In Europa verkoopt radicaal-rechts queer­fobie als ‘zorgen’

Uitgescholden omdat je hand in hand loopt met je partner van hetzelfde geslacht? Dan kan je terecht bij het College van de Rechten van de Mens. Ben je genderqueer en betrokken bij een ongeluk? Dan moeten hulpverleners ‘gendersensitief’ te werk gaan, bijvoorbeeld door te vragen naar je naar voornaamwoorden. Het zijn allebei voorbeelden van Europese regelgeving die lhbti+’ers in hun dagelijkse leven kunnen voelen. Maar na de volgende Europese Parlementsverkiezingen (6-9 juni, zie kader verderop) is het onzeker of er nog nieuwe progressieve wetgeving zal worden ingevoerd, en hoe stevig bestaande wetten blijven staan.

‘Zorgen’

De peilingen voorspellen een radicale ruk naar rechts: de uiterst rechtse fracties ID en ECR gaan rond de 140 van de 720 zetels halen. Tel daar de 16 zetels van de fractieloze AfD (Duitsland) en de 12 zetels van Fidesz (Hongarije) bij op, en radicaal-rechts1 kan tegen de 168 zetels behalen. Ter vergelijking, de centrumrechtse Europese Volkspartij (EVP) is momenteel de grootste fractie met 180 zetels.

“Toen die peilingen naar buiten kwamen, nam de anti-lhbti+-retoriek vanuit radicaal-rechts meteen toe”, vertelt Kim van Sparrentak, Europarlementariër voor GroenLinks-PvdA en covoorzitter van de ‘lhbti-intergroep’, een informele groep van Europarlementariërs die voor lhbti+’ers opkomen. “Eerst zeiden ze zich zogenaamd ‘zorgen’ te maken, bijvoorbeeld over queer jongeren die hormoonremmers krijgen en transgender vrouwen in de sport. Inmiddels noemen ze trans mensen een gevaar voor kinderen en zou opgroeien met twee ouders van hetzelfde geslacht kindermishandeling zijn.”

Artikel gaat verder onder het kader.

‘Buitenlandse inmenging’

Dat radicaal-rechtse partijen weinig met lhbti+-rechten hebben, blijkt uit hoe eerdere Europarlementen (die vijf jaar zitten) stemden. Sinds 2009 en 2014 stemden Europa van Vrijheid en Democratie (EVD, later ID) en de ECR tegen het merendeel van alle wetsvoorstellen voor lhbti+-emancipatie.

Waarom radicaal-rechts tegen lhbti+-rechten gekant is, denkt Rémy Bonny, directeur van de Europese lhbti+-belangenorganisatie Forbidden Colors, wel te weten: “De partijen hebben conservatieve opvattingen. Ze menen bijvoorbeeld dat een gezin uit een man en vrouw moet bestaan. Maar de voornaamste reden is dat zowel deze partijen als belangenorganisaties gesteund worden door Russisch en Chinees geld”, vertelt Bonny. Die buitenlandse inmenging werd in oktober 2023 ook geconstateerd door het EEAS, het EU-ministerie van Buitenlandse Zaken.

Volgens Bonny willen autoritaire regimes gebruikmaken van de verdeeldheid binnen de EU over lhbti+-rechten. Hij wijst bijvoorbeeld op de kloof in opvattingen tussen West- en Oost-Europa. “Toen de Europese Raad, waar alle regeringsleiders en staatshoofden samenkomen, de Hongaarse anti-lhbti+-wet besprak, was de toenmalige Luxemburgse premier Xavier Bettel in tranen. Hij is zelf homo. Ook Mark Rutte verliet boos de bespreking.”

En dan is er nog een groot verschil in financiële middelen tussen lhbti+-belangengroepen en hun tegenstanders, vervolgt Bonny. Dat verschil blijkt enorm: “Na verschillende schattingen gaan we ervan uit dat de anti-lhbti+-beweging ongeveer 300 miljoen euro per jaar uitgeeft aan campagnes. Met Forbidden Colours hebben we een jaarlijkse begroting van nog geen 150.000 euro.”

Wat kan het Europees Parlement doen?

Bonny legt uit hoe Europese wetgeving de levens van lhbti+’ers kan verbeteren, of verslechteren. “Europarlementariërs kunnen hun mening over wetsvoorstellen laten horen via niet-bindende resoluties. Zo kunnen ze druk uitoefenen op de Europese Commissie (EC), wat je kunt zien als een kabinet.” Belangrijk, zegt hij: “Want de Commissie is vaak passief op het gebied van lhbti+-rechten.” Daarnaast heeft het Parlement een beslissende stem over het budget en mag het de wetsvoorstellen die de EC schrijft ‘amenderen’ oftewel herschrijven.

Om de (niet-bindende) resoluties aan te nemen, is een meerderheid in het EP nodig. Daarvoor kijkt radicaal-rechts naar de centrumrechtse EVP, die steeds vaker de taal van radicaal-rechts overnemen. Bonny ziet vanuit zijn rol als belangenbehartiger, dat binnen die fractie een richtingenstrijd speelt. “De christendemocraten uit West-Europa, zoals het CDA, zijn vaak pro-lhbti+, terwijl die uit Oost-Europa hun bedenkingen hebben.”

Bonny’s observatie wordt bijgestaan door een recent rapport van de wereldwijde lhbti+-belangenorganisatie ILGA. Die waarschuwt dat anti-lhbti+-retoriek toeneemt onder centrumrechtse politici. Zo zei een christendemocratische politicus uit Litouwen dat homoseksualiteit een ziekte is, en riep de eveneens christendemocratische Slowaakse minister van Financiën dat kinderen tegen trans mensen ‘beschermd moeten worden’.

Terugdraaien wetgeving

Bonny verwacht niet dat het bij woorden zal blijven. “Van de EVP tot ID is er consensus over anti-transgenderwetten”, zegt hij. “Die voorstellen zullen waarschijnlijk lijken op anti-trans wetten uit landen waar radicaal-rechts meeregeert.” Hij wijst op een verbod op hormoonremmers. In februari 2022 verbood de Zweedse overheid, die leunt op gedoogsteun van de radicaal-rechtse Zweden Democraten, medische genderbevestigende zorg voor minderjarigen.

Van Sparrentak klinkt iets optimistischer. Zij wijst op eerdere successen van Europarlementariërs, waaronder de intergroep: “We hebben de Europese Dienst voor extern optreden, een soort ministerie van Buitenlandse Zaken, zover gekregen om de ‘anti-homowet’ in Uganda af te keuren”, vertelt van Sparrentak. “Ook hebben we ervoor gezorgd dat het College voor de Rechten van de Mens intersekse mensen gaat beschermen.”

Van Sparrentak verwacht niet dat een rechtse meerderheid zulke wetten zal terugdraaien. “Parlementariërs van ECR en ID werken niet hard, ze komen nauwelijks opdagen bij stemmingen”, zegt ze. In tegenstelling tot resoluties tegen transgender mensen, die op steun kunnen rekenen van centrumrechts, benadrukt Van Sparrentak dat het terugdraaien van lhbti+-wetten vereist dat radicaal-rechts actief op zoek gaat naar meerderheden, en dat wordt hard werken.

Regenbooggezinnen en ‘genezingstherapie’

Van Sparrentak ziet een ‘reactieve’ houding bij radicaal-rechts in het Europese Parlement. “De Europese Commissie stelt een wet voor, en daarop reageert radicaal-rechts”, zegt ze. Maar door die reactieve houding verwacht van Sparrentak niet dat veel nieuwe wetgeving zal worden aangenomen bij een radicaal-rechtse zeteltoename. Wat er op de agenda stond? “Als intergroep waren we bezig met een wettelijke erkenning van regenboogouders door heel de Europese Unie”, vertelt ze.

Een regenbooggezin verwijst naar gezinnen waarvan minstens één ouder lhbti+’er is. Van Sparrentak: “Als een lesbisch koppel verhuist van Nederland naar Italië, dan verliezen de kinderen juridisch opeens één van hun ouders.” Dat komt door de omstreden Italiaanse wet die de ‘niet-biologische’ ouder van geboortecertificaten schrapt. Dat is een initiatief van de radicaal-rechtse premier Georgia Meloni, wiens partij Fratelli D’Italia bij de ECR zetelt.

En dan is er nog ‘genezingstherapie’ (ook wel ‘conversietherapie’ of ‘homogenezing’). Dat zijn ineffectieve en schadelijke ‘behandelingen’ waarbij een therapeut iemand ‘afleert’ om lhbti+ te zijn. Binnenkort zal het Europees Parlement een Europees burgerinitiatief bespreken om lhbti+-genezingstherapie in heel Europa te verbieden. Van Sparrentak verwacht dat het lastig wordt om hier een meerderheid voor te krijgen, ook omdat er al aanwijzingen zijn dat de centrumrechtse EVP tegen zal stemmen. “Recent hebben de christendemocraten in Spanje zelfs voorgesteld om conversietherapie grondwettelijk te beschermen”, vertelt Van Sparrentak.

Radicaal-rechts in de Europese Commissie?

Welke argumenten leggen radicaal-rechtse partijen op tafel? Volgens Van Sparrentak bedient de ECR zich van conservatieve argumenten. “Ze zeggen: we snappen het hele gendergebeuren niet, of: we willen dat alles hetzelfde blijft.” Die retoriek is volgens haar erg effectief bij conservatieve christendemocraten. “ID-Parlementariërs claimen daarentegen gewoon openlijk dat ze lhbti+’ers haten, en zij krijgen dus minder voor elkaar.”

Dat blijkt uit de bondgenootschappen die worden gesloten. Onlangs kondigde de commissievoorzitter Ursula von der Leyen, zelf van de EVP, aan dat ze een coalitie met de ECR ziet zitten, maar sloot ze ID uit. Wat zou een EVP-ECR-coalitie kunnen doen? Van Sparrentak: “We hebben als Europees Parlement de Commissie zover gekregen om een lhbti+-strategie aan te nemen, maar die loopt maar tot 2025. Als de ECR toetreedt tot de Commissie, zal die waarschijnlijk niet vernieuwd worden.” De strategie houdt onder andere een halfjaarlijkse conferentie in en het bewust noemen van lhbti+’ers in speeches en beleid.

Een andere consequentie van een EVP-ECR-coalitie kan een staking zijn van de rechtszaak die de Europese Commissie tegen Hongarije voert. Forbidden Colours-directeur Bonny: “Hongarije heeft een mediaverbod op lhbti+-content omdat het minderjarigen zou benadelen. Tegen onze verwachtingen in is de Commissie gaan procederen, maar als radicaal-rechts tot de Commissie toetreedt, zal deze rechtszaak lager op de prioriteitenlijst komen, en misschien wel helemaal stoppen.”

Een hoopvolle slotnoot kan Bonny niet geven. Hij benadrukt dat er ook op nationaal niveau reden is tot zorg. “Nederland steunt veel internationale fondsen voor lhbti+-belangenorganisaties”, zegt hij. “Nu de PVV meedoet aan de coalitie, zou dat zomaar fors achteruit kunnen gaan.”