In 2013 zocht een jonge gevluchte Afghaan contact met de Groningse grafisch ontwerper en galeriehouder Sandro Kortekaas (56). Zomaar, via een berichtje op Facebook. De jongen was op zoek naar vriendschap met Nederlanders. “Ik raakte nieuwsgierig naar zijn verhaal en we hielden contact. Ik kreeg veel mee van zijn asielprocedure.
Zo zag ik dat een vrolijke, eigengereide jongen, die ontzettend blij was toen hij in Nederland arriveerde, door de onveilige situatie in het azc en zijn moeizame proces steeds meer veranderde in iemand die onzeker en somber was en teruggetrokken ging leven.” De ontmoeting zou Kortekaas’ leven veranderen.
OneWorld portretteert mensen die zich inzetten voor een betere buurt, school, of werkomgeving. De Verenigde Naties en miljoenen betrokken burgers spraken hiervoor de duurzame werelddoelen af (
SDG’s), die we in 2030 moeten halen. Denk aan gendergelijkheid, géén armoede, betaalbare en duurzame energie en kwaliteitsonderwijs voor iedereen. De Goal Getters in deze rubriek gaan daar nu al voor. Geïnspireerd? Check
hier wat jij kunt doen.
Via de Afghaanse jongen kwam Kortekaas in contact met steeds meer lhbti+ asielzoekers. Hij hoorde hun verhalen: hoe ze hun geboorteland ontvlucht waren, vaak vanwege hun daar niet geaccepteerde geaardheid. Hoe ze hier in de opvangcentra terechtkwamen en vervolgens werden bespuugd, gepest, uitgescholden, en soms zelfs aangerand door andere asielzoekers. Hoe ze hun geaardheid moesten ‘bewijzen’ aan de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND). Dat zovelen helemaal niet konden of durfden te praten. En hoe vaak de procedure dan spaak liep.
Een belangrijke overwinning
De verhalen lieten de Groninger niet los. Hij wilde helpen. Dat begon klein: hij luisterde naar de ervaringen, zocht uit hoe de asielregels precies in elkaar staken en zorgde er samen met de asielzoekers voor dat de benodigde documenten voor hun procedure op orde waren. Hij oefende met hen hoe zij over hun eigen geaardheid en seksualiteit konden praten; iets wat ze in hun geboorteland vaak nog nooit hadden gedaan, maar wat voor Kortekaas, opgegroeid in een vrije omgeving, altijd juist vanzelfsprekend was geweest.
“
Russische Lhbti+’ers kunnen nu makkelijker een verblijfsvergunning krijgen in Nederland
Nog hetzelfde jaar kwam Kortekaas in contact met een uitgeprocedeerde Russische lhbti+ vluchteling. Kortekaas bracht een groepje Russische lhbti+ asielzoekers bij elkaar met dezelfde problemen en schreef samen met hen een kritische brief aan de Tweede Kamer. Binnen een week werd Kortekaas door toenmalig SP-Kamerlid Sharon Gesthuizen uitgenodigd. Een van de Russische jongens ging mee om zijn verhaal te doen aan de Tweede Kamer.
De eerste petitie en demonstratie volgden in 2015: tijdens de actie ‘Amsterdam zegt Njet’ werd aandacht gevraagd voor de homofobe situatie in Rusland en werd gepleit voor toekenning van verblijfsstatus aan Russische lhbti+ asielzoekers. Onder anderen toenmalig burgemeester Eberhard van der Laan sprak zijn steun uit. De regelgeving over de onveilige situatie in Rusland werd onder druk aangepast, waardoor Russische lhbti+’ers makkelijker een verblijfsvergunning konden krijgen in Nederland. Aan het einde van het jaar kreeg de hele groep alsnog een verblijfsstatus.
Het was een belangrijke overwinning. Kortekaas: “Dan sluiten die jongens dus een langdurige, onzekere en moeilijke periode af. Dat zij eindelijk de vrijheid krijgen waar ze zo naar verlangen, dat is geweldig.” In dat jaar, tijdens het hoogtepunt van de vluchtelingencrisis, richtte hij officieel de stichting LGBT Asylum Support op. Hij had er dan misschien niet voor geleerd, de grafisch ontwerper en galeriehouder merkte dat hij wel degelijk van betekenis kon zijn.
Idealisten
Inmiddels is Sandro Kortekaas vooral activist. Vanuit zijn kantoor-aan-huis in Groningen hangt hij zo’n beetje de hele dag aan de lijn met vluchtelingen, advocaten, het COA (Centraal Orgaan opvang Asielzoekers), de IND en Roze in Blauw. Hij voert gesprekken met politici en bestuurders in Den Haag over de problematiek waar lhbti+ vluchtelingen mee te maken krijgen. Vaak is hij onderweg naar azc’s door het hele land om lhbti+’ers op te zoeken, te spreken en bij te staan.
“
LGBT Asylum Support helpt lhbti+ asielzoekers om open te zijn over hun seksualiteit
Er zijn inmiddels vier anderen die zich een aantal uren of zelfs dagen per week inzetten voor de stichting. Het kleine team heeft een vol takenpakket: de vrijwilligers voeren campagne en organiseren
petities. Ze zoeken contact met politici en staan asielzoekers bij in hun asielaanvraag. Daarbovenop helpt LGBT Asylum Support lhbti+ asielzoekers om open te zijn over hun seksualiteit.
Na de ‘Russische groep’ bracht LGBT Asylum Support al groepen Oekraïense, Cubaanse, Trinidadiaanse en nu Iraanse en Ugandese lhbti+ asielzoekers bij elkaar, om aandacht te genereren voor de situatie in de betreffende thuislanden en ervoor te zorgen dat de IND de ernst van die situaties juist interpreteert bij het beoordelen van de asielaanvragen.
Al dat harde werk trekt wel een wissel op Kortekaas’ persoonlijke leven en relatie. “Gelukkig zijn mijn echtgenoot Jan en ik allebei idealisten. We hebben altijd veel vrijwilligerswerk gedaan, zijn jaren actief geweest in de homobeweging. Daar hebben we elkaar in 1985 ook leren kennen, precies 35 jaar geleden, tijdens de organisatie van Roze Zaterdag. Daarna waren we betrokken bij het Roze Front en de Flikkeragenda. Jan begrijpt en steunt dus waar ik mee bezig ben, en ziet ook hoe moeilijk het is en waarom ik er zoveel energie in steek.”
Bergen verzetten
De hele dag staat de telefoon roodgloeiend: lhbti+ vluchtelingen kunnen altijd terecht voor vragen over hun procedure. Vluchtelingen vinden de stichting meestal via sociale media en netwerken van asielzoekers en statushouders. Soms verzetten de vrijwilligers bergen. Zo regelden ze een keer een jaar lang opvang voor een groepje lhbti+ asielzoekers dat in hongerstaking was gegaan vanwege de onveilige situatie waarin ze leefden in het azc. Er zou sprake zijn geweest van
intimidatie en zelfs aanranding, en het COA had de slachtoffers afgeraden om aangifte te doen.
“
Tijdens de procedure moeten lhbti+’ers zich blootgeven, terwijl ze vaak al jaren hun mond houden
Veilige opvang is een van de pijlers van de stichting. Uit
onderzoek van LGBT Asylum Support blijkt dat een kwart van de lhbti+’ers in de azc’s te maken krijgt met een gendergerelateerd geweldsdelict. Daarom pleit Kortekaas voor aparte units voor lhbti+’ers. Verschillende opvangcentra hebben al zo’n afdeling geopend , bijvoorbeeld in Ter Apel, maar het is nog geen vaste regel dat er zo’n unit is. Om aandacht te vragen voor de (on)veiligheid van lhbti+’ers in opvanglocaties gaat deze zomer de AZC Pride Tour – Pride talks & Proud stories langs verschillende azc’s van start, vertelt Kortekaas trots.
Naast veilige opvang richt de stichting zich op een eerlijker verloop van asielaanvragen. Tijdens de procedure bij de IND moeten mensen hun seksualiteit of genderidentiteit aantonen. Dat is buitengewoon moeilijk voor mensen die hier juist asiel aanvragen omdat ze uit een schaamtecultuur komen waarin hun identiteit geen plek had, zegt Kortekaas. “Ze moeten hun innerlijke proces blootgeven, terwijl sommigen al jaren hun mond erover houden. Wanneer wist je dat je gay was? Was dat hetzelfde moment als waarop je je seksualiteit ook accepteerde?”
“
Soms hebben mensen een partner van hetzelfde geslacht en wordt zelfs dát niet als bewijs gezien
Zulke vragen zijn nauwelijks te beantwoorden. “Deze mensen hebben hier vaak nog nooit met iemand over gesproken. In sommige culturen bestaan er niet eens woorden waarmee ze hun gevoelens kunnen beschrijven, behalve dan scheldwoorden.” Ook het bewijs dat ze wel kunnen aanvoeren, volstaat niet altijd. “Soms hebben mensen zelfs
een partner van hetzelfde geslacht, en wordt dát niet als bewijs meegenomen.”
Zo worden veel lhbti+ers ‘ongeloofwaardig bevonden’ door de IND. Volgens een rapport van lhbti+-belangenorganisatie COC Nederland werden tussen oktober 2015 en april 2016 van de 267 lhbti+-asielaanvragen er 119 afgewezen, waarvan 75 op grond van ongeloofwaardigheid.
Regelmatig krijgt Kortekaas daarom te maken met afwijzingen van asielaanvragen. “Dat is vreselijk frustrerend. Ik weet dan dat ze de waarheid spreken en dat ze echt niet terug kunnen. Dat zo iemand dan uitgezet wordt, is dramatisch en mensonterend. Ik schaam me dood dat dat gebeurt in een land als Nederland.”
Een authentiek verhaal
Om aandacht te vragen voor de misstanden in de procedure is er de
campagne NietGayGenoeg, die dit najaar een derde vervolg krijgen. Want het beleid en de uitvoering van de procedure moeten anders, vindt Kortekaas. Sinds de eerste campagne in 2017 is er gelukkig wel een en ander veranderd: de ‘werkinstructie’, de richtlijnen die medewerkers van de IND krijgen voor de gesprekken met vluchtelingen en de beslissingen over hun asiel, is enigszins gewijzigd. Er wordt nu meer ruimte geboden voor het ‘authentieke verhaal van de vluchteling’, in plaats van ‘een Nederlandse blik op gay zijn met focus op het bewustwordingsproces en zelfacceptatie’.
“
Op dit moment worden veel Ugandese asielzoekers onterecht afgewezen
Toch ziet Kortekaas dat die nieuwe richtlijnen nog niet altijd worden nageleefd, en blijft hij actievoeren voor verdere hervorming. “Op dit moment zien we bijvoorbeeld dat opvallend veel Ugandese asielzoekers onterecht worden afgewezen, omdat de IND hun verklaringen als ongeloofwaardig heeft beoordeeld. Wij stellen in zulke procedures rapporten op over wat er mis is gegaan tijdens het proces en laten zien waarom iemand wél een verblijfsvergunning moet krijgen. Die rapporten kunnen dingen ophelderen voor de rechter en de asielrechtadvocaat helpen bij de verdediging.”
Ridder
Wie graag zijn steentje bij wil dragen, verwijst Kortekaas door naar het
cocktailproject van COC Nederland. Via die weg kun je je opgeven als maatje voor een lhbti+ vluchteling. Maatjes bieden een luisterend oor en doorbreken het sociaal isolement waar lhbti+ asielzoekers vaak in zitten. Dat is belangrijk voor een goede start in Nederland.
“
Als iemand dan toch een verblijfsvergunning krijgt, kan die persoon eindelijk zichzelf zijn
Zelf is Kortekaas op dit moment bezig met het opzetten van een trainingsmethode waardoor hopelijk veel meer mensen lhbti+ asielzoekers kunnen bijstaan in hun asielprocedure. “Advocaten hebben een hoop werk en het helpt gewoon als er iemand meekijkt met het proces, de rapporten meeleest, en als belangenbehartiger naast een lhbti+ asielzoeker gaat staan.”
Kortekaas’ werk is niet onopgemerkt gebleven. Voor zijn inzet als ‘onvermoeibare strijder van de rechten van (afgewezen) lhbti+ asielzoekers’ werd hij dit jaar onderscheiden als Ridder in de Orde van Oranje-Nassau. En onvermoeibaar strijden zal hij blijven doen. “Als iemand dan uiteindelijk toch een verblijfsvergunning krijgt, na eerdere afwijzingen en na er zoveel tijd en moeite in te hebben gestoken met verschillende mensen, dan geeft dat zoveel energie. Die persoon kan dan eindelijk helemaal zichzelf zijn. Je weet dat het leven voor diegene dan pas echt begint. Daar doe je het voor.”
