Van wie is water eigenlijk?

Het is niet per se een tafereel dat je verwacht in het zuiden van de Amerikaanse staat Californië, dat bekendstaat als woestijngebied met drukbevolkte steden zoals Los Angeles. Maar tussen die droge gebieden ligt een kleine groene oase: het bos van San Bernardino, dat in 1893 de status van nationaal bos kreeg van de federale regering in Washington DC.

Het is een van de weinige plekken in de regio waar natuurlijke waterbronnen te vinden zijn. Na flink geklim en geklauter over een droog rivierbed vinden we er een. Vanonder een grote rots sijpelt een straaltje helder water langzaam de helling af. “Zo ziet een natuurlijke waterbron eruit”, zegt Earney. “En het stroomt nu beter dan voorgaande jaren”, voegt Amanda Frye toe.

In het bos van San Bernardino mijnt Mitsubishi bijvoorbeeld kalksteen voor cement, en Nestlé Waters North America (onderdeel van het Zwitserse Nestlé) neemt er bronwater af. In 2017 verkocht het bedrijf 66,2 miljoen liter water uit deze bron. Dat wordt in het westen van de VS en in Mexico onder het merk Arrowhead verkocht, voor 1,79 dollar (ruim 1,5 euro) per anderhalve liter.

De pijpleidingen brengen het water naar de voet van de berg, 10 kilometer verderop. In de vallei wordt het water opgeslagen. Het water dat Nestlé houdt, wordt met vrachtwagens afgevoerd naar een bottelfabriek in een nabijgelegen stad. Het water dat ze niet nodig hebben vloeit terug in de kreek.

De activiteiten van Nestlé hier zijn zeer omstreden sinds de jaren van uitzonderlijke droogte. In 2014 sloeg Earneys oud-collega Steve Loe alarm. Hij maakte zich zorgen om het water in de Strawberry-kreek, het grondwaterniveau en de wilde dieren die ervan afhankelijk zijn. “De geelpotige bergkikker, de vissoort gespikkelde voorn en de slangensoort zuidelijke rubberboa zijn er al bijna niet meer te vinden”, vertelt hij.

Dat wilde diersoorten en planten en bomen bedreigd worden en dat het brandgevaar extreem is, is een direct gevolg van de droogte. Maar de impact van Nestlé’s activiteiten daarop is niet bekend, omdat het nooit is onderzocht. Wel is bekend dat het water dat Nestlé gebruikt, niet doorstroomt naar gebieden stroomafwaarts. Dat betekent ook dat er minder water in het grondwaterbassin van San Bernardino zit, een stad van 200.000 mensen aan de voet van de bergen, vertelt Susan Longville, een plaatselijke waterexpert en bestuurder van het lokale waterdistrict.

Nestlé betaalt voor het water zelf immers niets, al betaalt het voor de vergunning van het bosbeheer, inmiddels rond de 2000 dollar per jaar. Bialecki vervolgt: “Sinds de droogte hier beseft iedereen hoe kostbaar water is, en dat dat iets is waar we allemaal voor moeten betalen. Maar de toegang tot schoon drinkwater moeten we niet privatiseren. Mensen hebben terecht het idee dat schone lucht en schoon water een basisrecht is. Niet iets dat je met dikke winst verkoopt.”

Hoe is dat mogelijk? Het heeft alles te maken met slechte financiering van het bosbeheer, legt Earney uit. Hij was destijds al verantwoordelijk voor meer dan 250 vergunningen, naast zijn andere werkzaamheden. Hij en zijn collega’s hadden niet de menskracht om alle verlopen vergunningen te herzien en lieten daarom de oude van kracht tot er tijd was om ernaar te kijken. “Zo wisten we tenminste met wie we te maken hadden en onder welke voorwaarden.” Die werkwijze is toegestaan, zolang er voor de vergunning betaald wordt – in het geval van Nestlé was dat tot 2018 het tarief uit 1978 van 524 dollar per jaar. Earney schat dat een derde van de 1800 vergunningen van verschillende bedrijven in het San Bernardino bos verlopen zijn.

Nestlé verwoordt het anders. Larry Lawrence, die bij Nestlé Waters North America in San Bernardino over natuurlijke grondstoffen gaat: “Onder de oude vergunning móchten wij niets anders doen dan onze boringen en pijpleidingen onderhouden. We konden geen onderzoek doen naar de mogelijke milieueffecten van onze activiteiten buiten de Strawberry Canyon, want dat zou landgebruik vereisen waarvoor we geen vergunning hadden.”

Tijdens de droogtejaren nam Nestlé minder water af dan in voorgaande of opvolgende jaren, maar dat gebeurde omdat er nu eenmaal minder water was. Nestlé houdt vol dat de activiteiten geen impact hebben op het milieu. “Kijk maar naar de diverse natuur die je er ziet”, zegt Lawrence. “Na de bosbrand van 2003 was het hele gebied kaal. Nu staat er weer volop vegetatie. Ik zie dat als teken dat er genoeg water is voor de natuur.”

Daarnaast geeft het bedrijf het bosbeheer een vergoeding, zodat hun deskundigen toezicht kunnen houden op het proces en zelf steekproeven kunnen doen. Als uit een van de studies blijkt dat Nestlé’s activiteiten nadelige invloed hebben, zijn daaraan specifieke acties verbonden, zegt Lawrence. “Een daarvan is dat we minder water gebruiken uit de bron.” Als Nestlé zich niet aan de afspraken houdt, kan in het ergste geval de vergunning ingetrokken of niet verlengd worden.

Loe, Earney en Frye zijn bijna tevreden met de nieuwe vergunning en het milieuplan dat erbij hoort. “Bijna”, zegt Earney, “want alles dat in het milieuplan staat is fantastisch. Behalve één alinea. Die waar ze Nestlé opdracht geven het onderzoek zelf uit te voeren.” Gevraagd naar de twijfel aan de onafhankelijkheid en betrouwbaarheid van Nestlé’s studies, zegt Lawrence dat hij er onafhankelijke professionals voor inhuurt. “Dit wordt het meest onderzochte stroomgebiedje in de VS”, zegt hij. Bovendien, voegt hij toe: “Nestlé heeft misschien wel het grootste belang bij het behouden van de waterbron. Als die opdroogt, droogt onze business op.”

Een waterrecht wordt sinds 1914 alleen toegewezen door het California State Water Resources Control Board, oftewel het Staatsbestuur. Hetzelfde instituut kan beslissen dat er voor een bepaald stroomgebied geen nieuwe waterrechten meer vergeven worden. Dat is sinds 1989 het geval met het Santa Ana-stroomgebied, waar de Strawberry-kreek deel van uitmaakt.

Susan Longville, de bestuurder van het lokale waterdistrict, schreef het Staatsbestuur dat ze Nestlé zal aanklagen voor een schadevergoeding als uit het eindrapport blijkt dat het bedrijf slechts 32 miljoen liter mocht gebruiken. “Dan was dat water namelijk in ons grondwaterbassin terechtgekomen. Door het voor zichzelf te winnen, hebben ze ons geschaad”, zegt ze.

“Ze hebben het water van ons, het publiek, gestolen en bovendien gelogen tegen federale agentschappen. Dat is crimineel gedrag”, zegt ze. Zo zeker als Frye is van haar zaak, zo zeker is Nestlé dat het wél de rechten heeft – voor 334 miljoen liter water in de Strawberry-kloof. “Wij hebben het bewijs van onze historische rechten geleverd aan het Staatsbestuur”, zegt Larry Lawrence.

Als het Staatsbestuur beslist dat Nestlé geen rechten heeft, dan moet het bedrijf stoppen met water afnemen in dit nationale bos. Maar als blijkt dat Nestlé wel rechten heeft, dan moet het bedrijf het water uit de Strawberry-kreek alsnog delen met het bosbeheer. Zij hebben als landeigenaar namelijk ook waterrechten.

Voor activisten als Frye, Earney en Loe is het duidelijk: de eigenaar van het water is degene die het land bezit. Het bosbeheer dus, en daarmee de Amerikaanse belastingbetaler. Dat idee gaat ervan uit dat water een vast goed is. Maar water is beweeglijk: zonder menselijke inmenging stroomt het van de ene plek naar de andere.

Dit artikel verscheen eerder in OneWorld-magazine.