‘Gedwongen inburgering is mensonterend’

Ik was in groep 4 de Nederlandse en Friese taal aan het leren, toen mijn ouders verplicht moesten inburgeren. We hadden ons een jaar eerder, in 1998, met een gezin van vijf aangemeld voor asiel en kregen binnen anderhalf jaar al een verblijfsvergunning. In die tijd werden Afghanen nog barmhartig ontvangen.

Om taallessen te volgen, pakten mijn ouders elke ochtend de bus vanaf het dorpje Witmarsum naar Sneek. ’s Middags deed mijn moeder ook nog een kapperscursus. Ze vertelden mij nooit iets over dat hele inburgeringsgebeuren, en ik heb er nooit naar gevraagd. Wat ik wel wist, is dat zij zwoegden, waardoor ik kon bloeien. Later leerde ik tijdens mijn studie Internationaal Recht dat het een mensenrecht is om op een waardige manier opgevangen te worden in een nieuw land. En dat de overheid verplicht is zo goed mogelijk te voorzien in de begeleiding van een asielstatushouder.

‘Mijn ouders zwoegden, zodat ik kon bloeien’

Het is ruim tien jaar geleden dat ik als student hoopvol werd van die kennis, maar nu zie ik met lede ogen aan hoe de VVD erin is geslaagd om met leugens mensen op de vlucht te ontmenselijken. Het vorige kabinet viel op ‘duizenden nareizigers’, wat er enkelen bleken te zijn. En er wordt onophoudelijk gedebatteerd over asielzoekers alsof de aantallen alleen maar toenemen, terwijl mensen op de vlucht al decennialang zo’n 10 procent van alle immigranten uitmaken. Bovendien hebben die debatten een fascistische ondertoon: ‘veiligelanders’ worden neergezet als hoofdzondebok en hun motieven worden in twijfel getrokken.

Maar mensen uit veilige landen waren nooit de kern van de crisis. De kern is de politieke onwil om mensenrechtenverdragen te respecteren. Daarbij is het inburgeringsbeleid zo verhard dat migranten niet worden aangemoedigd om meer te leren over Nederland, maar worden beboet als ze dat niet doen. Zo schreef Trouw in juni dit jaar dat je onder de Wet inburgering uit 2021 tot bijna 10.000 euro aan boetes kunt krijgen en je verblijfsvergunning kunt verliezen als je niet in drie jaar je inburgeringsexamens haalt. Ook al komt dat gelukkig zelden voor, het is mensonterend dat migranten in ons land in een continue wurggreep worden gehouden om zichzelf te bewijzen, en worden gedwongen te onthechten van hun moederland en zich aan te passen aan Nederland. Er loopt nu een zaak van het Europees Hof tegen de Nederlandse overheid; het beboeten van asielstatushouders die niet voldoen aan de inburgeringsexameneis zou in strijd zijn met Europese wetgeving.

Examen gedateerd en racistisch

Bovendien hebben inburgeringscursussen en toetsen een racistische en vernederende ondertoon. Het examen is enorm gedateerd en zit vol met racistische stereotyperingen en seksistische genderrollen. Zoals de vraag of Ali zijn vrouw toestemming moet geven om te studeren; de les erachter is dat de vrouw van Ali zonder zijn toestemming moet kunnen studeren. De ‘migrant’ in deze bizarre scenario’s komt steeds voor dezelfde keuze te staan: past de migrant zich aan aan de westerse standaarden of komt de migrant diens ongewenste islamitische gedachtegoed verspreiden? Daarnaast worden Nederlanders vrijwel altijd wit afgebeeld, is van homoseksuele of transgender personen in de oefenexamens geen sprake en is er nergens een foto te bekennen van een man die huishoudelijke taken doet, met een wc-borstel of stofzuiger in de hand. En het examen is one size fits all: zelfs mensen met een mentale beperking krijgen een inburgeringstoets, en hoge boetes als zij die niet halen.

Feitenvrije bagger

In plaats van de positie van migranten te verbeteren, wekken politici de indruk dat we door stromen gevluchte mensen overspoeld worden en ons daardoor inmiddels in een onhoudbare situatie bevinden. Politici deinzen er niet voor terug om feitenvrije bagger te verspreiden, en dat al tientallen jaren. Als Mona Keijzer bij praatprogramma Sophie & Jeroen aanschuift kan ze zonder veel weerwoord haar islamofobe leugens spuwen en ‘goede inburgering’ gelijkstellen met het bestrijden van antisemitisme. Volgens haar verspreiden islamitische landen het antisemitische gedachtegoed het meest en moeten islamitische mensen op de vlucht daarom verplicht over de Holocaust leren bij aankomst. Ze heeft het niet over de manier waarop Nederlandse ambtenaren tijdens de Tweede Wereldoorlog bijdroegen aan het hoogste aantal gedeporteerde Joden in Europa, terwijl verschillende islamitische landen, waaronder Marokko, Tunesië, Algerije, Irak en Iran, Joden welwillend opvingen. Dit soort leugens en achtergehouden informatie houden het algemene idee in stand dat migranten een ‘onuitgenodigde en onaangepaste groep’ zijn.

Migratie-experts als Hein de Haas zijn druk met het ontkrachten van al die mythes. De Haas toont in zijn boek Hoe migratie echt werkt (2023) dat de wereldmigratie de laatste eeuw stabiel is in cijfers. Zo’n vijftig jaar geleden was ongeveer 3 procent van de wereldbevolking migrant. Van die groep is slechts 10 procent op de vlucht, onder de overige 90 procent vallen bijvoorbeeld expats. Dat is vandaag de dag nog steeds zo. Maar het komt de VN en humanitaire organisaties goed uit om die cijfers te manipuleren en overdrijven. Kortgeleden besloten ze bijvoorbeeld alle binnenlandse ontheemden ook mee te tellen, waardoor het totale aantal migranten wereldwijd met miljoenen omhoogschoot.

Ook in Nederland maken gevluchte mensen ongeveer 10 procent van het totale aantal migranten uit. Toch maakt de politiek een hoop kabaal over deze mensen op de vlucht en is inburgering een plicht binnen het strafrecht geworden, in plaats van een recht op een eerlijke en gelijkwaardige start. Terwijl expats lekker hun eigen taal mogen blijven spreken, worden mensen die zijn gevlucht strafrechtelijk benaderd. Neem alleen al het feit dat inburgering sinds het huidige kabinet niet langer onder Sociale Zaken valt, maar onder PVV-staatssecretaris Ingrid Coenradie van Justitie en Veiligheid; een volgende stap in het criminaliseren van mensen op de vlucht. Terwijl, een gepaste begeleiding bij je start gewoon een mensenrecht is, zoals vastgesteld in Internationale én Europese wetgeving.

Inburgeren als buren

Waar we het nou nooit over hebben: wederzijdse inburgering. Wat doen Nederlanders met de realiteit dat we in een land leven met een bevolking die verandert? Waarom niet wederzijds inburgeren als buren? Toen Nederlanders de afgelopen jaren massaal bereid waren om Oekraïners op te vangen, leek dat te komen doordat zij ‘meer op ons lijken’. Maar dat viel velen tegen: toen opvanggezinnen erachter kwamen dat Oekraïners helemaal niet zoveel op hen lijken in hun taal en gewoontes, kwamen er bij gemeenten veel meldingen van ‘spijtgastgezinnen’ die van hun logés af wilden. Medemenselijkheid houdt kennelijk op als de ander niet is zoals jij. Wellicht hadden we toen een steunpakket moeten lanceren dat Nederlanders kon helpen te integreren in de Oekraïense cultuur? Misschien konden zij zelf een inburgeringsexamen afleggen, de andere kant op?

Waar we het ook nooit over hebben: inburgeren op het werk. Veel mensen zonder verblijfsvergunning mogen (een deel van het jaar) niet werken en verliezen dus jaren werkervaring en de mogelijkheid om de Nederlandse taal sneller te leren tijdens hun werk. Werken zou dus een enorm goede oefening zijn voor hun inburgeringsexamen. De grootste misvatting over mensen op de vlucht is dat ze niet zouden willen werken, terwijl niets minder waar is. Overigens mochten Oekraïense mensen op de vlucht wél meteen aan de slag in zowel praktische als wetenschappelijke sectoren.

Tot slot: laten we een nieuwe naam geven aan het inburgeringsbeleid. Stichting Civic – die zich inzet voor een goede start van nieuwkomers – pleit voor ‘startbeleid’. Een veel mooier woord. Het impliceert dat we samen kijken naar de behoeftes voor een eerlijke start, in plaats van mensen te vernederen. Want Nederlands burgerschap van statushouders is een mensenrecht, geen strafrechtelijke plicht.

Dit artikel verscheen in september 2024 in OneWorld Magazine.