Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
Op 6 mei 1933 plunderden Duitse studenten het Berlijnse Instituut voor Seksuele Wetenschap, van de befaamde oprichter en arts Magnus Hirschfeld. Hun doelwit? Boeken over gender en seksualiteit. Ruim 20.000 boeken uit de collectie zouden enkele dagen later publiekelijk worden verbrand.
Negentig jaar later zijn dezelfde thema’s mikpunt van totalitaire politiek. Sinds zijn aantreden heeft president Trump er alles aan gedaan om wat hij ‘genderideologie’ noemt uit te bannen. Zo heeft hij alle overheidsinformatie die online stond over over transgender personen laten verwijderen, denk aan statistieken of informatie van het ministerie voor Volksgezondheid. Ook heeft hij bevolen dat voorkeur voor bepaalde voornaamwoorden uit overheids-e-mails moeten verdwijnen, en dat de x als genderoptie niet langer op overheidsformulieren te vinden is.
In de VS zijn daarnaast de afgelopen jaren duizenden boeken verbannen uit scholen en bibliotheken. In het schooljaar 2023-2024 werden ruim vierduizend boektitels verboden op scholen en in bibliotheken. Daarvan gaat 39 procent over lhbti+’ers en 57 procent over seks of (queer) seksualiteit. Niet geschikt voor kinderen, zeggen (vooral) Republikeinse wetgevers. Met een groeiende beweging van conservatieve politici en ‘bezorgde’ ouders zullen er naar verwachting steeds meer boekverboden geteld worden.
Negentig jaar later zijn dezelfde thema’s mikpunt van totalitaire politiek. Sinds zijn aantreden heeft president Trump er alles aan gedaan om wat hij ‘genderideologie’ noemt uit te bannen. Zo heeft hij alle overheidsinformatie die online stond over over transgender personen laten verwijderen, denk aan statistieken of informatie van het ministerie voor Volksgezondheid. Ook heeft hij bevolen dat voorkeur voor bepaalde voornaamwoorden uit overheids-e-mails moeten verdwijnen, en dat de x als genderoptie niet langer op overheidsformulieren te vinden is.
In de VS zijn daarnaast de afgelopen jaren duizenden boeken verbannen uit scholen en bibliotheken. In het schooljaar 2023-2024 werden ruim vierduizend boektitels verboden op scholen en in bibliotheken. Daarvan gaat 39 procent over lhbti+’ers en 57 procent over seks of (queer) seksualiteit. Niet geschikt voor kinderen, zeggen (vooral) Republikeinse wetgevers. Met een groeiende beweging van conservatieve politici en ‘bezorgde’ ouders zullen er naar verwachting steeds meer boekverboden geteld worden.
“Seksuele en genderdiversiteit zouden sterke mannen ‘verwijven’
Extreemrechtse partijen in Nederland volgen dezelfde redenering. Toen de voorlichtingsweek Lentekriebels in het basisonderwijs de afgelopen jaren onder vuur kwam – een week over ‘weerbaarheid, relaties en seksualiteit’ – was in eerste instantie vooral Forum voor Democratie (FVD) uiterst kritisch over lhbti+-jeugdboeken. Later voegden ook de PVV, BBB en de SGP zich daarbij. Kinderen horen geen onderwijs over transgender mensen en homomannen te krijgen, zegt FVD-voorman Thierry Baudet bijvoorbeeld in een filmpje op de sociale media van de partij. FVD was ook de aanjager van de hetze tegen kinderboekenschrijver Pim Lammers die thema’s als lhbti+ en kindermisbruik aansnijdt.
De studenten die op 6 mei 1933 het Instituut voor Seksuele Wetenschap binnendrongen, wilden het werk van de Joodse oprichter en arts Magnus Hirschfeld verwoesten. Hij vond dat gender- en seksuele diversiteit geen geestesziektes waren, maar natuurlijke variaties. Met name daardoor werd het onderzoekscentrum, opgericht in 1919, wereldwijd bekend. Maar emancipatie – in plaats van ‘genezing’ – paste niet in de visie van de nazi’s.
De studenten die op 6 mei 1933 het Instituut voor Seksuele Wetenschap binnendrongen, wilden het werk van de Joodse oprichter en arts Magnus Hirschfeld verwoesten. Hij vond dat gender- en seksuele diversiteit geen geestesziektes waren, maar natuurlijke variaties. Met name daardoor werd het onderzoekscentrum, opgericht in 1919, wereldwijd bekend. Maar emancipatie – in plaats van ‘genezing’ – paste niet in de visie van de nazi’s.
Naziretoriek
De keuze voor een boekenbrandstapel was bewust, zegt historicus Judith Schuyf die de werkgroep homostudies oprichtte aan de Universiteit Utrecht. “Vuur staat symbool voor het ‘zuiveren’ van de publieke ruimte.” Schuyf onderzocht de positie van lhbti+’ers in nazi-Duitsland. “Eigenlijk zei de dominante groep tegen een minderheid: jij mag niet bestaan.” Waarom lhbti+’ers doelwit waren, werd duidelijk in een verklaring over homoseksualiteit tijdens de verkiezingen van 1933. Hitlers Nationaal Socialistische partij riep: ‘Suprema lex salus populi!’ Vrij uit het Latijn vertaald: de gezondheid van het volk moet voorop staan. Seksuele en genderdiversiteit verzwakte de natie omdat ze sterke mannen ‘verwijfden’, aldus de nazi’s.
“Deze nazitheorie heeft wortels in een conservatief christelijk wereldbeeld”, legt socioloog Niels Spierings van de Radboud Universiteit uit. Hij bestudeert de kijk van radicaal- en extreemrechtse bewegingen op genderdiversiteit. Volgens hem bepalen zogenaamde man-vrouwverschillen in het conservatisme wie welke maatschappelijke taken krijgt. “Mannen zorgen voor een inkomen en vrouwen doen het huishouden. Daarmee speelt men in op een ‘gezond verstand’-idee van gender. De realiteit is natuurlijk veel complexer.” Dat vooral partijen met extreemrechtse kenmerken zeg tegen queer emancipatie keren, verbaast Spierings niet. “Het conservatieve wereldbeeld gaat goed samen met theorieën over bevolkingspolitiek.” Met andere woorden: in het conservatief christelijke wereldbeeld zijn witte heterorelaties essentieel om het witte volk dominant te houden.
“Deze nazitheorie heeft wortels in een conservatief christelijk wereldbeeld”, legt socioloog Niels Spierings van de Radboud Universiteit uit. Hij bestudeert de kijk van radicaal- en extreemrechtse bewegingen op genderdiversiteit. Volgens hem bepalen zogenaamde man-vrouwverschillen in het conservatisme wie welke maatschappelijke taken krijgt. “Mannen zorgen voor een inkomen en vrouwen doen het huishouden. Daarmee speelt men in op een ‘gezond verstand’-idee van gender. De realiteit is natuurlijk veel complexer.” Dat vooral partijen met extreemrechtse kenmerken zeg tegen queer emancipatie keren, verbaast Spierings niet. “Het conservatieve wereldbeeld gaat goed samen met theorieën over bevolkingspolitiek.” Met andere woorden: in het conservatief christelijke wereldbeeld zijn witte heterorelaties essentieel om het witte volk dominant te houden.
“Anti-homowetten onder het mom van ‘seksuele’ perversie
Vertaald naar de Nederlandse context ziet hij vooral overeenkomsten tussen naziretoriek en Forum voor Democratie. In een essay voor het Amerikaanse blad American Affairs, bekritiseert Baudet bijvoorbeeld de kinderloosheid van moderne vrouwen. Zijn vrees? De demografische achteruitgang van het Europese volk. Maar dat is niet tekenend voor de hele rechterflank. “Radicaalrechts in Nederland, in tegenstelling tot extreemrechts, is wel tegen etnische diversiteit, maar ziet emancipatie van vrouwen en homoseksuele mensen ook als onderdeel van de Nederlandse cultuur.” Volgens Spierings is gender voor bijvoorbeeld de PVV, die hij onder de radicaalrechtse partijen schaart, geen onderdeel van hun kernideologie. Maar Wilders heeft het wel regelmatig over genderwaanzin, en hij vergelijkt transjongeren met kamelen die een dromedaris willen zijn. Verder is conservatieve coalitiepartij NSC fervent tegenstander van het uitbreiden van de rechten van trans personen.
In de Verenigde Staten blijven antigender-opvattingen daarentegen niet beperkt tot de uiterst rechtse flanken. “Amerika is voor een westers land ongekend christelijk”, vertelt Spierings. “Vanuit dat oogpunt is alles wat buiten het ‘goddelijke’ ontwerp van man en vrouw valt voor veel kiezers verwerpelijk. Ook centrumstemmers, die de Republikeinen nodig hebben voor een verkiezingswinst, zijn niet progressief op dit thema. Daarom is er dus geen electoraal risico als ze voorlichting over gender- en seksuele diversiteit verbieden.”
In de Verenigde Staten blijven antigender-opvattingen daarentegen niet beperkt tot de uiterst rechtse flanken. “Amerika is voor een westers land ongekend christelijk”, vertelt Spierings. “Vanuit dat oogpunt is alles wat buiten het ‘goddelijke’ ontwerp van man en vrouw valt voor veel kiezers verwerpelijk. Ook centrumstemmers, die de Republikeinen nodig hebben voor een verkiezingswinst, zijn niet progressief op dit thema. Daarom is er dus geen electoraal risico als ze voorlichting over gender- en seksuele diversiteit verbieden.”
Vergelijking met pedofilie
Historica Schuyf ziet dat de boekverboden van nu in dezelfde traditie staan als de boekverbrandingen van toen. “Politici verkopen anti-lhbti+-sentimenten aan een groter publiek onder het mom van seksuele perversie”, vertelt ze. “De anti-homowetten in Duitsland classificeerden intimiteit tussen volwassen mannen als ontucht. Voor de wet had het dezelfde status als pedofilie.”
Het is een glijdende schaal: van seksuele perversie verbieden, naar lhbti- mensen helemaal uit de publieke ruimte weren, zegt Schuyf. In 1935 veranderden de nazi’s het overtreden van de anti-homowet van overtreding naar een misdrijf. Daarom moest wie verdacht werd van homoseksualiteit, transidentiteit of travestie voor de rechtbank verschijnen.
Het is een glijdende schaal: van seksuele perversie verbieden, naar lhbti- mensen helemaal uit de publieke ruimte weren, zegt Schuyf. In 1935 veranderden de nazi’s het overtreden van de anti-homowet van overtreding naar een misdrijf. Daarom moest wie verdacht werd van homoseksualiteit, transidentiteit of travestie voor de rechtbank verschijnen.
“1287 ‘antitranswetten’ in twee jaar
De strijd tegen ‘seksuele perversie’ wordt ook als argument gebruikt voor de Don’t Say Gay-wet in Florida (officieel de ‘Wet op Ouderlijke Rechten in het Onderwijs’). De uiterst conservatieve gouverneur Ron DeSantis verbood boekjes die kinderen voorlichten over diversiteit in klaslokalen en bibliotheken. Zijn redenering? Niet gepast voor jonge mensen.
Bijna identiek was de speech van Thierry Baudet tijdens het vragenuur op 21 maart in de Tweede Kamer over de Week van de Lentekriebels. Radicaal- en extreemrechtse opiniemakers bekritiseerden de voorlichtingscampagne van seksualiteitscentrum Rutgers, die al achttien jaar bestaat, omdat het kinderen zou seksualiseren. Ook Baudet ging daarin mee. Tijdens zijn speech noemde hij voorlichting over geslachtscorrigerende operaties in één adem met pedofilie. “Forum schurkt aan tegen de conservatieve beweging die boeken verbiedt in de Verenigde Staten”, zegt Spierings.
Bijna identiek was de speech van Thierry Baudet tijdens het vragenuur op 21 maart in de Tweede Kamer over de Week van de Lentekriebels. Radicaal- en extreemrechtse opiniemakers bekritiseerden de voorlichtingscampagne van seksualiteitscentrum Rutgers, die al achttien jaar bestaat, omdat het kinderen zou seksualiseren. Ook Baudet ging daarin mee. Tijdens zijn speech noemde hij voorlichting over geslachtscorrigerende operaties in één adem met pedofilie. “Forum schurkt aan tegen de conservatieve beweging die boeken verbiedt in de Verenigde Staten”, zegt Spierings.
Verbod op genderzorg
Volgens hem zijn overigens niet de boeken, maar het onderwijs het doelwit van radicaal- en extreemrechtse wetgevers. Via het onderwijscurriculum willen ze kinderen leren dat gender- en seksuele diversiteit niet normaal is. Net als in nazi-Duitsland, benadrukt historica Schuyf. “Het instituut van Magnus Hirschfeld was een doelwit omdat de medewerkers ook voorlichting gaven op scholen en universiteiten.”
Een volgende stap, het weren van genderdiverse mensen uit de publieke ruimte, is door de Republikeinen in de Verenigde Staten al ingezet. In 2023 en 2024 introduceerden Amerikaanse staten en de federale overheid al 1287 wetten die critici ‘anti-trans’ noemen. In de eerste maand van 2025 kwamen daar al 381 nieuwe wetten bij. Alles wijst erop dat het einde nog niet in zicht is.
Een volgende stap, het weren van genderdiverse mensen uit de publieke ruimte, is door de Republikeinen in de Verenigde Staten al ingezet. In 2023 en 2024 introduceerden Amerikaanse staten en de federale overheid al 1287 wetten die critici ‘anti-trans’ noemen. In de eerste maand van 2025 kwamen daar al 381 nieuwe wetten bij. Alles wijst erop dat het einde nog niet in zicht is.
“In de helft van de Amerikaanse staten is genderzorg afgeschaft
Een van de meest ingrijpende wetten is het verbod op genderzorg. Volgens Mensenrechtenorganisatie Human Rights Campaign heeft de helft van de Amerikaanse staten, waar ongeveer 40 procent van de transgender en/of non-binaire jongeren woont, transgenderzorg afgeschaft.
Ook in Nederland staat genderbevestigende zorg voor jongeren in toenemende mate ter discussie, voornamelijk bij de rechterflank. JA21, BBB en NSC uiten regelmatig hun ‘zorgen’ over genderbehandelingen bij jongeren. Spierings is niet verbaasd. “Deze partijen presenteren zich als ‘redelijke’ brug tussen VVD en CDA enerzijds en PVV en Forum anderzijds”, verklaart hij. “Met Kamervragen willen ze laten zien dat ze wel een conservatief geluid vertolken, maar in tegenstelling tot Forum bevragen ze de zorg op basis van onderzoek in plaats van complottheorieën.” Goed om in gedachten te houden: dat onderzoek is wel zeer controversieel.
Ook in Nederland staat genderbevestigende zorg voor jongeren in toenemende mate ter discussie, voornamelijk bij de rechterflank. JA21, BBB en NSC uiten regelmatig hun ‘zorgen’ over genderbehandelingen bij jongeren. Spierings is niet verbaasd. “Deze partijen presenteren zich als ‘redelijke’ brug tussen VVD en CDA enerzijds en PVV en Forum anderzijds”, verklaart hij. “Met Kamervragen willen ze laten zien dat ze wel een conservatief geluid vertolken, maar in tegenstelling tot Forum bevragen ze de zorg op basis van onderzoek in plaats van complottheorieën.” Goed om in gedachten te houden: dat onderzoek is wel zeer controversieel.
Nederlandse wetten?
Of in Nederland net zulke strenge anti-genderwetten komen als in Amerika, betwijfelt Spierings. “Het overgrote deel van de Nederlandse bevolking is positief over gender- en seksuele diversiteit. In tegenstelling tot de Verenigde Staten, zal het hier geen beslissend thema worden.” Maar bij die houding ten aanzien van lhbti+-personen vallen kanttekeningen te zettenschrijft het NIDI, het instituut dat onderzoek naar bevolkinsgvraagstukken. Want ja, Nederlanders denken overwegend positief over seksuele en genderdiversiteit, maar de acceptatie stagneert, over trans mensen wordt minder positief gedacht dan over andere queer personen, en openlijk lhbti+ wordt steeds minder geaccepteerd.
In een eerdere versie van dit artikel stond dat de boeken uit het Instituut voor Seksuele Wetenschap op 6 mei 1933 werden verbrand. Dit is gecorrigeerd: de inval vond plaats op 6 mei, de verbranding op 10 mei.
Een eerdere versie van dit artikel verscheen op 14 april 2023 op OneWorld.nl
Verder lezen?
Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?
Word abonnee
- Digitaal + magazine — € 8,00 / maand
- Alleen digitaal — € 6,00 / maand
Terugkerende klant? Klik hier om in te loggen
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen
