Choreograaf Joshua Serafin is nergens thuis: ‘Mijn werk gaat over tusseninheid’

Hun werk uitleggen, dat doet Joshua Serafin niet graag. De 28-jarige multidisciplinaire kunstenaar en choreograaf die dans, performance en beeldende kunst met elkaar combineert heeft liever dat je het zelf ervaart. Zodra je een bepaald etiket plakt op kunst, sluit je al het andere uit, en de Filipijnse artiest wil juist het tegenovergestelde bereiken. “Mijn werk gaat niet over het ene of het andere uiterste, maar over in-betweenness. Een continue chaos van beweging. Ik hoop dat het publiek zich blijft afvragen: wat is dit eigenlijk? In het Westen word je altijd gedwongen jezelf te verklaren, maar je kunt het ondefinieerbare niet definiëren. That’s exactly my point.”

Serafin zit in hun appartement in Brussel maar staat nog niet helemaal met beide benen op de grond, bekent hen: de afgelopen weken stond hen op de Biënnale van Venetië met de voorstelling VOID. “Het voelde als een droom”, zegt de jonge kunstenaar over hun optreden op de tweejaarlijkse internationale kunstmanifestatie. Die performance en video-installatie valt nog het best te beschrijven als de geboorte van een non-binaire godheid, een fascinerend schouwspel van transformatie. Serafin is er trots op dat zijn grensverleggende werk een plaats veroverde op de Biënnale – met een knipoog ook wel eens de Olympische Spelen van de kunst genoemd. Ook in hun nieuwste theatervoorstelling PEARLS waarmee hen op 11 en 12 juni op het Holland Festival staat, is genderidentiteit een thema.

Non-binariteit is in Serafins geboorteland de Filipijnen vanzelfsprekender dan in het Westen. Voordat het koloniale geweld van de Spanjaarden de eilandengroep in Zuidoost-Azië tot het christendom ‘bekeerde’, was in de meeste oorspronkelijke culturen op de eilanden geen sprake van een strikte tegenstelling tussen vrouwelijkheid en mannelijkheid. Het goddelijke werd juist gezien als dat wat niet mannelijk óf vrouwelijk is, maar zich daar tussenin beweegt. De pre-koloniale sjamanen belichaamden bij uitstek die niet-binaire staat en in de polytheïstische mythologie wemelde het van de transgender goden. Ook vandaag de dag staat de archipel bekend als een relatieve vrijhaven voor de lhbti+-gemeenschap.

“Wij queers en trans personen zijn zó aanwezig in de Filipijnen! Je ziet ons overal. Terwijl het hier in het Westen meteen zo’n ding is als je trans personen ziet, zo’n statement,” verzucht Serafin, die in de voorstelling op de bühne staat met artiesten Lukresia Quismundo en Bunny Cadag, twee Filipijnse trans vrouwen. “Het Filipijnse idee van genderidentiteit is veel meer vloeibaar. Daar heeft ook de kolonisatie weinig aan kunnen veranderen”, verklaart de kunstenaar. In PEARLS – ‘ook een parel transformeert zich van zandkorreltje in iets anders’ – droomt Serafin een alternatieve geschiedenis, een waarop het koloniale geweld dat eerder in de voorstelling wordt verbeeld geen vat heeft gehad.

Tusseninheid

Maar het is niet alleen theater over queerness, haast Serafin zich te zeggen: in het leven uit de ‘tusseninheid’ zich op zoveel meer manieren, te beginnen met spiritualiteit. Serafin groeide op als een na jongste van zes kinderen in een christelijk gezin in Bacalod, een middelgrote stad op Negros Island. Ieder weekend ging hen drie keer naar de dienst van de Baptistengemeente waartoe de familie behoorde. Maar als een van de kinderen ziek was, dan riep moeder de hulp in van Lola Rossa. “Zij was een traditioneel genezer die planten gebruikte, zoals de bladeren van de zuurzakboom, ons inwreef met zelfgemaakte oliën en ons berookte met wierook. Lola Rossa was onze arts.”

Het is maar een van de voorbeelden van hoe de oorspronkelijke gemeenschap op de Aziatische archipel haar eigen gebruiken, rituelen en mythes wist te behouden en te combineren met het christendom, aldus de kunstenaar. “Ik heb lang gedacht dat de kolonisatie alles zou vernietigen, maar dat is nooit gelukt.” In hun werk verwijst hen dan ook veelvuldig naar de geestenwereld en die oorspronkelijke polytheïstische geloven. Maar daartoe beperkt hen zich niet: in het spirituele overal ter wereld herkent Serafin vooral een universele kracht die op verschillende manieren door mensen verbeeld wordt. De drie dansers in PEARL omschrijft hen als godinnen uit verschillende werelden.

Al op hun twaalfde verruilde Serafin het ouderlijk huis in provinciestad Bacalod voor metropool Manila om daar met een beurs een middelbare kunstschool te volgen als danser en acteur. De liberalere en diversere cultuur in de hoofdstad smaakt naar meer, en zodra het eerste paspoort binnen is verlaat Serafin het geboorteland om de wereld te verkennen. Hen is dan net achttien. “Ik ben altijd nieuwsgierig geweest naar wat er verderop is.”

Sindsdien is de Filipijn op reis. “Ik hoor nergens helemaal thuis”, zegt hen. “Nu geniet ik van die vloeibare staat, maar dat heeft tijd gekost.” Serafin gaat waar de kunst heen voert: eerst naar Hongkong voor een opleiding als danser en acteur, toen naar België voor de internationale opleiding hedendaagse dans. Momenteel woont hen in Brussel, maar elke kans aan die stad te ontsnappen grijpt de kunstenaar aan, zeker in de winter. “In Europa mis ik de horizon.” Ooit terugkerend van een lang bezoek aan het geboorteland, kostte het maanden om weer te wennen. “Het greep me aan hoezeer alles hier van steen is of beton. Het ontbreekt mensen aan een band met de natuur.”

Herkenning en onderdrukking

Wat hen in Brussel ook aangrijpt is het verhaal van koloniale onderdrukking dat de historische gebouwen in de stad vertellen. “Het is allemaal zo beladen. Toeristen zien mooie gebouwen, maar die rijkdom is vergaard over de ruggen van anderen. Dat is makkelijk om te vergeten als je een comfortabel bestaantje leidt.”

Het tegenovergestelde ervaart Serafin in Mexico, waar hen in 2023 een uitvoering van VOID gaf op een ceremonieel plein in het Chapultepec park in de hoofdstad, in prekoloniale tijd een toevluchtsoord voor Azteekse koningen en een heilige plaats. “Een droomlocatie, de mooiste waar ik ooit optrad”, zegt hen, terwijl hen de armen boven zich uitrekt en met de soepelheid van een danser ver achteroverbuigt om zich uit te rekken. Stilzitten voor een interview is voor Serafin, die naar eigen zeggen opgroeide in de dansstudio, duidelijk geen genot.

Mexico, met zijn vergelijkbare koloniale geschiedenis en hedendaagse strijd om het bestaan, herinnert hen aan hun geboorteland, gaat hen verder. “Je voelt elkaars pijn. Die herkenning is een gegeven in alle voormalig gekoloniseerde landen. Maar er is ook iets spiritueels daar dat ik nog niet kan benoemen, maar dat me enorm op mijn gemak stelt. Dat wil ik de komende jaren onderzoeken.”

Met relatief gemak beweegt Serafin zich over de wereld, gaat op bezoek bij familie die naar de VS emigreerde, overwintert in de Filipijnen en keert dan terug naar huis in België. Maar hen weet heel goed dat zoiets de meeste mensen uit het Mondiale Zuiden niet gegeven is. “Te kunnen reizen zoals ik is een voorrecht dat niet veel mensen uit mijn deel van de wereld hebben. Als je dat privilege hebt, heb je als kunstenaar ook de verantwoordelijkheid om dat aan te kaarten.” Migratie is dan ook een ander belangrijk thema in het werk van Serafin: “Met mijn werk claim ik toegang voor de bruine lichamen zoals het mijne op plekken waar die toegang wordt ontzegd.”