De ‘Palestijnensjaal’ is al bijna een eeuw een symbool van verzet

Zon en zandstormen

Al drie eeuwen voor Christus droegen bewoners van Mesopotamië – een gebied dat voornamelijk delen van het huidige Irak, Koeweit en Syrië besloeg – een vierkante sjaal van katoen en wol om hun hoofd om zich te beschermen tegen de felle zon en zandstormen in de woestijn. De keffiyeh verspreidde zich daarna over het hele Midden-Oosten: van Palestina tot Jemen. De stof is meestal zwart-wit of rood-wit, met een geborduurd ruit- of visnetpatroon, en kan op het hoofd worden gehouden door een band: de zogenoemde agaal.

Symbool van verzet

De keffiyeh werd tot de jaren 30 van de vorige eeuw voornamelijk gedragen door reizende bedoeïenen – ‘woestijnbewoners’ in het Arabisch. Het werd een symbool van verzet toen de Arabische inwoners van Palestina in 1936 in opstand kwamen tegen de Britse bezetters, die aan het einde van de Eerste Wereldoorlog van de voorloper van de VN het mandaat hadden gekregen over het land. Een toenemend aantal Joodse immigranten uit Europa vestigde zich daar na de Britse belofte van een Joods thuisland in Palestina.

Hoewel er geen historisch bewijs voor is, nemen veel mensen die de keffiyeh dragen aan dat de patronen op de sjaal slaan op de cultuur en typerende producten van de Palestijnen. De dikke lijnen zouden dan wegen zijn van de handelsroutes die al eeuwen door het gebied lopen, de ‘bochtjes’ olijfboombladeren en de visnetten zouden verwijzen naar de visvangst in de Middellandse Zee.

Palestijnensjaal

In de jaren 60 vlamde het Palestijnse verzet opnieuw op onder aanvoering van Yasser Arafat, de leider van de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie (PLO). Met een keffiyeh gedrapeerd over hoofd en schouders werd hij een icoon van de Palestijnse strijd. Vrouwen gingen het kledingstuk ook dragen, als hoofddeksel of sjaal, toen de Palestijnse Leila Khaled bekendheid kreeg door haar betrokkenheid bij twee vliegtuigkapingen in 1969 en 1970 – mét keffiyeh om haar hals. Ook tijdens de Eerste Intifada (1987) en de Tweede Intifada (2000) – de opstanden in de Palestijnse gebieden – was de keffiyeh zichtbaar.

Oppervlakkig fashionstatement

Vanaf de jaren 80 is het kledingstuk, ook wel bekend als ‘Palestijnensjaal’, ‘PLO-sjaal’ of ‘Arafatsjaal’ op elke vlooienmarkt in het Westen te vinden en populair bij krakers en andere maatschappijkritische jongeren. Daarna droegen ook nietsvermoedende trendy tieners de sjaal in elke gewenste kleur als accessoire. Westerse modehuizen pikken zoals gewoonlijk een graantje mee van protestbewegingen. In 2007 nam modemerk Balenciaga de keffiyeh op in de collectie; bij Givenchy is het keffiyeh-ruitmotief volop te vinden in een collectie uit 2010. Opvallend was dat zelfs de Israëlische ontwerper Yaron Minkowski in 2015 jurken in keffiyeh-stijl in zijn collectie had, wat vanwege het Israël-Palestina conflict uiteraard controversieel was. Beroemdheden als acteurs Colin Farrell en Tom Hanks, zangers Ye en Chris Brown en voetballer David Beckham werden met de sjaal gefotografeerd, schijnbaar zonder veel besef van de betekenis.

De Marokkaans-Nederlandse modeontwerper Aziz Bekkaoui bekritiseert de toe-eigening van de keffiyeh door grote merken, omdat die het ontwerp lostrekken van de Palestijnse context. Hij nam het in 2023 juist vanwege die betekenis in zijn collectie op, vertelt hij in een interview met nieuwssite Middle East Eye: ‘Dit stuk textiel heeft een enorme kracht gekoppeld aan traditie en vakmanschap. Het is een symbool, dat sterker is dan een vlag.’ Over die collectie vertelde hij in april in een interview met OneWorld meer.

Een versie van deze stijlwijzer verscheen in maart 2024 in OneWorld Magazine.