5 tips voor feministische pretbedervers

Je kent er vast wel een, zo’n feminist die nooit eens mee kan lachen om een grapje over vrouwen, die op familiefeestjes steevast ruzie zoekt met je seksistische, gepensioneerde oom of die de hele vrijmibo door klaagt over grensoverschrijdend gedrag. Of misschien ben je zelf wel zo iemand, zo’n vaak als humorloos weggezette feminist die altijd zijn/haar/hun principes voor laat gaan. Killjoys, noemt de Brits-Australische schrijver Sara Ahmed (1969) ze: pretbedervers. En voor het feministische icoon is dat een geuzennaam: zij is zelf een killjoy, en daar is ze trots op.

Fulltime feministisch pretbederver zijn is niet makkelijk, weet de wetenschapper, en soms eenzaam. Tot 2016 was Ahmed directeur van het Centrum voor Feministisch Onderzoek van het Goldsmith College van de universiteit van Londen. Daar werkte ze al sinds 2004, maar ze nam ontslag uit protest tegen de manier waarop de universiteit omging met klachten van studenten over grensoverschrijdend gedrag. De seksuele intimidatie op Goldsmith noemde ze een institutioneel probleem, dat mensen systematisch uitsluit, waar de universiteit weigerde iets tegen te doen. ‘Soms moet je ergens vertrekken omdat je feminist bent’, schreef ze in de aankondiging van haar vertrek op haar blog.

Onder feministen is Ahmed vooral bekend om de naam van dat blog: Feminist Killjoys. In haar meest recente boek The Feminist Killjoy Handbook, dat dit jaar uitkwam, steekt Ahmed medepretbedervers een hart onder de riem met tips en richtlijnen. Ze legt uit waarom de wereld hen nodig heeft. Intersectionaliteit – het idee dat de maatschappij op verschillende facetten van identiteit discrimineert en een persoon meerdere van die facetten in zich kan herbergen – is voor Ahmed daarbij een gegeven: ‘Om een einde te maken aan seksisme moeten we ook kijken naar de andere dingen die eraan verbonden zijn, zoals racisme en koloniale macht die onze huidige samenleving hebben gevormd’, schrijft ze in haar bestseller Living a Feminist Life uit 2017. Zelf is Ahmed een lesbische vrouw van kleur, kind van een Pakistaanse vader en een Britse moeder, opgegroeid in Australië.

Een makkelijk handboek voor in je kontzak vormt haar nieuwste boek niet, met zijn ruim driehonderd pagina’s. De ‘waarheden en principes van de pretbederver’ die Ahmed opwerpt, lijken nog het meest op een handleiding voor activisten. Hieronder een greep uit deze principes, om je op weg te helpen als kersverse feministische pretbederver.

1 Door een probleem te benoemen, word je een probleem

‘Shooting the messenger’ omdat diens boodschap je niet bevalt, is een beproefde strategie om kritiek in de kiem te smoren. Het is een omkering van de realiteit waarmee je als feministische pretbederver vaak zult worden geconfronteerd. Toen Ahmed aankondigde ontslag te nemen van de universiteit, meenden voormalige collega’s dat zíj het probleem was, en niet het institutionele seksisme: zij zou het instituut schade hebben toegebracht door in de openbaarheid te treden. Dit op de persoon spelen is volgens Ahmed een afleidingsmanoeuvre van het systeem dat je bevecht. Laat je daar op jouw beurt niet door afleiden en blijf je concentreren op het probleem, ondanks persoonlijke aanvallen.

2 Zwijgen over geweld is geweld

Tegen seksisme, racisme, intimidatie en geweld zijn is in theorie relatief eenvoudig. Maar de lakmoestest is jouw reactie als onrecht zich voor je neus afspeelt: durf je mensen die je kent, van wie je misschien zelfs veel houdt, aan te spreken op hun gedrag? Een feministische pretbederver ziet ook het seksisme of machtsmisbruik van familie, vrienden en geliefden niet door de vingers, en is zelfs bereid relaties af te kappen. Want wie in situaties van onrecht ervoor kiest ‘om de goede vrede te bewaren’, laat het geweld voortbestaan. In zekere zin ben je dan medeplichtig.

3 Wees bereid anderen (en jezelf) zich ongemakkelijk te laten voelen

Van jongs af aan wordt ons geleerd om beleefd tegen anderen zijn en attent te zijn. Vooral meisjes worden geconditioneerd om zich ‘sociaal wenselijk’ te gedragen. In de praktijk betekent dat alleen vooral: zich wegcijferen, ook al gaat dit ten koste van jezelf. Alles om te voorkomen dat een ander zich wel eens ongemakkelijk zou kunnen voelen. De feministische pretbederver eist het recht terug om ruimte in te nemen, ook als dat betekent dat zijzelf of anderen zich onprettig voelen. Mensen confronteren met een ongemakkelijke waarheid zal je zelden lof of instemming opleveren. Hou dan ook op daarnaar te streven.

4 Ook al heten ze je welkom, dat betekent niet dat ze verwachten dat je komt opdagen

Instituties zoals scholen en werkgevers die willen laten zien dat ze het echt wel goed voor hebben met achtergestelde groepen, schermen vaak met begrippen als ‘inclusie’ en ‘diversiteit’. Laat je niet door dat soort toverwoorden afleiden, maar ga na of er ook inclusief beleid achter die woorden zit. Mag je alleen meedoen volgens hun eigen regels? Als je bijvoorbeeld kritiek levert op de veiligheid op je werkvloer (zoals in Ahmeds geval haar universiteit), en daarna krijgt toegebeten dat je dankbaar zou moeten zijn voor je positie, dan weet je eigenlijk al genoeg: dan ben je alleen maar aangenomen als excuus en is de deur achter je dichtgevallen voor andere mensen zoals jij.

5 Onthoud dat je niet alles kunt oppakken

Zelfs de meest radicale pretbederver verdient af en toe een pauze. Het kan namelijk slopend zijn om altijd ‘aan’ te staan en het onrecht dat je om je heen ziet te benoemen. Even pauze nemen betekent volgens Ahmed: tijd nemen om voor jezelf te zorgen, zodat je daarna weer de strijd kunt aangaan. Voel je vooral niet schuldig als je soms een stap terug doet. Denk nooit dat je niet genoeg hebt gedaan, niet hard genoeg hebt gestreden, niet genoeg hebt bereikt. Met schuldgevoel kom je nergens, en onthoud dat het systeem waartegen je strijdt – het patriarchale kapitalisme – stevig op zijn grondvesten staat.

Realiseer je ook dat je het niet allemaal in je eentje kunt. Daarom is het belangrijk om andere pretbedervers te vinden om te steunen, en hun steun te accepteren. Activisme is de last delen, inspringen als je ziet dat een andere pretbederver even geen puf heeft om op onrecht te reageren, én erop vertrouwen dat iemand dat in jouw plaats zal doen als jij even moet uitrusten. Bovendien zijn andere pretbedervers nodig om eens goed mee te kunnen lachen. Want pretbederver zijn hoeft niet te betekenen dat je geen pret kunt hebben. Alleen niet ten koste van anderen.