Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
Toen het Sociaal Cultureel Planbureau haar nieuwe rapport over seksuele diversiteit publiceerde, kopte de Volkskrant ‘Nederlanders steeds positiever over homoseksualiteit’. Andere media bleven niet achter: positief nieuws is leuk op z’n tijd, en vooral als het binnen ons nationale zelfbeeld van een tolerante samenleving past. De cijfers zeggen echter niet per se iets over stijgende homo-acceptatie: ze zeggen vooral dat de sociale norm om homoseksuele mensen oké te vinden sterker is geworden. Bijna 30 procent neemt nog altijd aanstoot aan twee zoenende mannen. Dat is een wonderlijk gegeven, als je bedenkt dat 92 procent vindt dat homoseksuele mensen hun leven moeten kunnen leiden zoals ze dat zelf willen.
Een lijstje homohits
Journalisten spelen samen met andere mediamakers een grote rol in hoe we de wereld om ons heen beleven. Zij kiezen welk verhaal er verteld wordt en vanuit welk perspectief, en zij bepalen ook wat er blijft liggen. Kortom: de journalistiek bepaalt hoe de werkelijkheid gepresenteerd wordt, en daardoor heeft ze een belangrijke invloed op hoe we maatschappelijke onderwerpen als homoseksualiteit benaderen.
Bij die macht hoort ook de verantwoordelijkheid om de wereld zo evenwichtig mogelijk te portretteren. Of zoals Kovach en Rosenstiel in de beroemde Elements of Journalism schreven: het is de taak van de journalistiek om een zo representatief mogelijk beeld te geven van alle groepen in de samenleving. Dat geldt dus ook voor berichtgeving over mensen met een seksuele voorkeur voor het eigen geslacht.
“RTLNieuws legde uit 'waarom zoveel homo's dol zijn op het songfestival'
Dit gaat niet altijd even goed. Sterker nog: homoseksuele mensen worden verrassend genoeg nog altijd stereotyperend neergezet door verschillende journalistieke media. RTL Nieuws sloeg de plank pijnlijk mis in een artikel waarin werd uitgelegd ‘waarom zoveel homo’s dol zijn op het songfestival’, VICE interviewde een filmmaker die ‘flamboyante homo’s’ volgde, MetroNieuws stelde een lijstje samen van ‘homohits’ – heus, deze term heeft een Wikipedia-pagina – en Trouw vond ‘Een homo voelt zich vaak thuis in een sportteam’ wel een geschikte kop boven een artikel over homo-acceptatie onder sporters. Voor wie het probleem niet ziet: vervang het woord homo door een andere minderheidsgroep. ‘Waarom zoveel Marokkanen dol zijn op couscous’, een filmmaker volgde ‘criminele Marokkanen’, hier is een lijstje van ‘Marokkanenhits’. Need I say more?
Onterechte associaties
Het beeld bij de verhalen over homoseksualiteit doen het niet veel beter. Artikelen over de Gay Pride worden vaak nog vergezeld van foto’s met veel bloot en leer en dat is jammer, want het geeft een eenzijdig beeld van het evenement. Vooral in bijvoorbeeld orthodox-religieuze kringen waar informatie over de Gay Pride voornamelijk via media wordt ingewonnen, heeft dit grote consequenties voor de associaties die met het onderwerp gelegd worden.
Soms worden lezers op subtielere wijze op het verkeerde been gezet, zoals wanneer journalistieke media onjuiste termen gebruiken om een fenomeen te beschrijven. Een simpel rondje googelen leert dat zowel de Telegraaf, het AD, EenVandaag als Trouw weleens schrijven over homogeweld waar zij anti-homogeweld bedoelen. Lijkt een onschuldig foutje, maar het brengt onbewust een onterechte link in onze hersenen teweeg tussen ‘geweld’ en ‘homo’s’. Homogeweld past binnen het rijtje van termen als politiegeweld en supportersgeweld en gaat altijd over geweld dat door die groepen gepleegd wordt. Dat is niet de associatie die moet blijven hangen bij een verhaal over afgeroste mensen die om hun liefde voor een ander tot slachtoffer worden gemaakt.
“Als lezers de indruk krijgen dat homo’s aan de lopende band in elkaar worden geslagen, lijkt het alsof dat de norm is
Journalistieke media besteedden de afgelopen jaren relatief vaak en uitgebreid aandacht aan anti-homogeweldsincidenten. Enerzijds getuigt de massale verontwaardiging over deze gebeurtenissen van emancipatie, anderzijds heeft overmatige belichting een averechts effect. Onderzoeker en projectleider Hanneke Felten bij kennisinstituut Movisie concludeerde dat effect in haar onderzoeken. “Als lezers de indruk krijgen dat homoseksuele mensen aan de lopende band in elkaar worden geslagen, geeft dat bij veelvuldige herhaling het idee dat dat de norm is.” Disproportionaliteit van dit soort nieuws heeft daarnaast ook invloed op het gevoel van veiligheid onder homoseksuele mensen. Nieuws hoort veelomvattend en proportioneel te zijn.
De journalistieke verantwoordelijkheid
Het gevaar van stereotypering in journalistieke media is een veelbesproken verschijnsel dat decennia geleden al impliciet als verantwoordelijkheid van de journalistiek werd aangenomen. Teun van Dijk schreef in 1983 een boek waarin hij stelde dat de pers stelselmatig migranten discrimineerde, omdat die niet aan het woord werden gelaten of uitsluitend in verband met criminaliteit en andere problemen werden genoemd. Wetenschapper Félix Gutiérrez sprak van zogenaamde ‘zoo stories’: terugkerende verhalen over bepaalde feestdagen en klederdracht. Dat blijkt ook toepasbaar op de huidige berichtgeving over homoseksuele mensen, met de Gay Pride als jaarlijks favoriet nieuwsonderwerp om homoseksuele mensen onder de aandacht te brengen.
Journalisten hebben een sleutelrol in het veranderen van de huidige beeldvorming en dat vindt de meerderheid zelf ook, zo blijkt uit een rapport van WOMEN Inc.. Andere onderzoeken bevestigen dat journalisten vinden dat ze een verantwoordelijkheid hebben om de wereld accuraat te portretteren.
“Vermijd het woord homohuwelijk, we spreken ook niet van een heterohuwelijk
Wie die verantwoordelijk wil nemen, moet beseffen dat de werkelijkheid veelzijdig en gelaagd is, en daarom genuanceerde berichtgeving behoeft. Dit geldt in het bijzonder voor groepen die buiten de norm vallen: die worden veelal als afwijkend ervaren en verdienen daarom extra inspanning om op een zuivere manier gerepresenteerd te worden.
Hoe je wél over homoseksuele mensen kunt schrijven
Dat kan bijvoorbeeld door balans te brengen in de negatieve en positieve contexten waarin homoseksuele mensen worden genoemd of geportretteerd. Of door een constructieve of oplossingsgerichte journalistieke vertelvorm te gebruiken: dat brengt positieve associaties bij de lezer teweeg, zelfs bij een inherent negatief nieuwsverhaal als anti-homogeweld. Tegelijkertijd geeft het aanreiken van mogelijke oplossingen of praktische handvaten invulling aan de journalistieke maatschappelijke verantwoordelijkheid. Dat stelt het publiek in staat om zelf een betere samenleving te vormen.
Dat publiek heeft het recht om een diversiteit aan stemmen te horen en zo een evenwichtig beeld van homoseksuele mensen te kunnen vormen. Journalisten moeten daarom oppassen om iemand als representant voor de groep te laten spreken, ze moeten ervoor waken om niet te vervallen in algemene karakteriseringen, maar altijd proberen concrete situaties te beschrijven. Als er geen reden is om de seksuele voorkeur te benoemen is dat ongepast. In situaties waarin het wel relevant is kunnen journalisten ook creatief omgaan met het beschrijven van een situatie. ‘Een huwelijk tussen twee vrouwen’ of ‘Eva en Emma gaan trouwen’ bijvoorbeeld, in plaats van het woord ‘homohuwelijk’ te gebruiken. We spreken immers ook niet van een heterohuwelijk. Ongelijkheid in termen houdt ongelijkheid tussen mensen in stand.
Last but not least: het kan geen kwaad om een twijfelachtige zin voor te leggen aan iemand die affiniteit met het onderwerp heeft. Transgender Netwerk Nederland maakte al een hele handige wegwijzer voor journalisten om ze te helpen op een correcte manier over transgender personen te schrijven. Misschien kan het COC een soortgelijke handleiding voor berichtgeving over homoseksuele mensen opstellen. Want het gevaar met de norm is dat wie erbinnen past vaak slechter zicht heeft op de vanzelfsprekendheid en beperkingen ervan. Dat is geen schande, maar een realiteit waar journalisten in hun taak als verslaggevers van de werkelijkheid hun verantwoordelijkheid in moeten nemen.
Verder lezen?
Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?
Word abonnee
- Digitaal + magazine — € 8,00 / maand
- Alleen digitaal — € 6,00 / maand
Terugkerende klant? Klik hier om in te loggen
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen
