Beeld: Georgii Boronin/iStock
Identiteit

Als je moet kiezen tussen tampons en avondeten

Elke maand hetzelfde liedje: als de Schotse Kerry Wright ongesteld was, moest ze het doen met een sok of wc-papier. En zij is niet de enige, een kwart van de menstruerende Schotten heeft weleens te weinig geld voor maandverband of tampons. Daar komt nu een einde aan.

Door 26 november 2020
Maandverband menstruatiearmoede Ongesteld politiek reportage Seks & gender seksuele gezondheid Tampons
Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
Update van de redactie – 26 november 2020
Schotland is sinds gister het eerste land ter wereld dat gratis menstruatieproducten aanbiedt. Het Schotse parlement heeft unaniem ingestemd met een wet die dit mogelijk maakt. De producten zijn voortaan verkrijgbaar op openbare plaatsen zoals apotheken, buurthuizen en jeugdclubs. In 2018 werden producten als maandverband en tampons al gratis voor studenten. Nu geldt dat voor iedereen in Schotland. Dit gaat de Schotten jaarlijks zo’n 27 miljoen euro kosten.

Deze maatregel is bedoeld om ‘menstruatiearmoede’ tegen te gaan, wat inhoudt dat er mensen zijn die door geldgebrek geen toegang hadden tot de hygiënemiddelen. Eén op de vier Schotse studenten had moeite met toegang krijgen tot de producten. De Schotse premier Nicola Sturgeon noemt het een belangrijk beleid. “Trots om te stemmen voor deze baanbrekende wetgeving, die Schotland het eerste land in de wereld maakt dat gratis menstruatieproducten verstrekt aan iedereen die dat nodig heeft”, schreef zij op Twitter.

“Geld voor maandverband en tampons was er niet, dus ik gebruikte een prop wc-papier of een sok.” Voor de Schotse Kerry Wright (36) is deze situatie inmiddels verleden tijd, maar voor veel andere menstruerende Schotten is dit nog steeds de realiteit. Een op de vier mensen die menstrueren in het Verenigd Koninkrijk heeft namelijk weleens te maken met period poverty, ofwel menstruatiearmoede: niet genoeg geld hebben voor maandverband en tampons. De Schotse regering besloot in 2018 om die producten gratis aan te bieden op scholen en universiteiten, maar daarmee zijn niet alle problemen opgelost.

Wright werkt tegenwoordig bij de voedselbank, waar ze lange tijd zelf van afhankelijk was. “Met mijn laatste euro’s kocht ik eten voor mijn kinderen, want die gaan voor alles. Een vriendin bracht me soms een extra rol wc-papier, want zelfs daar had ik geen geld voor. Als ik ongesteld was, gebruikte ik dat of iets anders wat ik voorhanden had. Zolang het bloeden maar stopte”, vertelt Wright, terwijl ze de pakjes maandverband en tampons sorteert die zijn binnengekomen.

Een op de vier

Het probleem menstruatiearmoede werd in 2019 voor het eerst serieus onderzocht. Onderzoeksbureau GingerComms ondervroeg, samen met een organisatie die menstruatie-armoede tegengaat en een tampon- en maandverbandproducent, zo’n duizend menstruerende mensen in Engeland, Schotland en Wales. Uit de antwoorden bleek dat een op de vier weleens te weinig geld heeft voor tampons of maandverband, en dus te maken heeft met menstruatiearmoede. En een kwart van díe groep – ofwel een op de tien – heeft zich om deze reden bovendien weleens moeten ziekmelden op werk of school.
Ook in Nederland is menstruatiearmoede een probleem. Bijna een op de tien mensen in Nederland die menstrueren heeft soms te weinig geld voor tampons of maandverband, blijkt uit onderzoeken van Plan International en feministisch platform De Bovengrondse. Om dat aan te pakken pleit De Bovengrondse in hun manifest voor het aanmerken van menstruatieproducten als noodzakelijke hygiënische middelen, die door verzekeraars worden vergoed.
Lesley Dunbar, gemeenteraadslid in Aberdeen, probeert al langer aandacht te krijgen voor mensen die door geldgebrek geen tampons of maandverband kunnen kopen. In 2017 werd ze benaderd door Monica Lennon van de Scottish Labour Party om in de Noord-Schotse stad een pilot op te zetten. Dunbar: “Ik vermoedde al dat menstruatie-armoede een probleem was in Schotland, ook al was er toen nog geen onderzoek naar gedaan. Veel mensen in dit land hebben al geen geld voor pasta of brood, hoe moeten zij dan geld hebben voor een doosje tampons?”

Dat relatief veel Schotten in armoede leven en dat dit aantal bovendien toeneemt, blijkt inderdaad uit onderzoek van de Schotse regering. Tussen 2015 en 2018 leefde 17 procent van de Schotten in armoede, terwijl dat in de jaren daarvoor nog 16 procent was. Geen forse stijging, maar de regering ziet het probleem vooralsnog ook niet minder worden, zo staat in het onderzoek.

Gratis maandverband voor scholieren

Sanitaire producten op het toilet van Westpark School, met daarbij de oproep van de leerlingen.
De pilot waar Dunbar zich bij aansloot, betrof een samenwerking tussen de gemeente en drie basisscholen. De gemeente leverde sanitaire producten aan de scholen, die deze gratis aan de leerlingen aanboden én polsten hoe zij daarmee omgingen. Het was een groot succes en het project werd al snel uitgebreid. Toch herinnert Dunbar zich ook kritiek. “Mensen vroegen: ‘Wat kost zo’n pakje tampons nou? Iedereen kan die paar euro toch wel missen?’ Maar als jij en je ouders net met de laatste euro’s van de maand bezig zijn, dan heb je amper geld voor eten, laat staan voor tampons of maandverband. En je kunt je ongesteldheid moeilijk uitstellen.”
“

Veel kinderen durven door het taboe op ongesteldheid niet met hun ouders te praten

Dat menstruatie-armoede een vrij abstract probleem is, maakt het moeilijk om exact in beeld te brengen hoeveel mensen het treft, maar dat de leerlingen van de deelnemende scholen gretig gebruikmaken van de aangeboden producten wil wel iets zeggen. Aan het eind van de schooldag zijn de bakken vaak leeg. “Deels komt dat door het taboe op ongesteldheid zelf. Veel kinderen durven er met hun ouders niet over te praten, en krijgen dus ook geen maandverband of tampons mee. En door het onderzoek van de Schotse regering vermoeden we dat het vaak ook met armoede te maken heeft.”

Onwetendheid

Op een van de deelnemende scholen, Westpark School, zoeken vijf leerlingen uit groep 7 elkaar tijdens de pauze op. Katie, Charley, Calum, Kadie Leigh en Sasha praten eens in de zoveel tijd over manieren om bewustwording over ongesteldheid en alles daaromheen te vergroten. Er is bij de jongere kinderen nog te weinig bekend hierover, vinden ze.

“Een keer kwam ik het toilet binnen, toen was de hele pot onder geplakt met maandverband”, vertelt Charley. De leerlingen hebben het toen opgeruimd, maar lieten het daar niet bij. Ze hingen een briefje op met het verzoek of leerlingen die deze producten niet nodig hebben, ze willen laten liggen. “Daarna vroegen we onze juf of we langs de lagere klassen mochten, om te vertellen hoe belangrijk deze spullen zijn voor de oudere meisjes”, zegt Sasha. De vijf leerlingen worden omringd door kinderboeken, knutselspullen en rekensommen, hun verhalen zijn bijzonder volwassen.

V.l.n.r. Katie, Charley, Calum, Kadie Leigh en Sasha.

Voedselbank deelt uit

Door de pilot van de gemeente is het onderwerp gaan leven op scholen. Steeds meer kinderen en ouders raken geïnformeerd over menstruatie-armoede. Toch bestaat er ook weerstand tegen de plannen voor meer voorlichting, vertelt Christine McLean. Zij is ontwikkelingswerker bij de voedselbank in Aberdeen, de CFINE (Community Food Initiatives North East). Op verzoek van de gemeente verzorgt CFINE de distributie van sanitaire producten binnen de pilot. “Ik kreeg bijvoorbeeld een woedende mail van een schooldirecteur. Waren we gek geworden dat we die producten zomaar aanleverden? Het was immers niet de taak van de school om dit soort dingen te regelen, maar van de ouders. Ik heb mijn baas erop afgestuurd, die was woedend. Dat moet een goed en gezellig gesprek geweest zijn, want sindsdien houden ze zich koest”, lacht McLean.

Ze zigzagt door de grote hal van de voedselbank, die gevuld is met blikken, zakken en potten eten. De gigantische torens van dozen maandverband en tampons springen in het oog. “Daar hebben we voorlopig wel genoeg van. We krijgen donaties van bedrijven en van particulieren”, vertelt McLean. Prachtig, al zorgde de grote aandacht voor menstruatie-armoede wel voor een onverwacht probleem: alle donateurs kwamen plots tampons en maandverband brengen, en vergaten daardoor bijna dat er ook nog voedsel nodig is.

“

Dit is dé manier om het taboe rond ongesteldheid en menstruatie-armoede te doorbreken

Normaliseer ongesteld zijn

Tussen de dozen met sanitaire producten staat ook een doos met pakketjes kaarten. Op die kaarten staan plaatjes, mythes en feiten over ongesteldheid. “We hopen dat in de toekomst elke basisschool zo’n pakketje heeft liggen. Daar zijn we hard mee bezig”, vertelt ze. De kaarten dienen als voorlichting, maar ook om het onderwerp bespreekbaar te maken. Niet alle scholen zijn enthousiast over het spel. “15 pond vinden ze al gauw te duur voor zo’n spel. Belachelijk, vind ik. Want dit is juist de ideale manier om het taboe rond ongesteldheid en menstruatie-armoede te doorbreken. En wat is nu 15 pond?”
De informatiekaarten die McLean aan de scholen aanbiedt.

Prop wc-papier

De prop wc-papier of sok heeft Kerry Wright nu gelukkig niet meer nodig, al was dat als opgroeiend meisje wel anders: als oudste in een gezin met vier dochters was het haar taak om voor de anderen te zorgen. Haar ouders keken niet naar de zussen om; geld voor tampons of maandverband was er niet. Wright wist niet eens van het bestaan af. “Ik begon als jong meisje opeens te bloeden”, vertelt ze. “Ik wist niet wat er aan de hand was, over ongesteldheid hadden mijn ouders me nooit verteld. Ik wist alleen dat het moest stoppen, dus ik stopte een prop wc-papier in mijn onderbroek. Het was een bron van bacteriën, weet ik nu. Het schuurde, ging kapot en bleef niet zitten, maar wat moest ik anders?”

Jaren later kwam Wright voor hetzelfde probleem te staan. Na haar scheiding, en met de zorg voor drie kinderen – van wie twee zwaar autistisch – ontbrak haar opnieuw het geld voor sanitaire producten. Inmiddels is ze opgeklommen naar een betaalde baan bij de voedselbank en gaat het goed met haar kinderen. “Over een paar jaar, als ik met pensioen ben, neemt ze mijn plek over”, zegt McLean lachend, terwijl ze een arm om Wright heen slaat. “Ze is een engel. En onmisbaar geworden hier.”

“

Je moet praten en nog eens praten. Pas dan kan er écht iets veranderen

Ook actieve distributie en voorlichting is nog altijd onmisbaar, zegt McLean. Schotland mag dan op de goede weg zijn als het gaat om aankaarten van menstruatie-armoede; er is nog een lange weg te gaan. Op veel plekken is het onderwerp nog steeds taboe, merkt McLean, al ziet ze dat dit, door de gemeentecampagne, langzaam minder wordt. Maar er is meer nodig. “Met alleen het leveren van de producten ben je er nog niet. Je moet praten, praten en nog eens praten. Pas dan kan er écht iets veranderen.”

Dit artikel werd oorspronkelijk gepubliceerd op 17 oktober 2019.

Waarom praten over menstruatie in veel landen taboe is

Tampons of maandverband: het klinkt vanzelfsprekend, maar voor miljoenen vrouwen wereldwijd is dat het niet.

Van taboe tot kunst: menstruatie over de hele wereld

Bekijk ook: Metropolis reisde de wereld af om te kijken hoe verschillende landen omgaan met ongesteldheid.

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Verder lezen?

Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?

Word abonnee

  • Digitaal + magazine  —  € 8,00 / maand
  • Alleen digitaal  —  € 6,00 / maand
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen

Factuurgegevens

Je bestelling

Product
Aantal
 Totaal
Subtotaal in winkelwagen € 0,00
Besteltotaal € 0,00

  • € 0,00 iDit is het bedrag dat automatisch van je rekening wordt afgeschreven.

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Lees en steun

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons