Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
Debora Diniz verblijft momenteel in een niet nader genoemd buitenland omdat ze in Brazilië wordt bedreigd. De bedreigingen zijn niets nieuws voor de 48-jarige antropoloog, docent en onderzoeker. Haar werk als abortusactiviste roept al decennialang de woede van tegenstanders van zwangerschapsonderbreking op. Zo werd ze na een lezing opgewacht door figuren die duidelijk niet tot haar publiek behoorden en moest ze door het bewakingspersoneel via een achterdeur veilig het gebouw uit geleid worden.
Sinds abortus weer prominent in het nieuws is loopt haar leven opnieuw gevaar. Diniz heeft haar woonplaats Brasília, waar ze aan de rechtenfaculteit van de Universidade de Brasília doceert, verlaten om niet onder permanente politiebegeleiding door het leven te moeten. Ze beantwoordt OneWorlds vragen in helder en zorgvuldig ingesproken boodschappen via WhatsApp. Het politieonderzoek naar de afzenders van de bedreigingen vordert ondertussen, laat ze weten.
Wet uit 1940
Diniz is een van de prominentste gezichten binnen de abortusdiscussie in Brazilië. Ze verwierf mede bekendheid met haar pleidooi om vrouwen die zwanger zijn van een baby met anencefalie, een hersenafwijking, de mogelijkheid te geven om te aborteren. In 2012 besloot het Hooggerechtshof om dit wettelijk toe te staan. Ook in die periode werd ze serieus bedreigd. Diniz staat aan het hoofd van het instituut voor bio-ethiek
Anis, dat zich veel met de reproductieve rechten van vrouwen bezighoudt.
Abortus is in Brazilië strafbaar, maar wordt in drie gevallen toegestaan: als het leven van de moeder in gevaar is, als de zwangerschap het gevolg is van verkrachting of als het kind anencefalie heeft. Diniz heeft namens de linkse politieke partij PSOL, waaraan ze verbonden is, voor elkaar gekregen dat het Hooggerechtshof zich buigt over de vraag of abortus volgens de Braziliaanse grondwet niet geoorloofd moet zijn tot de twaalfde week van de zwangerschap.
Haar argumentatie is simpel: de wet die abortus strafbaar maakt stamt uit 1940 en in de grondwet uit 1988 staat dat vrouwen niet in de gevangenis kunnen belanden als hun gezondheid en hun waardigheid gevaar loopt. Met haar actie probeert Diniz de stemming in het Braziliaanse Huis van Afgevaardigden en de Senaat, waar vrouwen sterk in de minderheid zijn en conservatieve evangelische en katholieke politici een krachtige stem hebben, te snel af te zijn. Een commissie van het Huis bepaalde vorig jaar dat het menselijk leven begint met de bevruchting. Een grote overwinning voor de tegenstanders van abortus. Maar sindsdien is het debat in de politiek stilgevallen, vertelt Diniz. “Er is over dit onderwerp geen redelijk democratisch debat mogelijk. Het wordt vaak misbruikt om politieke tegenstanders dwars te zitten.”
Conservatieve mannen
In buurland Argentinië ging het mis. Afgelopen juni nog vierden voorstanders van legalisering van abortus feest nadat het Huis van Afgevaardigden na een sterke lobby van vrouwengroepen vóór stemde. Maar op 8 augustus stemde de Senaat, waar net als in Brazilië conservatieve mannen een sterke stem hebben, het voorstel weg. Een krachtige lobby van de katholieke kerk, wier paus Franciscus ook nog eens Argentijn is, had zijn uitwerking niet gemist.
Toch is Diniz optimistisch: “Het is op een haar na misgegaan, maar de impact is positief. We zien een historische omwenteling. In verschillende landen in de regio, zoals Argentinië, Brazilië, Chili en Colombia, staat abortus op de politieke agenda en is legalisering een reële mogelijkheid. In Argentinië zijn één tot twee miljoen mensen de straat op gegaan.”
“
We zien een historische omwenteling: in verschillende landen staat abortus op de politieke agenda en is legalisering een reële mogelijkheid
De beslissing van de Senaat in het zuidelijke buurland was weliswaar een grote domper; de meeste voorstanders van abortus zijn het er toch over eens dat het een kwestie van tijd is voordat legalisering er komt.
Betere toegang tot anticonceptie
In Brazilië is het nu afwachten wanneer het Hooggerechtshof de kwestie bespreekt. De magistraat die het dossier op haar bord heeft, Rosa Weber, organiseerde op 3 en 6 augustus hoorzittingen waar de meest uiteenlopende organisaties – voor- én tegenstanders van abortus – hun zegje konden doen. Diniz hield er een veel geciteerd en op sociale media gedeeld betoog, waarin ze uiteenzette hoe abortus in het leven van Braziliaanse vrouwen een normaal verschijnsel is omdat anticonceptie voor veel van hen niet vanzelfsprekend is. Bijvoorbeeld omdat hun partner het niet wil. Als abortus uit het strafrecht wordt gehaald, betekent dat niet dat er ineens veel meer abortussen in Brazilië zullen worden gepleegd, denkt Diniz. Het gaat erom dat abortus uit de taboesfeer wordt gehaald en vrouwen in de gezondheidszorg betere toegang krijgen tot anticonceptie en de voorlichting daarover. Tegen de Spaanse krant
El País zei ze daarover: “Als een vrouw overgaat tot abortus is er iets verkeerd gegaan in haar leven. De anticonceptie heeft niet gewerkt, of ze wist niet hoe ze die moest toepassen, omdat ze nog heel jong is of in haar eigen huis seksueel geweld ondervindt, of omdat ze geen geld heeft om zwangerschap te voorkomen. Wanneer abortus een misdaad is en er bij de voltrekking ervan iets fout is gegaan, zegt zij in het ziekenhuis niet de waarheid uit angst om bij justitie aangegeven te worden. Die arts of die verpleegkundige komt dus niet te weten wat er fout is gegaan en kan dus ook geen tweede abortus in de toekomst voorkomen.”
Diniz was betrokken bij een groot abortusonderzoek in 2016 waaruit bleek dat in Brazilië een op de vijf vrouwen tussen de 18 en 39 jaar weleens een abortus heeft ondergaan. Volgens de onderzoekers braken in 2015 circa 416.000 vrouwen hun zwangerschap af.
In oktober zijn er in Brazilië verkiezingen. Diniz voorziet dat het Hooggerechtshof vóór die tijd geen beslissing over legalisering zal nemen. Ze hoopt dat het begin van volgend jaar zal gebeuren, als de nieuwe regering een paar maanden onderweg is. “Intussen stimuleren we vrouwen om hun ervaringen te vertellen, zodat duidelijk wordt dat abortus onderdeel is van het dagelijks leven en duidelijk wordt dat het doodgewone vrouwen zijn die tot die beslissing komen, en geen criminelen. Dat is al een belangrijke stap voorwaarts.”
