Op een zomeravond in 2021 besluit Eline de Vries* eerder weg te gaan van een borrel met collega’s ter afsluiting van het theaterseizoen. Hoewel het gezellig is, moet ze de volgende dag vroeg op. In de deuropening houdt een mannelijke collega haar onverwachts tegen. Hij wilde niet dat ze al zou gaan. Enigszins ongemakkelijk weet ze zichzelf langs hem heen naar buiten te bewegen, maar ze gaat nog even onder het podium langs: ze mag wijnglazen meenemen die anders weggegooid zouden worden. In de donkere ruimte staat hij opeens weer achter haar. Hij begint haar ongevraagd te zoenen. De Vries verstijft van angst. Hij stopt pas als een vriendin van De Vries toevallig aan komt lopen.
“
Is dit mijn schuld, heb ik dit misschien uitgelokt?
Eenmaal thuis begint De Vries aan zichzelf te twijfelen: ‘Is dit mijn schuld, heb ik dit misschien uitgelokt?’ Twee weken later durft ze het incident bij haar baas te melden. Hij vraagt naar bewijs, en zegt daarna: ‘Je bent een superleuke meid, dit gebeurt jou toch wel vaker? Misschien moet je op assertiviteitscursus.’ De Vries besluit van het incident geen aangifte te doen. ‘Als mijn baas mij niet eens serieus neemt, wat gaat de politie er dan aan doen?’
Aangifte is (nog) niet vaak kansrijk
Het is de vraag of een aangifte in De Vries’ geval tot strafvervolging zou hebben geleid. Volgens de wet is er namelijk pas sprake van seksueel geweld als er, tegen de wil van een persoon in, fysieke seksuele handelingen zijn verricht. In dat geval spreekt de wet van verkrachting of aanranding
1. Richard Korver, advocaat gespecialiseerd in zedendelicten, bevestigt dit per mail: “Als je iets hebt meegemaakt wat je als vervelend hebt ervaren, maar wat niet strafbaar is, dan kun je daar geen aangifte van doen.” Het feit dat De Vries verstijfde, kan door een rechter worden aangemerkt als bewijs dat er sprake van dwang was, net als de locatie: een donkere plek waar zij niet makkelijk weg kon.
“
Nog geen tien procent van de slachtoffers doet aangifte
Kenniscentrum Rutgers, gespecialiseerd in seksualiteit en seksuele gezondheid,
schaart wat De Vries afgelopen zomer overkwam onder seksuele intimidatie of ongewenste intimiteiten. Daarmee bedoelt het centrum: ‘Verbaal, non-verbaal of fysiek gedrag, met een seksuele betekenis, dat als doel of gevolg heeft dat de waardigheid van een persoon aan te tasten.’ Daar kunnen ook ongewenste, seksueel getinte berichtjes onder vallen.
Roy Heerkens, persvoorlichter van Slachtofferhulp Nederland, merkt dat er op dit moment veel discussie is over wat als een strafbaar feit gezien kan worden. Na aangifte van een verkrachting of aanranding, moet de rechter daarom oordelen of er sprake was van geweld, een dreiging van geweld, of dat de verdachte gebruik heeft gemaakt van de situatie, waardoor iemand niet in staat was te weigeren (bijvoorbeeld door middelengebruik).
Vanuit de samenleving klinkt de roep om betere bescherming tegen seksueel grensoverschrijdend gedrag. Oud-minister van Justitie en Veiligheid Ferd Grapperhaus (CDA) diende daarom in maart vorig jaar een wetsvoorstel in, dat dit voorjaar door de Kamer zal worden behandeld. Wie seksueel contact initieert zou volgens het voorstel vooraf zeker moeten zijn dat de andere partij daarmee instemt. Dwang, geweld en bedreiging zouden daardoor geen vereiste meer zijn voor een veroordeling. Heerkens hoopt dat “door het omdraaien van de bewijslast, slachtoffers eerder bereid zijn om naar de politie te stappen”.
Drempel voor aangifte is hoog
Naar aanleiding van de onthullingen van seksueel grensoverschrijdend gedrag achter de schermen bij The Voice deed de nieuwe minister van Justitie en Veiligheid, Dilan Yeşilgöz-Zegerius (VVD), een
oproep aan mensen die slachtoffer waren geworden. Als zij nog geen aangifte hadden gedaan, moesten ze dat alsnog doen, aldus de minister. Maar slachtoffers doen niet vaak aangifte. Volgens voorlopige cijfers van het Centraal Bureau Statistiek (CBS) deden in 2020 7850 mensen aangifte van een seksueel misdrijf, terwijl het Centrum voor Seksueel Geweld (CSG) voorrekende dat jaarlijks zo’n 100.000 mensen het slachtoffer zouden worden van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Dat zou betekenen dat nog geen 10 procent van de slachtoffers een aangifte doet.
Hoe vaak wordt er aangifte gedaan?
Het Centrum Seksueel Geweld schat (2020) dat zo’n 100.000 mensen per jaar slachtoffer worden van seksueel geweld. Van de slachtoffers is 90 procent vrouw.
In 2017 concludeerde kenniscentrum Rutgers dat in totaal 22 procent van de vrouwen en 6 procent van de mannen manuele, orale, vaginale of anale seks tegen de wil heeft meegemaakt en/of is gedwongen om seksuele dingen te doen die ze niet wilden. Dat percentage ligt nog hoger wanneer je zoenen en seksueel aanraken tegen de wil meetelt. Dan betreft het 53 procent van de vrouwen en 19 procent van de mannen.
Volgens het Centraal Bureau Statistiek (CBS) deden in 2019 8305 mensen aangifte van een seksueel Misdrijf. Als de schatting van CSG klopt, zou dat betekenen dat nog geen 10 procent van de slachtoffers aangifte doet.
CSG, Rutgers en het CBS houden geen cijfers bij over hoe vaak non-binaire mensen het slachtoffer worden van seksueel grensoverschrijdend gedrag. In de praktijk lijken non-binaire mensen een groter risico te lopen om slachtoffer te worden van seksueel geweld (Transgender Netwerk Nederland, 2018).
Wat wel stijgt is de meldingsbereidheid, blijkt uit recent onderzoek van platform voor onderzoeksjournalistiek Investico (2020). Dat
blijkt uit cijfers van de Nationale Politie: ‘Verkrachtingen worden steeds vaker gemeld, maar het aantal aangiften stijgt niet even hard mee.’ Wanneer je aangifte doet bij de politie, verzoek je om strafvervolging. Dit is anders dan wanneer je een melding maakt bij de politie. In dat geval stel je de politie enkel op de hoogte van de situatie.
“
Ik ging kapot van de onzekerheid. Wat als er niks met mijn aangifte zou gebeuren?
Rob Kelder werkt als zorgcoördinator bij stichting Fier, een landelijk expertise- en behandelcentrum voor geweld en afhankelijkheidsrelaties. Als begeleider van onder meer slachtoffers van mensenhandel, ziet hij dat dit onderscheid de praktijk een groot verschil maakt: “Bij een aangifte verzoek je de politie en justitie om iemand op te sporen. De vermeende dader krijgt dan ook te horen dat jij dat in werking hebt gezet. Bij een melding blijf je als slachtoffer meer op de achtergrond.”
Kelder ziet daarnaast dat de duur van een aangifteproces een grote rol speelt bij de overweging om aangifte te doen. “Een rechtszaak in eerste aanleg kan zeker wel een jaar duren. Van tevoren vragen mensen zich daarom af, hoe lang nog voordat ik echt weer verder kan met mijn leven?”
Lange tijd in onzekerheid
Dat het leven niet gewoon verder gaat na het doen van aangifte weet ook Thysia Huisman (48). Zij deed in 2019 aangifte tegen de beroemde modellenscout Jean-Luc Brunel, die haar volgens Huisman in 1991 zou hebben gedrogeerd en verkracht. Toen ze destijds aan haar Belgische agent probeerde uit te leggen wat er was gebeurd, nam hij haar niet serieus: “Zij maakte mij belachelijk en stelde dat het nou eenmaal bij het modellenwerk hoorde. Ik dacht toen dat het mijn eigen schuld was en dat ik het maar gewoon moest vergeten.”
En zo duurde het 28 jaar voordat Huisman daadwerkelijk aangifte tegen Brunel deed, in Frankrijk. Te laat, want in Frankrijk verjaren zedenzaken na twintig jaar. In Nederland verjaren misdrijven waarop een gevangenisstraf van twaalf jaar of meer staat (zoals verkrachting) niet. Hoewel de zaak verjaard is, voelt de aangifte voor Huisman als een opluchting. Maar al snel breekt opnieuw een lastige tijd aan, het duurt namelijk meer dan een jaar voordat er twee zaken komen die níet verjaard zijn. Kort daarna kan Brunel worden gearresteerd. Huisman vertelt: “Ik ging een jaar lang kapot van de onzekerheid. Wat nou als er niks met mijn aangifte zou gebeuren?”
“
De politieman aan de deur zei gelijk: welkom in de volwassen wereld
Ook Anne van Dijk (18) weet dat een aangifte op emotioneel vlak veel met je doet. Op dertienjarige leeftijd betrapt Van Dijk haar volleybalcoach, terwijl hij haar tijdens het omkleden stiekem probeert te filmen. In shock belt ze haar moeder op, die direct de politie inschakelt. Van Dijk herinnert het zich nog goed: “De politieman aan de deur zei gelijk: welkom in de volwassen wereld Anne.”
Wat het voor Van Dijk extra lastig maakt, is dat de volleybalcoach erg geliefd was in het dorp waar ze vandaan komt. Veel mensen twijfelden daarom in eerste instantie aan de geloofwaardigheid van haar verhaal. Ook tijdens het verhoor vragen de agenten haar meermaals of ze wel zeker weet dat ze het zich niet heeft ingebeeld. “Omdat ik geen bewijs had ging ik ook aan mijzelf twijfelen. Na de aangifte hoopte ik dat het klaar zou zijn, maar door de negatieve reacties uit mijn omgeving werd het toen eigenlijk pas echt zwaar.”
Het traject van aangifte tot veroordeling duurt voor de jonge van Dijk nog zeker negen maanden. Uiteindelijk wordt de volleybalcoach veroordeeld voor heimelijk filmen – de politie nam maar liefst 11 gegevensdragers in beslag waarop filmmateriaal van meerdere slachtoffers werd aangetroffen. De veroordeling zorgt bij Van Dijk voor opluchting: “Het heeft mij geholpen met het totale verwerkingsproces. Ik kon eindelijk aan mijn omgeving bewijzen dat er wel echt iets gebeurd was.”
Doe het samen
“
Zolang we weg blijven kijken gaat er nooit iets veranderen
Zowel Huisman als Van Dijk zetten zich nu dagelijks actief in om andere slachtoffers van seksueel grensoverschrijdend gedrag te helpen. Via haar bedrijf Adrises zet van Dijk zich in als ervaringsdeskundige. Op scholen en bij sportverenigingen en andere organisaties, geeft ze voorlichting over de gevolgen van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Huisman heeft haar ervaringen opgeschreven in haar boek
Close-Up (2021), in de hoop andere slachtoffers te overtuigen om ook aangifte te doen. Want hoewel beide vrouwen het aangiftetraject als zwaar hebben ervaren, zegt Huisman overtuigd: “Het is heel belangrijk om je verhaal te delen, want zolang we weg blijven kijken gaat er nooit iets veranderen.”
Zorgcoördinator Kelder adviseert daarbij wel om het traject niet alleen aan te gaan. “De politie is er platgezegd om boeven te vangen, maar jouw belang in het strafproces is ook heel belangrijk. Dat kan botsen met het belang om de boef te vangen, dus het is heel belangrijk om een slachtofferadvocaat te hebben die jouw rechten in de gaten kan houden.”
*De echte naam van de geïnterviewde is bij de redactie bekend. Zij wordt anoniem opgevoerd omdat er tot op heden niks met haar melding is gedaan. De vermeende dader is inmiddels gepromoveerd tot leidinggevende.
Heb je naar aanleiding van dit artikel vragen over gebeurtenissen die je zelf hebt meegemaakt? Je kunt anoniem terecht bij de hulpverleners van Fier via chatmetfier.nl of bel gratis (en anoniem) naar het Centrum Seksueel Geweld: 0800 – 0188.
