Steeds meer kerken willen groen doen: van hagenpreken tot biologische avondmaalwijn. “Het besef dat je in de zorg voor de aarde je bestemming kunt vinden, leeft nog veel te weinig in de kerk.”
De schapen blaten in de grazige, groene wei, de zon staat hoog aan de blauwe hemel en glimmende appels hangen verleidelijk aan de bomen. Het paradijs? Nee, dit is de appelboomgaard op landgoed Coelhorst in Hoogland, nabij Amersfoort. Afgelopen zondag vond hier een 'hagenpreek' plaats. De 185 bezoekers – veelal christenen uit verschillende Amersfoortse kerken – namen op de fiets hun eigen meegebrachte stoeltjes en kleedjes mee. Tijdens de viering dankt René Barkema – gereformeerd predikant in Amersfoort – in het gebed God voor “zoveel appels, de blauwe lucht en het geurende gras”. En hij belijdt schuld: “Vergeef ons onze beheerfouten en bekeer ons in ecologische zin.”
De hagenpreek is een initiatief van de lokale afdeling van de internationale christelijke natuurbeschermingsorganisatie A Rocha die het landgoed, in bezit van Natuurmonumenten, onderhoudt. “Met de hagenpreek willen we Amersfoortse christenen uit verschillende kerken uitdagen om verdieping te zoeken in hun geloof,” vertelt A Rocha-directeur Embert Messelink. “Een voorhoede uit de Amersfoortse kerken heeft het licht gezien en snapt dat zorg voor de schepping een elementair onderdeel is van het christelijke leven. We willen dienstbaar zijn aan de samenleving en rooien hier appels en onderhouden de houtsingels. De Coelhorster Appelsap wordt verkocht in de Albert Heijn in Hoogland.”
Sommige christenen geloven dat deze aarde aan het einde der tijden zal vergaan en dat het dus niet uitmaakt hoe je er nú mee omgaat
Morele vraag
Hoewel 'goed rentmeesterschap' in de christelijke traditie een veelgehoorde term is, is het niet vanzelfsprekend dat gelovigen massaal op het milieu letten. Messelink vindt dat er nog veel werk is te verrichten. De oplossing voor ecologische problemen moet je volgens hem niet alleen zoeken in technocratische oplossingen, “ook al zijn zonnepanelen erg goed”. De diepere vraag naar een oplossing is een morele, stelt Messelink. “Wat zijn onze waarden, normen en drijfveren? Wij willen die vragen in de christelijke wereld stellen. Maar sommige christenen geloven dat deze aarde aan het einde der tijden zal vergaan en dat het dus niet uitmaakt hoe je er nú mee omgaat. Daar ben ik het niet mee eens. De Bijbel begint met een verhaal over een tuin, het paradijs. Het besef dat je in de zorg voor de aarde je bestemming kunt vinden, leeft nog veel te weinig in de kerk!”
Toch merkt hij een toenemende belangstelling voor groene initiatieven in de kerk. “Gelukkig maar. Zo zijn we bij A Rocha al jaren aan de slag en door gewoon te doen – met lokale groepen in de natuur te werken – hebben we mensen weten te overtuigen dat het goed is. Je moet niet teveel praten.”
Groene beweging
De hagenpreek – waarvan er op dezelfde zondag ook eentje in Zwolle werd gehouden – staat niet op zichzelf, maar maakt deel uit van een brede christelijke beweging die kerkleden bewust wil maken van zorg voor de natuur en een rechtvaardige wereld. De initiatieven schieten de kerkelijke grond uit en werken vaak met elkaar samen. A Rocha heeft online de database Hart voor de Schepping met preken, liederen en studiemateriaal voor kerken. “En we adviseren bijvoorbeeld een kerk in Den Haag, die middenin een park staat, over de ecologische aanpak van het groen,” zegt Messelink. De kerk wil bomen planten en een insectenhotel in het park maken.
Vlak voor de zomer organiseerde de ChristenUnie samen met elf andere christelijke organisaties het evenement Groen Gelovig, wat moet uitmonden in een beweging van christenen voor de natuur. De initiatiefnemers willen “de duurzame agenda in de christelijke politiek, in kerken, bij christelijke ondernemers en bij christelijke maatschappelijke organisaties versnellen en dit zichtbaar maken met concrete acties.” Want, lezen we in een groene geloofsbelijdenis, “ons geloof is groen”.
In oktober lanceert het Nederlands Bijbelgenootschap een heuse Groene Bijbel, gemaakt van oude bijbeltjes. De 1654 Bijbelteksten die over schepping, natuur en milieu gaan worden groen gemarkeerd.
Er is meer. Op 8 oktober is er een Groene Kerkendag, georganiseerd door de ontwikkelingshulporganisaties Tear en Kerk in Actie. Zij bedachten het keurmerk Groene Kerk. Lokale geloofsgemeenschappen die aantoonbaar groen zijn, kunnen een 'Wij zijn een groene kerk'-bordje in de kerkmuur schroeven. Het inspireert kerken om zonnepanelen te nemen (in Bunschoten-Spakenburg waren ze creatief en liggen ze in de vorm van een kruis), biologische wijn te drinken tijdens het Heilig Avondmaal of voor de Voedselbank aardappelen te verbouwen in de kerktuin.
Ook de internationale Micha Campagne – die met workshops en lespakketten christenen vertelt dat rechtvaardig omgaan met mens en milieu een gebod van God is – heeft een aparte groene tak: Micha Duurzaam. En twee enthousiastelingen geven onder de naam 'God in de supermarkt' workshops in kerken over hoe je je geloof praktisch vormgeeft in de supermarkt.
Voedsel weggooien is stelen van de armen
Verrassend concreet
Op landgoed Coelhorst leest dominee Barkema – papierloos, vanaf zijn smartphone – zijn hagenpreek naar aanleiding van een gedeelte uit het bijbelboek Job, dat gaat over God als maker van de prachtige natuur. De protestantse predikant leest met instemming een alinea voor uit een recent verschenen boekje – de encycliek Laudato Si – van de katholieke paus Franciscus, dat leest als een gelovig milieupamflet. Paus Franciscus geldt voor veel gelovigen als een groene inspirator. Zo riep hij 1 september uit tot wereldgebedsdag voor de schepping. “Voedsel weggooien is stelen van de armen,” citeert Barkema de paus. En de predikant vervolgt zijn betoog over boskap, CO2 en de opwarming en uitdroging van de aarde. Een enkeling ligt op z'n rug in de zon te luisteren. Af en toe rent een kind door het publiek. Vlinders fladderen rond. De aarde en alles wat erop leeft is door God gemaakt, houdt Barkema zijn toehoorders voor, dus die mag je niet kapot maken. En voor wie het nog niet begrepen heeft, maakt de dominee het verrassend concreet: vervang de tegels in je tuin voor planten, verdiep je eens in een documentaire als Groen Goud, douche korter, stap over naar de ASN Bank of Triodos Bank en scheidt je afval. “Met plastic scheiden eer je God.”
En trouwens, vraagt Barkema aan de gelovigen, wie heeft er een FairPhone? “Zie ik maar twee vingers? En wie rijdt elektrisch?” Ook bijna niemand. Maar hij wil niemand beschuldigen. “Want zag je dat ik zelf mijn hand ook niet opstak?”
Voor Messelink is de uitdaging om niet te activistisch te worden, geeft hij toe. “In het christelijk geloof zit er veel waardevols om niet cynisch of activistisch te worden. Ik vind het ontspannend om te weten dat God voor de wereld zorgt. Dat betekent niet: stil maar, wacht maar, alles wordt nieuw en achterover te leunen. Maar uiteindelijk is het bevrijdend om te geloven dat de wereld in Gods hand ligt.”
Ondergeschoven kindje
Marc van den Tweel, directeur van Natuurmonumenten, eigenaar van het landgoed Coelhorst, stelt tijdens de viering dat natuurbeschermers zendelingen zijn “die het groene evangelie willen vertellen”. Van den Tweel: “De schepping heeft waarde. Natuur gaat over moraliteit en religie.” Hij citeert in eigen woorden uit de Bijbel Romeinen 1:20: “Niemand kan zich, kijkend naar de natuur, verontschuldigen dat hij niet wist dat er een God is.”
Ondanks alle initiatieven vindt Van den Tweel dat natuur in de kerk “een ondergeschoven kindje” is. “Er zit spanning tussen het zondagse geloof en het werk door de week, bijvoorbeeld in de bioindustrie.”
Hagenpreekbezoeker Leendert de Jong uit Hoogland kijkt na afloop tevreden terug. “Ik heb altijd een groen hart gehad, maar door het nare nieuws van de afgelopen tijd over oorlogen, terreur en vluchtelingenstromen is dat wat weggezakt. Deze samenkomst pepte mijn groene hart weer op.”
Lees ook over de groene islam op OneWorld en Groene Moslims.
