“Het debat over jongeren en seksualiteit wordt gedreven door angst”

Deze framing in termen van ‘gevaar’ wanneer het de seksuele activiteit van jongeren op sociale media betreft, is niet nieuw voor Marijke Naezer (35). Ze deed onderzoek naar het seksuele gedrag van jongeren tussen de twaalf en achttien jaar op sociale media. Aan OneWorld vertelde ze haar bevindingen.

Wat zijn de belangrijkste uitkomsten van je onderzoek?
“Wat me vooral opviel is dat zowel in het publieke als het wetenschappelijke debat over jongeren, seksualiteit en sociale media het gesprek sterk gedreven wordt door angst en negativiteit. Het idee is: het is allemaal eng en gevaarlijk, dus jongeren kunnen zich maar beter verre houden van seksualiteit en sociale media. Stuur geen sexy foto’s aan iemand, doe niet aan sexting, praat online niet met vreemde mannen, kijk geen porno. Die negatieve insteek is opmerkelijk, zeker in een land dat internationaal bekend staat als liberaal. Sinds de komst van sociale media deinzen we ineens terug.

Welke dimensies zijn dat?
“De eerste is seksualiteit als een avontuur. Een avontuur is een activiteit met een onzekere uitkomst: het kan goed of naar verlopen. Ik heb die mix van gevaar en plezier onderzocht. Het tweede is seksualiteit als intimiteit: dan doel ik op de rol van sociale media in romantische relaties en hoe die kunnen bijdragen aan intimiteit. Ook daarover bestaan allerlei doemscenario’s, zoals dat sociale media onze intieme relaties zouden kapot maken, die echter totaal ontkracht worden als je naar de activiteiten van jongeren kijkt.

De derde is seksualiteit als proces van het vormgeven aan identiteit. Ik focus daarbij hoe meiden allerlei identiteiten navigeren in het praten over en het maken van sexy selfies. En tot slot de vierde dimensie: seksualiteit als een leerproces, waarbij jongeren sociale media gebruiken om hun eigen kennis op te bouwen over seksualiteit. Seksuele voorlichting is nogal gestandaardiseerd en gestructureerd. Dat werkt voor jongeren vaak niet voldoende, gezien de enorme diversiteit van hun behoeftes en interesses. Sociale media zijn voor hen een rijke informatiebron.”

Ik interviewde bijvoorbeeld samen met mastertudente Queeny Eugenia een groep Antilliaans-Nederlandse meisjes die trots zeiden: “Wij maken sexy selfies en posten die. Wij zijn daarin anders dan Marokkaanse meisjes of Nederlandse meisjes, want Antilliaanse meiden en vrouwen trekken zich van niemand iets aan, die doen gewoon lekker wat ze zelf willen.” Trots zijn op hun lichaam, en dat ook laten zien, was voor hen een manier om Antilliaanse vrouwelijkheid uit te dragen.

Hadden ze het ook over de ongewenste verspreiding van intieme foto’s?
“Het kwam wel aan bod, maar het interessante is dat ik in al die jaren van mijn onderzoek geen enkele casus tegenkwam van iemand die zelf slachtoffer was geworden van de ongewenste verspreiding van een foto. Ik heb wel meiden gesproken die onder druk zijn gezet om een foto te sturen; één meisje dat ik sprak heeft dat uiteindelijk gedaan en maakte zich later zorgen of die verspreid zou worden, maar ik heb geen geval gevonden waarbij het echt is gebeurd.

We moeten het zeker hebben over seksueel geweld, maar tegelijkertijd ook oppassen dat we het probleem niet groter maken dan het is. En vooral moeten we niet uit het oog verliezen dat er online veel leuke dingen gebeuren.

Wat me voorts aan de gesprekken met jongeren opviel, was de enorme vanzelfsprekendheid van slutshaming1 en victim blaming2. Dat zie je terug in het volwassen vertoog, want we adviseren met z’n allen: stuur nu maar geen foto’s, want stel dat er wat gebeurt. En als er dan iets gebeurt, zeggen we: ja hallo, je wist toch dat het gevaarlijk was?

Hoe beschermen we jongeren écht? Dat is niet alleen door tegen meisjes te zeggen: pas op, je kunt geslutshamed worden, maar juist door tegen onze zonen en dochters zeggen: stop met slutshaming. Het is wezenlijk om het daarover te hebben, want dat is de kern van het probleem.”

Hebben jongens ook last van de normen op sociale media?
“Zeker. Voor hen is het bijvoorbeeld heel stoer om zulke foto’s van meiden te hebben en te delen. Meiden veroveren hoort bij hun stoere imago, heel heteronormatief3 natuurlijk. Het is zelfs zo dat jongens die aangeven dat ze niet zo geïnteresseerd zijn in meiden, en dan niet per se omdat ze op jongens vallen, het risico lopen dat ze achter hun rug om ‘homo’ worden genoemd. De verbintenis van heteroseksualiteit en ‘echte mannelijkheid’ speelt een grote rol.

Ze bewijzen zich door foto’s te verzamelen en daarop te reageren, of er zelfs andere jongens op aan te spreken als daar niet aan meedoen, of niet op de ‘juiste’ manier reageren. Op een gegeven moment kwam er op Facebook een foto voorbij van een vrouw met een grote boezem, met achter zich een horrorfiguur. Een jongen grapte: ‘Pas op, achter je!’ Een andere jongen reageerde meteen: ‘Als jij alleen dat ziet, dan ben je echt gay.’ Maar gelukkig waren er genoeg helden die daartegenin gingen.”

Lana heeft via sociale media mensen zoals zij leren kennen en informatie opgezocht, en heeft al doende niet alleen zichzelf leren accepteren, maar is ook activistisch geworden: ze is filmpjes gaan maken over homoseksualiteit. Als je dat allemaal al op je zestiende doet, dan ben je voor mij een held. Maar niet iedereen kan natuurlijk zo zichtbaar zijn: daarvoor moet je nogal wat moed hebben, en je hebt een sociaal vangnet nodig.”

*Pseudoniem wegens privacywens. Naam bekend bij de redactie.