Ontwerper Keffiyeh Day-collectie: ‘Iedereen weet waar dit patroon voor staat’

Al dertig jaar heeft modeontwerper en kunstenaar Aziz Bekkaoui (1969) een kantoor in de Amsterdamse Jordaan, een buurt die hij zag veranderen. “Inmiddels zit het hier vol met anonieme expats, maar in de beginjaren werd ik geregeld door mijn oude buurvrouw – een echte Jordanees – staande gehouden voor een praatje”, vertelt Bekkaoui. “Zat ze voor haar deur spruitjes klaar te maken. Ze had altijd hier gewoond, zelfs Amsterdam-Noord noemde ze ‘Rotterdam’, zo ver vond ze dat.” Hij schaterlacht, zoals hij vaker zal doen tijdens het interview.

De nauwe gang en Bekkaoui’s kantoor staan vol met dozen, kledingrekken en paspoppen met Bekkaoui’s befaamde World Keffiyeh Day-collectie: blazers, hoeden, rugzakken, zelfs helmen met het patroon van de keffiyeh, ook wel bekend als ‘Palestijnensjaal’, en de kleuren van de Palestijnse vlag. Met die collectie, genoemd naar de jaarlijkse dag op 11 mei, treedt hij sinds 2014 voornamelijk naar buiten als ontwerper. Na de aanval van Hamas op 7 oktober 2023 en de daaropvolgende Israëlische belegering van Gaza kreeg die collectie een extra lading.

Maatschappelijke betrokkenheid is voor Bekkaoui vanzelfsprekend. Hij werd geboren in het Marokkaanse dorpje Berkane, op zijn zesde verhuisde het gezin Bekkaoui naar Voorburg, maar als hij in Nederland had geleefd ten tijde van de Tweede Wereldoorlog, had hij zeker in het verzet gezeten, vertelt hij. “Absoluut, geen andere keus. Ik merk dat mensen het vreemd vinden dat ik me als ontwerper bezighoudt met thema’s als rechtvaardigheid. Terwijl, ik ben geen alien, ik maak deel uit van de wereld om me heen. Alles wat ik doe is een weerspiegeling van de maatschappij.”

In 1995 studeerde Bekkaoui af aan ArtEZ University of the Arts in Arnhem, waar hij experimenteerde met verschillende kunstvormen, zoals modeontwerp, architectuur en beeldende kunst. Een jaar na zijn afstuderen won hij de hoofdprijs voor de beste damescollectie tijdens het Festival des Jeunes Stylists in het Franse Hyères. Ontwerpers als Jean Paul Gaultier, John Galliano en Jil Sander zaten in de jury. De volgende dag las ontwerper Paco Rabanne over Bekkaoui’s overwinning, en nodigde hem uit om de ontwerpen te tonen als het voorprogramma van Rabannes Haute Coutureshow.

Vlak en kil

Bekkaoui: “Ik heb toen een maand gewerkt in het atelier van Rabanne. Zijn coupeuses en naaisters waren de mijne, fantastisch. Toch voelde ik dat het niet mijn plek was, daar tussen de jetset en de glam. Ik kon aan de slag bij grote modehuizen, waar ik altijd van had gedroomd, maar ik vond het er maar vlak en kil. Er werden collecties ontworpen voor zogenaamd ideale mannen en vrouwen, totaal losgekoppeld van wat er in de samenleving gebeurt. Bovendien moet je als ontwerper binnen strenge creatieve kaders werken: binnen een jaar een parfum, elk seizoen een nieuwe collectie, die het jaar daarop dus in de uitverkoop kan, of in de prullenbak. Er was geen ruimte voor experiment, voor kunst. Ik wil niet alleen mensen aankleden, ik wil iets communiceren met mijn creativiteit.”

Bekkaoui kan je alles vertellen over kostuumgeschiedenis: de stoffen, de vormen, de tijd waarin ze werden gedragen. Maar, zegt hij: “Het interesseert me niet of een jurk lang of kort is, ik wil weten waarom, wat voor gedragscodes erachter zitten, het hele rituele aspect ervan.” Met zijn fascinatie voor tradities en rituelen, ontwierp hij ook complete ceremonies voor onder andere de katholieke kerk en het koningshuis, en hij deed ontelbaar veel performances. “Ik heb me eens maandenlang in een vrouwenklooster in Brabant opgesloten, me verdiept in de tradities van de nonnen, wijn en jam gemaakt met ze. Uiteindelijk heb ik een performance gemaakt, de nonnen hielpen me met het naaien van de kleding, en liepen ermee op de catwalk.” Hij swipet door foto’s op zijn tablet. “Kijk, deze vrouw was 96. Fantastisch, toch?”

Andere wapenfeiten uit Bekkaoui’s indrukwekkende cv: een tentoonstelling in het Museum Catharijneconvent in Utrecht, gastcuratorschap bij het Cobra Museum in Amstelveen, een samenwerking met kunstenaar Marina Abramović, samen met een architectenbureau een cultureel centrum ontwerpen in Den Haag. “Die architecten hadden veel verstand van metaal en beton, maar niet zo van menselijke ervaringen. Ik wel.”

Een veelzijdige duizendpoot, dus. Maar wel één die zich op social media de laatste tien jaar alleen met zijn World Keffiyeh Day-collectie profileert. “Ja”, zegt hij daarover, “ik heb al mijn andere werk weggehaald. Mensen raken in de war als je een modeshow doet met keffiyehprints en dan ineens in de katholieke kerk staat. ‘Wat is dit?!’ Culturen en subculturen waar misverstanden over bestaan, hebben altijd aan me getrokken. Ik was in mijn klas populair, maar koos wel altijd de kant van Japie die gepest werd met zijn jampotglazenbril. Ik kocht eens een Ray-Ban en haalde de glazen eruit. Had ik ook een bril. Ja, mijn performances begonnen toen al, haha!

Het verhaal van de keffiyeh heeft me van jongs af aan aangesproken. Het kledingstuk wordt al eeuwenlang gedragen in het Midden-Oosten, van Palestina tot Jemen, eerst voornamelijk door reizende bedoeïenen, om zich te beschermen tegen de zon en de wind. In de jaren dertig werd het een symbool van verzet: de Arabische inwoners van Palestina kwamen in opstand tegen de Britten, die het mandaat hadden over het land, en tegen het toenemende aantal Joodse kolonisten.”

Verhalen van textiel

“Modehuizen als Balenciaga namen het keffiyehpatroon ook op in hun collectie, alleen wel totaal losgezongen van de betekenis. Textiel zonder enige context is een zielloos stuk stof. Ik vind dat je die verhalen moet kennen en vertellen, of je nou gebruikmaakt van het patroon van de keffiyeh of van, zeg, de pied-de-poule, dat ook al duizenden jaren oud is.”

Als kind was Bekkaoui al bezig met kleding en decors ontwerpen, dansjes en toneelstukjes verzinnen, hij knipte zelf zijn haar, ging in Voorburg naar school met één groene en één rode Converse aan. “Dan werd ik weer door de juf naar huis gestuurd, of ik normale kleren aan wilde trekken.” Hij hield ervan om nieuwe werelden te leren kennen. Als tiener ging hij met klasgenoten van zijn katholieke school mee naar gitaarles. “Samen met hen Jezus houdt van je zingen. Fascinerend vond ik dat. Daar begon mijn interesse voor tradities en rituelen al.”

Wat zegt hij tegen mensen die denken dat hij alleen in Palestijnse tradities geïnteresseerd is? “Laten we eerlijk zijn, ik ken geen beter voorbeeld van onderdrukking dan de Palestijnse zaak. Gaza was al jaren een openluchtgevangenis, het is apartheid wat daar plaatsvindt. Toch gaat mijn collectie niet alleen daarom, al denken mensen dat wel eens omdat ik niet Arie of Kees heet, maar Aziz. Dan kennen ze mijn geschiedenis niet. Ik strijd voor iedereen die onderdrukt wordt, voor alle Japies in de wereld. Als je ziet dat iemand hulp nodig heeft, een stem nodig heeft, dan geef je die. Voor mij is dat altijd vanzelfsprekend geweest, om welke persoon of welke cultuur het ook gaat. De communicatiekracht van het patroon van de keffiyeh is zo sterk, ieder persoon weet dat het voor verzet staat.

Er wordt wel eens gezegd: Aziz zoekt de grenzen op, Aziz provoceert. Ik provoceer niet om het provoceren, ik wil een dialoog starten. Om die reden ga ik nooit meer naar talkshows, je wordt daar uitgenodigd als representant van een bepaalde bevolkingsgroep. Het wordt altijd gepresenteerd als Ajax tegen Feyenoord, moslims tegen joden. Er is geen ruimte voor nuance. Terwijl, het gaat helemaal niet om religie. In elk heilig boek staat: u zult niet stelen, u zult niet doden. Dat geldt voor iedereen, je hoeft geen Einstein te zijn om dat te begrijpen, toch?”