Beeld: Gustave Deghilage
Achtergrond, Opinie
Mensenrechten

Het WK voetbal als spiegel van nationale identiteit

Een tweet van hoogleraar Khaled Beydoun heeft veel reactie teweeggebracht. “Afrikanen en moslims hebben ervoor gezorgd dat jullie een tweede wereldbeker hebben gewonnen, geef hen nu rechtvaardigheid.” Wat wilde hij aankaarten met zijn tweet? En wat kunnen we leren van het Franse team?

Door 20 juli 2018
discriminatie islamofobie racisme voetbal xenofobie
Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
De Amerikaanse hoogleraar Khaled Beydoun, gespecialiseerd in islamofobie, burgerrechten en anti-terrorismewetgeving en auteur van een boek over islamofobie in de VS, feliciteerde vorige week in een tweet de Fransen met de winst van het WK voetbal. Om daar venijnig aan toe te voegen: “80 procent van jullie team is Afrikaans, dus stop met racisme en xenofobie. 50 procent van jullie team is moslim, dus stop met islamofobie. Afrikanen en moslims hebben ervoor gezorgd dat jullie een tweede wereldbeker hebben gewonnen, geef hen nu rechtvaardigheid.”

https://twitter.com/KhaledBeydoun/status/1018540593897705473

Bron: twitter.com
“

Spelers met in Afrika geboren ouders zijn in de meerderheid. De helft van de spelers heeft een islamitische achtergrond

De strekking van de tweet heeft meerdere lagen. De eerste boodschap is de constatering dat de nationale trots van Frankrijk, het Franse voetbalteam, bestaat uit een zeer divers gezelschap. Spelers met in Afrika geboren ouders zijn in de meerderheid. De helft van de spelers heeft daarnaast een islamitische achtergrond. Dit zijn vooral belangrijke constateringen omdat Beydoun terecht verwacht dat de meeste Fransen nog steeds denken aan een oude Franse identiteit en een nationale trots waarbij, bewust of onbewust, het dominante ideaal van een etnisch wit of christelijk karakter centraal staat.

De tweede constatering is dat de wit/christelijke meerderheid zich moet realiseren dat het Frankrijk van nu etnisch en religieus divers is. Sterker nog, de meeste spelers in dit Franse team vertegenwoordigen de minderheidsgroepen in de Franse samenleving. In die zin is het Franse team geen afspiegeling van de gehele Franse samenleving. Beydoun roept op om niet alleen het diverse Franse team te eren, maar ook om oog te hebben voor de Afrikaanse- en moslimminderheden in het land. Mannen en vrouwen die vaak gediscrimineerd en achtergesteld worden.

Dubbele moraal

Een derde laag betreft de aanhef: ‘Dear France’. Die laat zich niet goed vertalen. Bedoelt Beydoun hier ‘de Fransen’ of bedoelt hij ‘de Franse staat’, of misschien beiden? De boodschap is dat vertegenwoordigers uit minderheidsgroepen Frankrijk een wereldtitel hebben bezorgd en dat de Fransen, én de Franse staat, zich nu rechtvaardig moeten tonen door iets te doen aan de ongelijkheid van die minderheden. Is Frankrijk racistisch en xenofoob? Ontegenzeggelijk. Is Frankrijk islamofoob? Zeker. Met andere woorden, de Fransen en de Franse staat moeten niet alleen de winnaars van de wereldcup vieren, maar ook hun samenleving inclusiever maken en een einde maken aan de dubbele moraal. Die dubbele moraal is niet alleen aanwezig in de samenleving, maar bestaat ook in de sport zelf. Zo werden de witte spelers Michel Platini en Eric Cantona nooit aangesproken op het feit dat ze de Marseillaise niet meezongen aan het begin van een interlandwedstrijd. Hoe anders is dat bij spelers met een (niet witte, niet christelijke) 1 migratieachtergrond.
“

Als teams winnen worden ook de spelers met een migratieachtergrond gevierd als kampioenen. Als het team slecht presteert, krijgen zij veelal de schuld

In Nederland probeerde Trouw-columnist Sylvain Ephimenco onlangs een racistisch balletje op te gooien in dit verband. Hij introduceerde een simplistische opvatting dat witte mensen zich vooral met witte elftallen zouden identificeren en zwarte mensen met gekleurde elftallen. Nu is kleur ontegenzeggelijk een belangrijk kenmerk van identificatie. Racisme had anders immers niet bestaan. Zijn stelling was dat maar weinig Fransen zich met dit ‘Afrikaanse’ elftal konden identificeren omdat het ‘te’ zwart zou zijn. De waarheid is natuurlijk dat als teams winnen ook de spelers met een migratieachtergrond gevierd worden als ware kampioenen. Als het team slecht presteert krijgen diezelfde spelers met een migratieachtergrond veelal de schuld. Zo werd de schuld rondom het zwakke optreden van het Duitse nationale team vooral in de schoenen van Mesut Özil en İlkay Gündoğan geschoven – temeer omdat ze vlak daarvoor nog poseerden met Recep Erdoğan met op de achtergrond een aantal Turkse vlaggen.

Ronaldo of Messi?

Het aardige van voetbalonderzoek is dat het laat zien dat identificatie niet via kleur verloopt. Toen Kameroen zich niet kwalificeerde voor het Wereldkampioenschap kozen veel mensen in Kameroen voor het Franse team. Niet vanwege de kleur, maar omdat de voetballer – van Kameroense afkomst – Kylian Mbappé in het Franse elftal speelde en in beiden landen een nationale held is. In Mali ging de keuze vooral tussen fans van Real Madrid en fans van Barcelona. De fans van Real Madrid en Cristiano Ronaldo kozen voor Portugal, terwijl de fans van Barcelona en Lionel Messi voor Argentinië waren. Niet ‘nationaliteit’ of ‘kleur’ waren leidend in de identificatie met een nationaal elftal, maar het clubvoetbal en de nationaliteit van de stervoetballers in Europa.
Kylian Mbappé
“

Wanneer de Fransen een doelpunt maken wordt in de stadions 'Magic in the air' gespeeld van de Ivoriaanse groep Magic System

Ook ik heb zo mijn voorkeuren. Voor mij zit er wel degelijk een Afrikaans tintje aan het huidige Franse elftal. Dat heeft niets te maken met vermeende Afrikaanse voetbalstereotypen als ‘creativiteit’, ’fysieke kracht’ of ‘onverwachte dribbels’. Ik doel hier meer op een bredere culturele beïnvloeding. Na de 4-3 overwinning op Argentinië danste het Franse team, inclusief Antoine Griezmann, op het lied Seka Seka van de Congolese artiest DJ Marechal. Wanneer de Fransen een doelpunt maken wordt in de stadions het nummer Magic in the air gespeeld van de Ivoriaanse groep Magic System. Het werd op dit WK het officiële Franse fan-nummer. Met andere woorden, de Afrikaanse cultuur was alom aanwezig in en om het Franse elftal.

Frankrijk als opleidingsland

“

Technische gezien zijn maar drie van de drieëntwintig selectiespelers migranten

Tegelijkertijd moet benoemd worden dat het Franse voetbalelftal bestaat uit spelers met een Franse nationaliteit. Het zijn Fransen. Ze hebben een Frans paspoort. Technische gezien zijn maar drie van de drieëntwintig selectiespelers migranten: Samuel Umtiti (geboren in Kameroen), Thomas Lemar (Guadeloupe) en Steve Mandanda (Congo). Zij zijn op jonge leeftijd naar Frankrijk gekomen. Vijftien van de drieëntwintig spelers hebben ouders die in een Afrikaans land geboren zijn. Wat de spelers van Frankrijk gemeen hebben is dat ze in Frankrijk zijn opgeleid. In tegenstelling tot wat mensen misschien denken, is Frankrijk momenteel hét voetbalopleidingsland van de wereld.

Van alle 736 spelers op dit WK zijn er maar liefst 52 geboren in Frankrijk (7 procent). De meeste van hen spelen voor Frankrijk, maar anderen komen uit voor Marokko, Tunesië of Senegal. Opleidingsland Frankrijk heeft praktisch gezien meerdere elftallen aangeleverd op het WK. De meeste landen – waaronder Nederland – zijn amper tot helemaal niet in staat om ook maar één elftal aan te leveren. De meeste Afrikaanse landen doen het niet goed op het WK; gezien het feit dat geen enkel Afrikaans land de groepsfase heeft overleefd. Dat heeft niets met cultuur of ras te maken, maar des te meer met het feit dat er geen goede voetbalveldjes zijn, geen goede ballen of schoenen. Er is geen sterke voetbalbond met een uitgedachte opleidingsstructuur waarin stevig geïnvesteerd wordt. Afrikaanse landen die zich kwalificeren voor het WK voetbal doen dat veelal met in Europa opgeleide spelers.

Als jazz met Afrikaanse roots

Hoogleraar Beydoun – en anderen – laat zien dat we het debat over wit zijn, zwart zijn en islamofobie via het voetbal en de nationale teams kunnen voeren. En dat doen we ook. Het maakt de dubbele standaard van migratie en nationale identiteit helder. Maar daarnaast helpt het weinig. Ik moet soms denken aan de colleges over jazzmuziek die ik jaren geleden gaf. Ik leerde studenten dat jazz ontegenzeggelijk Afrikaanse roots heeft (swing, maatsoorten, improvisatie), maar nooit in Afrika had kunnen ontstaan. Omgekeerd is jazz een van de weinig unieke Noord-Amerikaanse culturele kunstvormen. Maar zonder invloeden vanuit Afrika en Europa had het zich nooit kunnen ontwikkelen tot de muziekstijl die het is geworden. Het moest wel in de VS ontstaan. Het mooie van jazz is dat we het zijn gaan waarderen om de muziek die gespeeld wordt en niet om de roots of welke nationaliteit de beste jazz speelt. Zou dat bij voetbal ook kunnen? Vooralsnog lijkt het denken in een vermeende uniforme ‘nationale identiteit’ de boventoon te blijven voeren. Of zoals de beroemde historicus Eric Hobsbawm zei: “The Imagined Community of Millions seems more real as a team of eleven named people. The individual, even the one who only cheers, becomes a symbol of his nation himself.”
  1. Cantona en Platini hebben namelijk óók een migratieachtergrond: Cantona’s (voor)ouders waren Spaans, en Platini’s voorouders Italiaans. ↩︎

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Verder lezen?

Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?

Word abonnee

  • Digitaal + magazine  —  € 8,00 / maand
  • Alleen digitaal  —  € 6,00 / maand
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen

Factuurgegevens

Je bestelling

Product
Aantal
 Totaal
Subtotaal in winkelwagen € 0,00
Besteltotaal € 0,00

  • € 0,00 iDit is het bedrag dat automatisch van je rekening wordt afgeschreven.

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Lees en steun

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons