‘Safe spaces’ – plekken waar mensen uit een bepaalde groep zich veilig kunnen voelen – zijn overal. Toch leiden de ‘veilige plekken’ vaak tot kritiek. Ze zouden discrimineren en tot bubbels leiden. Die kritiek is selectief, ziet Olave Nduwanje. ‘Alleen de safe spaces voor gemarginaliseerde groepen zorgen voor ophef.’
Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
In de zomer van 1969 viel de politie binnen in de Stonewall Inn, een lhbti+-bar in New York. Die inval mondde uit in een gevecht tussen de lhbti+-gemeenschap en de politie dat vijf dagen duurde. Deze inmiddels beroemde rellen worden nog elk jaar herdacht en gevierd tijdens Pride-events over de hele wereld. Ziedaar het belang van safe spaces, zoals Stonewall en Pride: plekken waar mensen uit een bepaalde groep zich veilig kunnen voelen.
Het concept van safe spaces in progressieve sociale bewegingen leidt steevast tot driftige opiniestukken en tot kritiek. Organisatoren van safe spaces zouden discrimineren door bepaalde ruimten en activiteiten te reserveren voor gemarginaliseerde groepen, zoals mensen van kleur, vrouwen, lhbti+’ers en moslims. Volgens critici zouden safe spaces sociale en intellectuele bubbels vormen. Dat zou intellectuele debatten en dialoog in de kiem smoren en de academische vrijheid in gevaar brengen. Bovendien zouden safe spaces de deelnemers mentaal en emotioneel verzwakken, doordat ze voorgetrokken worden.
“
Een 'safe space' is niet altijd een fysieke plek
Maar waar hebben we het eigenlijk over? Safe spaces zijn overal: in wezen is een land ook een safe space voor door de overheid erkende burgers. Een managementvergadering is een safe space voor door het bestuur aangestelde managers. Zo is ook het parlement een safe space voor mensen die er toegang toe hebben, de openbare toiletten, de stiltecoupé in de trein, het schoolpleintje, het thuis en de liefdesrelatie.
‘Wie een safe space creëert, erkent dat waar mensen samenkomen, onveiligheid kan bestaan.’Beeld:Jill Heesbeen
Wie een safe space creëert, erkent dat waar mensen samenkomen, onveiligheid kan bestaan. Van het schoolplein tot de familiewoning, van de bestuursvergadering tot de koolmijnen, van de gezinswagen tot het voetpad: allemaal plaatsen waar we ons tegen onveiligheid proberen te wapenen. Maar al deze safe spaces wekken geen wrevel. Alleen de safe spaces die bedoeld zijn om gemarginaliseerde groepen veiligheid te bieden zorgen voor polemiek.
Een intentieverklaring
Letterlijk betekent ‘safe space’ een veilige ruimte, maar in de praktijk zijn de safe spaces van progressieve groepen niet altijd een fysieke plaats. Het woord ‘space’ kan ook slaan op een context, zoals een organisatie of een sociale beweging, een werkverband, een specifieke vergadering of een feest. En het kan zelfs gaan over een persoonlijke of professionele relatie.
“
Door iets een safe space te noemen, geef je een signaal
De aanduiding safe (veilig) is vooral een signaal en een intentieverklaring. Vaak gaat het om omgangsnormen binnen een min of meer afgebakende context. Een voorbeeld van zo’n norm: wees niet racistisch, seksistisch, lhbti+-foob, xenofoob, grensoverschrijdend, agressief, beledigend en gewelddadig. Of: draag zorg voor de anderen in de ruimte.
Soms zijn de gedragsregels expliciet. Op zogenoemde ‘safe-spacefeestjes’ wordt feestgangers bijvoorbeeld veelal op het hart gedrukt dat ze anderen niet zonder toestemming mogen aanraken. In praatgroepen die zichzelf als safe space profileren, wordt vaak gevraagd om elkaar niet te onderbreken, elkaars verhaal niet in twijfel te trekken en niet zonder waarschuwing gedetailleerde beschrijvingen van geweld, zelfdoding of zelfverminking te delen.
‘Wie wil leven in een maatschappij waarin onveiligheid de norm is?’Beeld:Jill Heesbeen
In sommige lhbti+-vriendelijke safe spaces wordt deelnemers uit dominante groepen (cisgender, hetero, wit) soms gevraagd wat minder vaak het woord te nemen. In safe-spaceworkshops en -leesgroepen worden deelnemers weleens aangespoord om zich eerst in te lezen, om te voorkomen dat deelnemers met een gemarginaliseerd perspectief steeds anderen over hun ervaringen moeten onderwijzen.
Samen risico’s trotseren vanuit de safe space
Waar de term safe space vandaan komt is niet zo eenduidig. In de sociaal bewogen jaren 60 en 70 was er een kruisbestuiving van politieke ideeën van de vrouwen-, antiracisme- en lhbti+-bewegingen. Volgens Moira Kenney, de auteur van Mapping gay L.A., dook de term voor het eerst op in de Amerikaanse lhbti+-bars in de jaren 60, toen homoseksualiteit en travestie nog wettelijk verboden waren en de lhbti+-gemeenschap reden had om bang te zijn voor de politie. Een lhbti+-bar als safe space duidt op een behoefte aan ruimten waarin mensen de risico’s van onwettig gedrag samen konden trotseren, zoals de inval in de Stonewall Inn.
“
Dankzij safe spaces hoorden veel vrouwen in de jaren 60 voor het eerst over elkaars belevingswereld
De vrouwenbeweging gebruikte het begrip safe spaces veelal in de context van de ‘consciousness raising groups’. Zulke bewustmakingsgroepen waren praatgroepen die zich rap over het Noord-Amerikaanse continent verspreidden. Veel vrouwen hoorden daar voor het eerst over de belevingswereld van andere vrouwen: over huwelijksproblemen, hun ongenoegen over seks, postnatale depressies, het intellectuele en sociale isolement van thuisouderschap, en emotioneel en psychisch partnergeweld. Zwarte en lesbische vrouwen grepen ze ook aan om witte vrouwen te confronteren met racisme en homofobie.
Dankzij safe spaces leerden vrouwen in de jaren 60 over hun verschillende ervaringen.Beeld:Jill Heesbeen
De groepen boden een klassieke safe space waarin vrouwen hun ervaringen konden delen. In 1979 schreven Bonnie Moore Randolph en Clydene Ross-Valliere in The American Journal of Nursing dat de vrouwen na de kennismaking in zulke groepen vaker met elkaar optrokken om maatschappelijke verandering teweeg te brengen. Die groepen waren dus een safe space die als broedplaats diende voor maatschappelijk engagement, activisme en politieke ambities.
Een andere functie van de praatgroepen was ‘bevrijding’. Zo schreven zwarte vrouwen in het Combahee River Collective Statement (1977): ‘Als zwarte vrouwen beschouwen we zwart feminisme als de logische politieke beweging om de onderdrukking waarmee alle gekleurde vrouwen worden geconfronteerd te bestrijden.’ Dankzij safe spaces kwamen deze vrouwen verder dan de inzichten van witte vrouwen, omdat ze ‘niet alleen met de gevolgen van sekse, maar ook met die van ras en klasse te kampen hebben’.
Een safe space is geen echoput
Hoewel de Combahee River Collective stuk voor stuk uit zwarte vrouwen bestond, was hun gedachtegoed verre van eenduidig. Het manifest vertelt over jaren van discussie, splitsing, nieuwe samenstellingen, verval, heropleving en ook over een grote verscheidenheid aan externe coalities. De safe space was niet vrij van meningsverschillen of ideologische conflicten.
Dat weerlegt direct de veelgehoorde kritiek dat safe spaces debat en meerstemmigheid weren. Dat impliceert namelijk dat gemarginaliseerde en/of bevrijdingsgerichte groepen eenstemmig zijn, en dus onderling geen discussies voeren. De Combahee River Collective Statement-groep bewijst het tegendeel.
En dan dat andere punt van kritiek: safe spaces waar bijvoorbeeld alleen vrouwen, mensen van kleur of moslima’s mogen zijn zouden discriminerend zijn. Maar die kritiek lijkt selectief. Over de vele ruimten, organisaties, territoria en gemeenschappen waar gemarginaliseerde groepen geen toegang toe hebben, hoor je deze critici niet.
“
Wie wil leven in een maatschappij waarin onveiligheid de norm is?
En tot slot: safe spaces zouden een vals gevoel van veiligheid bieden en de deelnemers ‘verzwakken’. Alsof mensen uit gemarginaliseerde groepen valse illusies hebben over hun veiligheid: zij weten vaak heel goed hoe onveilig ze in het dagelijks leven zijn. Bovendien: zou dat dan niet voor alle gedragsnormen gelden? Werken die niet ook ‘verzwakkend’? Wie wil leven in een maatschappij waarin we van onveiligheid de norm maken? Een maatschappij zonder waarden, wetten, bindende afspraken en zorgzaamheid?
Wat opvalt, is dat de critici van het concept van safe spaces doorgaans pleiten voor meer orde en meer handhaving van gemarginaliseerde, gecriminaliseerde en gestigmatiseerde groepen en gemeenschappen. De vraag die we hun zouden moeten stellen is eigenlijk: waarom misgunnen jullie anderen ruimten waarin zij de voorwaarden scheppen voor bezieling, waarin ze kunnen delen, kennis opdoen, bruggen bouwen, praktisch verzet kunnen organiseren en helen?
Een langere versie van dit artikel verscheen in oktober 2021 in De Standaard.
Deze site maakt gebruik van cookies om u een optimale bezoekerservaring te bieden en onze site te verbeteren. AccepterenInstellingen
Cookiebeleid
Overzicht cookies op oneworld.nl
We verzamelen via cookies gegevens met het doel de technische werking van de website en uw gebruiksgemak te garanderen. De cookies (kleine tekstbestanden die bij het eerste bezoek aan deze website worden opgeslagen op uw computer, tablet of smartphone) zorgen ervoor dat de website naar behoren werkt en onthouden bijvoorbeeld uw voorkeursinstellingen. Ook kunnen wij hiermee onze website optimaliseren.
Hiervoor gebruiken wij cookies van Google Analytics, dat het sitegebruik geanonimiseerd registreert en hiervan gegevens opslaat. Met deze gegevens maken wij bezoekstatistieken, op basis waarvan we verbeteringen doorvoeren op onze website. Google Analytics verschaft deze geanonimiseerde data aan derden indien wettelijk verplicht, of als deze derden de data namens Google Analytics verwerken. Door gebruik te maken van deze website geeft u toestemming voor deze anonieme gegevensverwerking door Google Analytics.
Daarnaast gebruiken we functionele cookies van WordPress en WooCommerce. De cookies van WordPress zorgen ervoor dat de website beter kan worden gebruikt door bezoekers. Deze cookies zorgen er bijvoorbeeld voor dat u kunt zien of u bent ingelogd, ze houden ook bij welke individuele voorkeuren u hebt gekozen op uw profielpagina. De cookies van WooCommerce zijn van onze betaalde diensten (Vriendenabonnement, Vacaturebank, Partnernetwerk, Online agenda) en zorgen ervoor dat producten worden onthouden tijdens het aankoopproces. Elke aankoopsessie bij WooCommerce bevat een unieke code voor elke klant, zodat er kan worden achterhaald waar de productgegevens voor elke klant te vinden zijn.
Via deze cookiebalk krijgt u de mogelijkheid om de cookies te accepteren of de instellingen aan te passen. Onder 'Overige cookies' kunt u diverse cookies van externe diensten (zoals youtube, facebook, vimeo) uitzetten.
Een opt-out van Google Analytics op deze website kan via deze link.
Mocht u hierover vragen hebben, kunt u mailen naar: lezers@oneworld.nl
Op deze site gebruiken we functionele cookies van WordPress en WooCommerce. De cookies van WordPress zorgen ervoor dat de website beter kan worden gebruikt door bezoekers. Deze cookies zorgen er bijvoorbeeld voor dat u kunt zien of u bent ingelogd, ze houden ook bij welke individuele voorkeuren u hebt gekozen op uw profielpagina. De cookies van WooCommerce zijn van onze betaalde diensten (Vriendenabonnement, Vacaturebank, Partnernetwerk, Online agenda) en zorgen ervoor dat producten worden onthouden tijdens het aankoopproces. Elke aankoopsessie bij WooCommerce bevat een unieke code voor elke klant, zodat er kan worden achterhaald waar de productgegevens voor elke klant te vinden zijn. Deze cookies kunt u niet uitzetten.
In onze artikelen gebruiken wij content van diverse externe diensten. Het is mogelijk om de volgende cookies uit te schakelen. Hiermee wordt deze content niet langer getoond.
Naam cookie
Soort content
youtube_embed
Youtube player embed
vimeo_embed
Vimeo player embed
google_maps
Google maps embed
twitter_widget
Twitter social widget
soundcloud_embed
Soundcloud player embed
instagram_embed
Instagram embed
Daarnaast gebruiken we Google reCaptcha om de website te beschermen tegen bots. Ook dit kan hier uitgezet worden, maar formulieren die hiervan gebruik maken kunnen dan niet ingediend worden
