Update van de redactie – 15 september 2020
Opnieuw wordt schrijfster J.K. Rowling beschuldigd van transfobie, ditmaal naar aanleiding van haar nieuwste boek, Troubled Blood. In het verhaal staat een moord centraal op een vrouw door een mannelijke, als vrouw verklede moordenaar. Of, zoals een boekrecensent in The Daily Telegraph concludeerde: ‘Vertrouw nooit een man in vrouwenkleren.’ Het idee dat trans vrouwen eigenlijk mannen zijn die zich als vrouw voordoen om vrouwen kwaad te doen, is een vaak terugkerend stereotype.
Al snel ontstond de trending hashtag #RIPJKRowling, gebruikt door mensen die vinden dat Rowling haar carrière de das om aan het doen is. Het is niet lang geleden dat Rowling onder vuur lag om uitspraken over sekse en transgenderidentiteiten. ‘Realiseert Rowling zich wel dat ze letterlijk de levens van trans personen op het spel zet?’ vroeg journalist en transactivist Imara Jones zich af.
Dit artikel verscheen eerder op OneWorld.nl op 12 juni 2020.
Harry Potter-auteur J.K. Rowling haalde zich deze week de woede van een deel van het internet op de hals met berichten over geslacht en transgenderidentiteiten. Vijf vragen over transfobie onder zelfbenoemde feministen, en waarom hun ideeën schadelijk zijn.
Wat zegt J.K. Rowling precies?
‘Was er maar een woord om mensen die menstrueren te beschrijven’, schamperde J.K. Rowling, auteur van de 500 miljoen keer verkochte Harry Potter-boeken, deze week op
Twitter. Mensen die menstrueren zijn gewoon vrouwen, bedoelde ze. Naar aanleiding van de weerstand die
haar tweets opriepen, publiceerde ze woensdag een
uitgebreide verklaring op haar website over de vraag waarom zij zoveel met thema’s als geslacht en transgender zijn bezig is, een onderwerp waar ze de afgelopen
jaren vaker over schreef. Rowling vindt dat geslacht iets biologisch en fundamenteels is, dat cis personen wezenlijk anders zijn dan transgender en non-binaire personen, en dat het schadelijk is dat verschil te ontkennen: ‘Vrouw zijn is geen kostuum, of een idee in het hoofd van een man.’
“
Volgens Rowling zijn trans pubers slachtoffer van een modeverschijnsel en zullen ze spijt krijgen
Rowling stelt in haar verklaring dat trans pubers slachtoffer zijn van een modeverschijnsel en later spijt zullen krijgen. En dat wettelijk van gender veranderen makkelijker maken, een aanval is op de realiteit en fysieke veiligheid van cis vrouwen
1. Activisten zouden proberen ‘de politieke en biologische categorie ‘vrouw’ uit te hollen en daarmee op een zelden eerder vertoonde manier seksuele roofdieren rugdekking geven’.
Daniel Radcliffe, de acteur die Harry Potter speelt in de films, nam maandag afstand van Rowling: ‘We moeten trans en non-binaire mensen steunen, in plaats van verdere schade veroorzaken’, schrijft hij. Tegenspeelster Emma Watson tweette woensdag: ‘trans personen zijn wie ze zeggen dat ze zijn en verdienen het hun leven te leiden zonder dat dat voortdurend in twijfel getrokken wordt’.
Wat zijn TERFs?
Activisten noemen iemand als Rowling een
TERF: een ‘trans-exclusionary radical feminist’, iemand die zich als feminist ziet maar de identiteit en rechten van trans personen ontkent. TERFs zien sekse (toegewezen geslacht bij geboorte) als een biologisch gegeven, en gender (hoe iemand zich voelt) als minder of niet relevant. Daarbij zien ze het bestaan van trans personen als een aanval op hun eigen identiteit en positie.
Dat zie je niet alleen terug in de verklaring van de schrijfster, maar ook in de reacties op haar tweets: iemand reageert op Rowlings statement dat ‘mensen die menstrueren’ gewoon ‘vrouwen’ zijn met: ‘Ja, wij vrouwen willen gewoon vrouw genoemd worden in plaats van ‘cis vrouw’ of ‘menstrueerder’!’ Een ander stelt dat als mensen zelf hun genderidentiteit kunnen bepalen, (cis) vrouwen daarmee alle mogelijke wettelijke rechten verliezen (zoals het recht om zonder mannen bij elkaar te zijn, inclusief het recht om zich te organiseren voor abortus of tegen seksueel geweld door mannen).
Transgender personen worden daarbij vaak valse motieven toegedicht. Trans mannen zouden eigenlijk vrouwen zijn die slachtoffer zijn van het patriarchale idee dat mannelijkheid te verkiezen is boven vrouwelijkheid. Trans vrouwen zouden eigenlijk mannen zijn die vrouwenkleedkamers proberen binnen te komen.
“
In werkelijkheid lopen juist trans vrouwen een hoog risico verkracht of mishandeld te worden
Een dergelijk geluid komt in het Verenigd Koninkrijk veel voor, maar je ziet het ook in Nederland. Sophie Schers uitte
vorig jaar haar onvrede over
Trouw-columniste Leonie Breebaart, die in een kortzichtige column vrouwenrechten tegenover transrechten stelde. Diezelfde krant publiceerde in januari nog een
opiniestuk waarin een soepelere Transgenderwet gepresenteerd werd als een fundamentele aantasting van de rechten van vrouwen, omdat iedere ‘man in een jurk’ op een vrouwentoilet zomaar een verkrachter kan blijken. (In werkelijkheid lopen juist trans vrouwen zelf een
hoog risico verkracht of mishandeld te worden.)
Het uitsluiten van trans personen – in het bijzonder trans vrouwen – door feministen heeft een lange geschiedenis. Bekend is het boek The Transsexual Empire: the Making of the She-Male uit 1979, waarin de Amerikaanse radicale feminist Janice Raymond transseksualiteit beschrijft als een slinkse poging van het patriarchaat om het feminisme te koloniseren en te ondermijnen. Vanaf daar gaat het door tot tweedegolf-feminist Germaine Greer, die trans-zijn in 2015 een ‘waanvoorstelling’ noemde en zelf beschikken over je genderidentiteit ‘oneerlijk’ vindt.
Hoe zit het met ‘sekse’ en ‘gender’?
Vrijwel iedereen wordt bij geboorte een van twee biologische geslachten (of sekse) toegewezen. Dat betekent niet automatisch dat je het daar zelf mee eens bent. Iemand wiens geslacht volgens diens geboorteakte ‘vrouw’ is kan zich als vrouw identificeren, maar ook als man of non-binair persoon. Die eigen ervaring noemen we gender: hoe je jezelf voelt en door de maatschappij gezien en behandeld wilt worden. Voor trans personen is het laatste bepalend voor wie ze zijn.
“
Biologisch geslacht is net zomin binair als gender
Rowling maakt geen onderscheid tussen sekse en gender, en lijkt alleen het eerste als relevant en absoluut te beschouwen. Biologisch geslacht is echter, in tegenstelling tot wat vaak gedacht wordt,
net zomin binair als gender. Zo worden intersekse personen geboren met zowel vrouwelijke als mannelijke kenmerken. Er bestaan mensen die geen XX- of XY-chromosomen hebben, maar bijvoorbeeld een combinatie van beide of XXY-chromosomen. En er zijn zelfs mensen die twee X-chromosomen hebben en toch mannelijke geslachtsorganen ontwikkelen.
Daar komt bij (nu wordt het wat ingewikkelder en worden TERFs écht boos): ook biologisch geslacht staat niet los van culturele interpretatie, en wat als de essentie van sekse wordt gezien verandert met de tijd. Een voorbeeld: in de negentiende eeuw stelden wetenschappers dat alleen witte mensen een binaire geslachtsindeling in ‘man’ en ‘vrouw’ hadden bereikt met alles wat daarbij hoort. En dat dat een kenmerk van beschaving was, terwijl andere ‘rassen’ daar te primitief voor zouden zijn.
“
Geslachtsdelen worden in het Westen vaak gezien als bepalend voor wat iemand ‘echt’ is
Anno 2020 worden geslachtsdelen in het Westen vaak gezien als bepalend voor wat iemand ‘echt’ is. Het dominante denken over sekse en seksualiteit is al sinds Freud fallocentrisch – het al dan niet hebben van een penis is hét bewijs of iemand ‘man’ is (al zal een trans vrouw met een penis die vaak niet zien als mannelijk kenmerk, maar als onderdeel van haar vrouwelijke lichaam). Nu ook genitalia soms kunnen veranderen, wordt steeds vaker gepraat over chromosomen als de essentie van geslacht. Zo is ook wat sekse ‘maakt’ aan verandering onderhevig, en kan steeds een nieuwe grond worden gevonden om trans personen buiten de groep te plaatsen waarmee ze zich identificeren.
Zijn cis personen meer man of vrouw dan trans personen?
‘Mensen die menstrueren’, waarom zou je die niet gewoon ‘vrouwen’ noemen? Omdat ook sommige trans mannen en non-binaire personen menstrueren en een inclusievere term daar recht aan doet, legde Nanoah Struik
hier haarfijn uit. Omgekeerd betekent het bestaan van trans vrouwen en non-binaire personen die zich in zekere mate met vrouwelijkheid identificeren, dat een baarmoeder niet langer
de essentie is van vrouw zijn.
Het bestaan van trans personen dwingt zo ook cis mensen na te denken over wat hen wel tot man of vrouw maakt, bij welke aspecten van mannelijkheid of vrouwelijkheid ze zich wel of niet thuis voelen, en zich bewust te zijn van hun eigen genderidentiteit. En daarmee ruimte te maken voor een bredere definitie van hun gender. Voor velen lijkt dat nog een stap te ver.
“
Cis personen dicteren de voorwaarden waaronder trans personen geaccepteerd worden
Transfeminien kunstenaar Alok Vaid-Menon
beschrijft dat zo: ‘J.K. Rowling zegt wat veel cis vrouwen geloven: dat zij echter, natuurlijker, organischer zijn dan wij. Cis vrouwen dicteren de voorwaarden waaronder wij geaccepteerd worden en we ons met vrouwelijkheid mogen identificeren. Net zoals cis mannen eeuwenlang claimden dat zij beter weten hoe vrouwen in elkaar zitten dan zijzelf, claimen cis vrouwen dat zij ons beter kennen dan wij onszelf. Volgens hen zijn wij man, puur omdat zij dat zeggen. Dat is seksisme en trans-misogynie.”
Trans mannen zijn evengoed man zoals cis mannen dat zijn. En trans vrouwen evengoed vrouw als cis vrouwen. Dat betekent natuurlijk níet dat hun realiteit en ervaringen compleet dezelfde zijn als die van cis personen, en het is goed daaraan recht te blijven doen. Maar dat moet in de eerste plaats omdat trans personen een kwetsbare groep zijn die aandacht verdient. Velen kampen met jarenlange genderdysforie, krijgen te maken met discriminatie en geweld, en een sterk verhoogd zelfmoordrisico.
Waarom zijn uitspraken als die van Rowling schadelijk voor trans personen?
Mensen met ideeën als Rowling beweren dat trans en non-binaire personen en activisten eropuit zijn de ruimte voor cisgender personen in te perken, door bijvoorbeeld de realiteit van het leven als vrouw te ontkennen. Daarbij appelleren ze aan al lang bestaande schadelijke beelden, zoals het idee dat trans vrouwen een fysieke bedreiging zijn voor ‘echte’ vrouwen. Het gevaar is dat ze daarmee het draagvlak voor transrechten in de maatschappij verkleinen, en de kans vergroten dat trans personen te maken krijgen met discriminatie en geweld of intimidatie.
“
Trans zijn is een allesoverheersend, doorleefd niet anders kúnnen – en dat is even echt als hoe cis personen zich voelen
Bovenal pretenderen ze beter te weten wie trans personen zijn dan zijzelf. De realiteit is dat trans en non-binaire personen
zijn wie ze zijn. Dat toelaten en accepteren kan voor henzelf al lastig genoeg zijn, zonder dat anderen de legitimiteit ervan betwisten. Trans zijn is meer dan hoe je je vandaag voelt of aankleedt: het is een allesoverheersend, doorleefd niet anders kúnnen – en dat is even echt als hoe cis personen zich voelen.
Dit artikel verscheen eerder op OneWorld.nl op 12 juni 2020.
