Mannen in Malawi doen na de film wel een hiv-test

Om een hiv-test te laten doen moeten moeten mannen in het zuidelijk Afrikaanse Malawi een enorme drempel over. Vooral op het platteland heerst er grote angst. De organisatie Make Art/Stop AIDS (MASA) ontdekte dat deze mannen wél voor een test openstaan als ze een openbare theatervoorstelling of filmvertoning over hiv-tests hebben bijgewoond. En als het donker is buiten.

“Onze films trekken een groot publiek. Films zijn iets enerverends voor plattelandsgemeenschappen zonder elektriciteit; het is vermaak. Onze nachtelijke films trekken veel mannen aan, en Malawische mannen durven het vaak niet aan om overdag gezondheidscentra te bezoeken”, zegt Helen Todd, uitvoerend producent van MASA.

En dat is nieuw in Malawi. “Volgens de gezondheidszorg laten vooral vrouwen in rurale gemeenschappen zich testen op hiv”, zegt Amidu Tungande, coördinator van de National AIDS Commission van Malawi.

MASA is een maatschappelijk initiatief waarbij film, theater en beeldende kunst worden ingezet om sociale en culturele stigma’s op hiv te doorbreken. Theater dient als het voorprogramma van de filmvertoningen. De gemeenschap creëert de inhoud van de performances zelf – in het bijzonder mensen met hiv. Het publiek is actief betrokken tijdens de poëzie- en spoken word-optredens.

Scholieren worden overdag met trommelslagen gewezen op de entertainment. Dean Gola (36, trommelend op de foto) is een boer uit de Zombawijk. “Elke woensdag en zaterdag om twee uur ’s middags wandelen we trommelend en joelend door het dorp om bewoners te laten weten dat er ’s avonds een filmvertoning is”, legt hij uit. “Groepen kinderen verzamelen zich en volgen ons. In koor zingen zij ‘Watch Shuga film, get HIV test’, in de hoop dat oudere dorpsbewoners aansluiten.” Gola licht toe dat MTV Shuga een Afrikaanse film is die helpt bij de bewustwording rondom hiv. 

Jairosi Kwende (39) vertelt dat de nachtelijke filmvertoningen zijn kijk op hiv-tests heeft veranderd. “Ik heb in de afgelopen twaalf maanden wel gezondsheidscentra bezocht, maar was te bang om een hiv-test te doen. In het dorp gaat het gerucht dat verplegers de uitkomsten van je test naar buiten brengen, en dat als je getrouwd bent en een seksueel overdraagbare aandoening hebt, ze naar je gaan schreeuwen.”

Hij vertelt wat hem uiteindelijk overgehaald heeft. “Tweehonderd meter bij de filmvertoningen vandaan staat een Toyota-minibus geparkeerd. Daar stap je in, en binnen vijftien minuten wordt er bloed afgenomen en het resultaat aan je bekendgemaakt. Er wordt voor gezorgd dat de verplegers uit afgelegen wijken komen, zodat er niet over de resultaten wordt geroddeld.”

Volgens Kwende – die zijn testresultaten liever niet deelt – was het voor hem doorslaggevend dat een getrouwd koppel zich samen kan laten testen en dan meteen advies krijgt, in een aparte mobiele tent.

Stella Muluzi (30, op bovenstaande foto) neemt deel aan de toneelstukken die als teasers voor de filmvertoningen dienen. “Toen ik 17 was, werd ik gedwongen deel uit te maken van een polygaam huwelijk. Dankzij MASA heb ik in 2017 de moed gevonden om dit gewelddadige huwelijk te ontvluchten, uit angst om hiv op te lopen.”

Muluzi verwerkt haar ervaringen en gevoelens in haar theateruitvoeringen, en laat zo zien wat de gevaren zijn van het ontlopen van hiv-tests in een polygaam huwelijk. “In mijn theaterstukken haal ik samen met twee vrouwen een polygame man onderuit. We binden hem vast en brengen hem naar een testlocatie. In het toneelstuk is hij woedend, maar hij moet heel hard lachen zodra hij ontdekt dat een hiv-test pijnloos is en er vertrouwelijk met de resultaten wordt omgegaan”, vertelt ze.

Volgens Sharifa Abdullah, oprichter van MASA, is het filmsegment van de avond voortgekomen uit het Live MASA Rural-programma uit 2013. Dit programma bracht mensen met hiv, kunstenaars en mensen uit de omgeving samen om een dialoog te ontketenen over hiv-gerelateerde problematiek. Zoals stigmatisering en discriminatie, angst voor onderzoek en behandeling. “Dit is een inclusief concept dat gezondheidszorg in de handen van de gemeenschap legt, door middel van kunst en performance. Normaal gesproken wordt gezondheidszorg top-down verzorgd”, stelt Abdullah.

Volgens Abdullah is het doel om de banden tussen zorgverlener en zorgvrager in de gemeenschap te verbeteren. “Vanuit de theaterstukken en films verwijzen we mensen naar nabijgelegen gezondsheidscentra voor verder onderzoek.”

Abdullah: “Onze films laten een familie zien die met de grootste uitdagingen die verbonden zijn aan hiv wordt geconfronteerd. Het stuk bevat echte verhalen van de mensen die de performance hebben bedacht.”

Muluzi: “Op deze manier leer ik ook omgaan met het trauma van mijn kindhuwelijk en het polygaam misbruik.”

De filmvertoningen trekken veel mannen aan, normaal gesproken een lastig te bereiken groep. Een van de deelnemers is de jonge Kumbo Chirambo (19). “Voorheen was ik niet geïnteresseerd in theater of film. Nu wel, want het stelt me in staat om op een open manier over seksuele en reproductieve kwesties te praten. Kunst opent je ogen. Ik kan via kunst taboes bespreken die lastig zijn om in het ‘normale leven’ aan te pakken, zoals bijvoorbeeld mannenbesnijdenis.”

Het blijft niet alleen bij de filmvertoningen. “Een dag na de vertoningen zijn er workshops, waar betrokkenen zoals (jeugd)leiders, hulpverleners en vrouwengroepen samenkomen om oplossingen te bedenken voor de vraagstukken die tijdens de voorstellingen ter sprake zijn gekomen”, vertelt Todd.

“Een meerderheid van deze oplossingen wordt dan succesvol uitgevoerd. We hebben gemerkt dat steeds meer mannen met antiretrovirale therapie beginnen.”

Zo ook Paul Mphukele, die als veiligheidsambtenaar werkt in de Zombawijk. “In mijn 40-jarige bestaan ben ik nooit getest op hiv. Ik wist altijd wel dat er iets mis met me was, maar ik heb me nooit laten testen omdat ik bang was. In de film zag ik een scène waarin een jonge hiv-positieve man zijn grootouders ervan beschuldigde hem te hebben behekst.” De filmvertoning gaf Mphukele de moed om het over een andere boeg te gooien. “Ik was klaar met de smoesjes, en wilde erachter komen hoe het met mijn gezondheid was gesteld. Na de filmvertoning liet ik me testen.”

Hij ontdekte dat hij hiv-positief is. Toen hij eindelijk de moed had verzameld om het zijn vrouw te vertellen, was hij verbijsterd: zijn vrouw had zich jaren geleden al laten testen, toen zij zwanger was van hun tweede kind. Stiekem nam zij antiretrovirale medicatie om te voorkomen dat hun tweede kind hiv zou oplopen. “Ik was absoluut niet boos op haar. Ze was bang het mij te vertellen, omdat ze dacht dat ik haar zou beschuldigen van overspel, en haar zou verlaten. Haar gedachtegang is begrijpelijk, want er heerst veel stigmatisering en discriminatie in de gemeenschap.”

Paul heeft vier kinderen, waarvan er drie hiv-negatief zijn, en de vierde krijgt medicatie als voorbereiding op de hiv-test. Allemaal dankzij de impact van de filmvertoningen.