Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
Tijdens de Nacht van de Geschiedenis en de Museumnacht organiseerde feministisch collectief De Bovengrondse een
pop-upactie in het Amsterdamse Rijksmuseum om meer vrouwen aan de Nederlandse Wikipedia toe te voegen. Bezoekers konden ter plekke ‘een onterecht onbekende vrouw toevoegen’ en zo ‘meehelpen de Wiki-gendergap te verkleinen’.
Vóór deze actie ging maar 16 procent van alle biografieën op de online encyclopedie over een vrouw; inmiddels is dat dankzij enthousiast meeschrijvende bezoekers 17,3 procent. Deze verbeterde verhouding is broodnodig, maar nóg belangrijker is het om het achterliggende probleem te erkennen: de onzichtbaarheid van vrouwen in data.
“
Van de 149 talen op Wikipedia, zijn er maar drie waarin 50 procent of meer van de biografieën over vrouwen gaat
De grootste online encyclopedie ter wereld bevat bijna twee miljoen Nederlandstalige artikelen.
Wikidata Human Gender Indicators onderzoekt elke maand per taalgebied hoeveel pagina’s er over vrouwen en hoeveel over mannen op Wikipedia staan, en stelt op basis daarvan een ranglijst op. Bovenaan staat de taal waarin het hoogste percentage artikelen over vrouwen gaat. Van de 149 talen die Wikipedia rijk is, zijn er slechts drie (het Maithili, Asturisch en Welsh) waarvan het percentage biografieën over vrouwen boven de 50 procent ligt. Nederland staat op plek 71 in de ranglijst. Wat deze cijfers laten zien is een structureel probleem: een systematische datagenderkloof.
Soort schrijft over soort?
De
genderkloofwerkgroep van Wikimedia, een organisatie die zich inzet voor meer artikelen over vrouwen en vrouwgerelateerde onderwerpen op Wikipedia, noemt als hoofdreden voor de scheve man-vrouwverhoudingen dat
90 procent van de Nederlandstalige bewerkers zich als man identificeert, en dat zij vooral artikelen schrijven over andere mannen. Er is dus geen sprake van een tekort aan interessante vrouwen; er is sprake van een (onbewuste) voorkeur om te schrijven over mannen.
“
Witte mannen kiezen er (onbewust) voor om over andere witte mannen te schrijven
De Amerikaanse psycholoog Donn Byrne noemde dit het ‘
gelijkheidsattractie-principe’. Volgens zijn theorie geven mensen de voorkeur aan anderen die op hen lijken, bijvoorbeeld op het gebied van etniciteit of uiterlijk. Als Byrnes hypothese ook van toepassing is op de keuze om over iemand te schrijven, zou het dus goed kunnen dat witte mannen er (onbewust) voor kiezen om over andere witte mannen te schrijven.
Geen plaats in data, geen plaats in de wereld
Van oudsher worden vrouwen systematisch de geschiedenis uitgeschreven, vertelt de feministische Britse auteur Caroline Criado-Perez (35) in haar boek
Onzichtbare vrouwen. Waarom we leven in een wereld voor en door mannen ontworpen, over de genderkloof in data, informatie en kennis. Criado-Perez laat zien dat er in allerlei facetten van de samenleving sprake is van een datakloof. Die kloof gaat over het gebrek aan informatie over vrouwen, waardoor vrouwen in de samenleving systematisch worden benadeeld.
En zelfs als degelijke informatie wel beschikbaar is, wordt die simpelweg niet gebruikt. Kijk bijvoorbeeld naar de temperatuur op kantoor: die staat vaak afgesteld op de gemiddelde lichaamstemperatuur van mannen, waardoor vrouwen het eigenlijk voortdurend te koud hebben. Er is genoeg data die laat zien dat vrouwen het gemiddeld kouder hebben, maar die wordt simpelweg niet gebruikt. De wereld is op die manier letterlijk voor mannen ingericht. Volgens Criado-Perez brengen dit soort genderkloven in data dagelijks de gezondheid en zelfs de levens van vrouwen in gevaar.
Wie bepaalt wie erkenning krijgt?
Volgens Criado-Perez is er daarnaast vaak geen brede naamserkenning voor vrouwen omdat ze na hun overlijden snel worden vergeten. Het komt zelfs voor dat hun werk wordt toegeschreven aan een man. Zo zijn er classici,
zoals Thomas Hubbard en Stefanie Kletke, die beweren dat de verzen van de Romeinse dichter Sulpicia niet van haar geweest kunnen zijn omdat ze te goed geschreven en te obsceen waren. Even opvallend: de classici die wél erkennen dat Sulpicia de verzen schreef, bestempelen deze als simpel en nemen ze niet serieus. Dat roept de vraag op: wie bepaalt wie erkenning zou moeten krijgen?
“
Honderden andere vrouwen verdienen een pagina op Wikipedia
Op Wikipedia, waar lezers zelf de inhoud aandragen, geeft het publiek antwoord op die vraag. Daarom is de online encyclopedie bij uitstek een geschikte plek on de datagenderkloof te dichten, of in ieder geval een begin te maken hiertoe. Er zijn nog altijd honderden vrouwen die een pagina verdienen op Wikipedia en daar kan iedereen gelukkig vanuit huis aan meewerken. Voor wie inspiratie zoekt, zijn
het digitale vrouwenlexicon van onderzoeksinstituut Huygens ING of het boek
1001 vrouwen uit de Nederlandse geschiedenis van Els Kloek goede plekken om te beginnen met de zoektocht naar interessante vrouwen. Door het project van de Bovengrondse hebben vijftig vrouwen nu alvast een welverdiende eigen pagina op Wikipedia.
Deze drie vrouwen hebben inmiddels een eigen pagina op Wikipedia
Sultana Khadija, ook bekend als Bari Sahiba (‘grande dame’), werd rond 1600 in India geboren en was koningin en regentes van de regio Bijapur. Ze speelde een belangrijke rol bij het verwijderen van een minister in een paleisrevolutie en was na het overlijden van haar man een aantal jaren de machtigste persoon in het sultanaat. Ook zou ze twee bemanningsleden hebben bekeerd van het VOC-schip waarop ze haar hadj (pelgrimage naar Mekka) maakte.
Hillegonda Justine Axwijk, ook bekend als Hilly, werd geboren in Paramaribo en verhuisde in 1967 naar Nederland. Zij richtte in 1982 de stichting Surinaamse Vrouwen Bijlmermeer (SVB) op, die de emancipatie van de Surinaams-Nederlandse vrouw wil bevorderen door scholing, vorming en voorlichting, én een van de oudste vrouwenorganisaties van Amsterdam (nog steeds actief!). Ze vertelde vaak over de ‘dubbele’ strijd van Surinaams-Nederlandse vrouwen; omdat ze Surinaams zijn én vrouw zijn. In 2000 werd Axwijk Ridder in de Orde van Oranje-Nassau en in 2010 werd er postuum een plantsoen in de Bijlmer naar haar vernoemd.
Thérèse Hoven was een Nederlandse schrijver (1860-1941) en publiceerde ruim honderd boeken, van romans tot kinderboeken. Ook was ze hoofdredacteur van het weekblad De Hollandsche Lelie, dat zich richtte op jonge meisjes en vrouwen. In dit blad werden huishoudtips en mode besproken, maar ook literatuur en maatschappelijke ontwikkelingen zoals kiesrechtkwesties. Haar passie voor vrouwenemancipatie uitte ze in de vrouwenvereniging Arbeid Adelt, die gericht was op de economische zelfstandigheid van vrouwen.
Gemarginaliseerde groepen
Met dit project richtte de Bovengrondse zich op vrouwen die nog niet op Wikipedia stonden, maar het probleem van onzichtbare vrouwen is veel breder dan de online encyclopedie. Tal van vrouwen zijn onzichtbaar in de geschiedenisles terwijl ze daar een plek verdienen. Zo ontdekte de Engels-Amerikaanse astronoom Cecilia Payne-Gaposchkin dat de zon voornamelijk uit waterstof bestaat, maar haar ontdekking wordt vaak toegeschreven aan haar (mannelijke) collega Henry Norris Russell. Die publiceerde jaren na haar bevindingen een artikel over het onderwerp en noemt daarin zelfs haar naam. De prestaties van Payne-Gaposchkin worden uitgewist en op naam van een man gezet.
Een ander voorbeeld is Jocelyn Bell Burnell, die als eerste ‘radiopulsars’1ontdekte. Voor deze ontdekking kreeg echter haar scriptiebegeleider Antony Hewish erkenning en zelfs een Nobelprijs.
“
Ook andere gemarginaliseerden zijn slachtoffer van de genderkloof en verdienen een plek in de geschiedenis
Het gaat dus niet alleen om gelijke cijfers ten opzichte van mannen, maar ook om de erkenning van het werk dat deze vrouwen hebben verricht. Zodat zij een inspiratiebron kunnen zijn voor andere meisjes en vrouwen. Een volgende stap is voorbij het binaire perspectief stappen en ook meer transgender, intersekse en non-binaire mensen betrekken bij het verkleinen van de genderkloof. Ook andere gemarginaliseerde genders zijn immers slachtoffer van de genderkloof en verdienen een plek op Wikipedia en in de geschiedenisboeken.
