M óf V in je paspoort? Er is zoveel meer

Van jongs af aan wordt ons verteld dat er twee soorten mensen zijn – mannetjes en vrouwtjes – die in vrijwel elk opzicht van elkaar zouden verschillen. Venus en Mars, XX en XY, dat verhaal. Biologen weten allang dat die tweedeling nogal zwak is: niet alleen zijn er de talloze chromosoomsamenstelling (zoals XXY, of XYY) die de medische wereld onder de ‘geslachtsontwikkelingsstoornissen’ schaart, ook zijn er veel mensen die zich niet thuis voelen in de categorie die hun bij hun geboorte is toegewezen.

Het zal je misschien verbazen te horen dat niet alle talen evenveel benamingen voor kleuren kennen. In de tweede helft van de twintigste eeuw constateerden twee Amerikaanse taalkundigen dat alle talen namen hebben voor donker en licht en de meeste (maar niet alle) talen ook voor rood. Daarna worden in elke taal nieuwe kleuren in een duidelijke volgorde ‘toegevoegd’: na rood geel, dan groen, ten slotte blauw en andere kleurschakeringen. Geel en groen willen nog wel eens stuivertje-wisselen, maar een taal met een woord voor blauw bleek altijd ook een woord voor de eerdere kleuren te hebben. Een saillant voorbeeld vind je in Homerus’ Odyssee: daarin worden de zee en de lucht nooit ‘blauw’ genoemd, maar vergeleken met koper- en wijnkleuren. Pas later, toen de Grieken in aanraking kwamen met kunstmatige blauwstoffen, zouden ze blauw als een aparte kleur zijn gaan bestempelen.

Naar kleurtermen wordt nog volop onderzoek gedaan en de taalkunde is bij uitstek een vakgebied dat vatbaar is voor etnocentrisme en overhaaste conclusies. Een slag om de arm is dus wel zo gepast. Bovenstaande is dan ook een vereenvoudiging (we hebben het bijvoorbeeld niet gehad over talen die indelingen maken op basis van warm/koud of droog/nat), maar voor dit gedachte-experiment gaat de vergelijking met gender verrassend ver op.

Natuurlijk vindt iemand die enkel de woorden ‘man’ en ‘vrouw’ kent het moeilijk te begrijpen als iemand anders zegt geen van die twee ‘kleuren’ te zijn. Diegene zal de ander in eerste instantie zien als een aparte ‘tint’ van man óf vrouw. Maar dat is het mooie van ons brein: hoe meer je in aanraking komt met mensen die non-binair zijn (en dus niet man óf vrouw zijn) en hoe meer taal je tot je beschikking hebt voor de verschillende mogelijkheden, hoe beter je brein zal worden in het (h)erkennen van non-binaire identiteiten als daadwerkelijk op zichzelf staande identiteiten. Als kleuren die hun eigen naam verdienen. Misschien besef je zelf wel dat de ‘kleur’ die je al je hele leven voor jezelf gebruikt, jou eigenlijk niet écht omschrijft.

Hoe precair de situatie van non-binaire mensen ook in Nederland is, blijkt onder andere uit de manier waarop over hen wordt geschreven in de media; zij krijgen te maken met zichtbare weerstand van journalisten en redacties om op een respectvolle manier over hen te schrijven. Pas vorig jaar besloot het ANP (het grootste Nederlandse persbureau) om de wens van mensen die niet als ‘hij’ of ‘zij’ in een artikel wensten te belanden te respecteren. Zij zouden in berichten van het ANP voortaan met ‘hen’ worden aangeduid, een voornaamwoord dat veel non-binaire mensen gebruiken – voorheen koos een redacteur of iemand als ‘hij’ of ‘zij’ in een artikel zou komen. De voormalige ombudsman van NRC noemde het besluit van het ANP een ‘klinkende overwinning van transactivisten’. Alsof die op oorlogspad zouden zijn.

Ik weet als (binaire) transgender vrouw hoe frustrerend en zelfs vernederend het kan zijn als mensen naar jou verwijzen met de verkeerde voornaamwoorden. Als zo’n vorm van basaal respect al een klinkende overwinning zou zijn, houd ik mijn hart vast voor de verdere emancipatie van mijn non-binaire tijdgenoten. Want hoewel de acceptatie van non-binaire mensen toeneemt, heeft volgens de laatste cijfers (2021) nog steeds zo’n 20 procent van de Nederlanders er geen begrip voor als mensen zich niet man óf vrouw voelen. Belangenorganisaties zien bovendien dat non-binaire personen significant vaker te maken krijgen met (seksueel) geweld.

Met dank aan tegenlezers Kris van der Voorn (die/diens) en Tijn de Jong (hij/hen).

Dit artikel verscheen eerder op OneWorld.nl op 27 juni 2022.