afvalstromen uit ons huishouden past, maar bij het restafval moet”, zegt Van de Stadt. “Het voorop stellen van de recyclebaarheid van een verpakking is moeilijk voor een verpakkingsproducent. Bij de ontwikkeling van een verpakking spelen veel factoren mee. Recyclebaarheid is daar één van, maar het is een groter samenspel van onderwerpen, zoals de houdbaarheid en bescherming van het product of de informatie die je er op wilt zetten.”
Het voorop stellen van recyclebaarheid van een verpakking is moeilijk voor een verpakkingsproducent
Wel wordt iedere partij in de keten gestimuleerd om zijn steentje bij te dragen. Een belangrijke stimulans voor bedrijven is het principe ‘de vervuiler betaalt’ waardoor verpakkingsproducenten een vergoeding betalen aan het Afvalfonds Verpakkingen, afhankelijk van de hoeveelheid plastic verpakkingen die ze gebruiken. Gemeenten krijgen circa 800 euro betaald per ton gerecycled plastic verpakkingsafval dat voor recycling wordt aangeboden. Daarbij ondersteunt het KIDV alle partijen in de verpakkingsketen met informatie en stimuleren ze dat deze partijen van elkaar leren. Zo begrijpen bijvoorbeeld verpakkende bedrijven beter wat er bij het ontwerp en de productie van verpakkingen komt kijken en wat er voor de recycling en hergebruik nodig is.
BioplasticsOndertussen wordt er ook gewerkt aan plastic van hernieuwbare grondstoffen. Waarom dat belangrijk is? De vraag naar kunststof blijft toenemen, maar de fossiele grondstof aardolie is eindig. Andere nadelen zijn microplastics die ons water vervuilen en plasticproductie zorgt voor een grote bijdrage aan de CO2 emissie in de wereld. Wel staan bioplastics nog in de kinderschoenen.
Dankzij nieuwe technologieën passeerden de gekste verpakkingen de afgelopen jaren de revue: op basis van zetmeel, melk, schimmel of zelfs banenschillen. In de supermarkt zien we al BioPET terug in colaflessen of verpakkingen van Heinz. Kiwi’s worden vaak verpakt in PLA. Ook wordt er gebouwd aan een fabriek in Antwerpen voor PEF en onderzoeken verschillende bedrijven voor welke toepassingen het op de markt gebracht kan worden.
Ook zijn verpakkingen niet alleen maar slecht. De milieubelasting van ons voedsel zit voor 10 procent in verpakkingen en voor de rest in verspilling van een product. Als een verpakking er dus voor zorgt dat een product niet verloren gaat, heeft het een milieuvoordeel, weet Karen van de Stadt van het KIDV: “Dat betekent niet dat je niks aan deze 10 procent hoeft te doen. Ook betekent het niet dat partijen ongebreideld materiaal op de markt kunnen zetten. Preventie is nog steeds heel belangrijk. Dat betekent het voorkomen van afval, zowel bij bedrijven als bij gebruikers: de consumenten. Daarnaast betekent het wel dat we heel veel moeten investeren in recyclen, en dat kost nu geld.”
