Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
In 2016 werd in het Spaanse Pamplona een 18-jarige vrouw door vijf mannen verkracht. De mannen, tussen de 26 en 30 jaar oud, werden veroordeeld voor seksueel misbruik, maar niet voor verkrachting. Rechters oordeelden dat er geen sprake was van
verkrachting omdat er geen geweld aan te pas was gekomen: het slachtoffer had zich immers niet verzet.
De uitspraak zorgde voor veel woede en onrust in Spanje. Tienduizenden mensen kwamen in april op de been om te protesteren tegen de uitspraak. Vorige week kondigde de kersverse Spaanse premier Pedro Sánchez aan een wetswijziging in te voeren: voortaan is er volgens de wet óók sprake van verkrachting wanneer er geen expliciete goedkeuring plaatsvindt, dus niet alleen wanneer er dwang of geweld bij komt kijken. Eind vorig jaar introduceerde Zweden een soortgelijke wet. Op deze manier wordt verkrachting ook als verkrachting erkend wanneer het slachtoffer zich niet verzet. Tijdelijke verlamming komt bij seksueel misbruik namelijk vaak voor.
Vechten, vluchten of bevriezen
Bij seksueel misbruik zijn er drie basisreacties van slachtoffers te onderscheiden: vechten, vluchten of bevriezen. Uit Zweeds onderzoek van vorig jaar onder bijna driehonderd verkrachte vrouwen bleek
dat 70 procent tijdens het misbruik bevroor.
Onvrijwillige verlamming wordt bij dieren beschouwd als een biologische verdedigingsreactie op een aanval wanneer verdediging niet mogelijk is en andere hulpbronnen niet beschikbaar zijn. Ook onder mensen blijkt het een veel voorkomende reactie te zijn. Toch wordt er bij gevallen van misbruik vaak raar opgekeken als het slachtoffer zich niet actief heeft verzet. Ook slachtoffers zelf trekken zich dit aan: bij verlamming hebben slachtoffers na het misbruik een grotere kans op post-traumatische stressstoornis (PTSS) en depressie. Ze geven zichzelf de schuld van het misbruik en schamen zich, wat de verwerking vermoeilijkt.
Nederlandse wet
Als je in Nederland na een verkrachting naar de politie stapt, wordt er aan je gevraagd of en hoe je je hebt verzet. In de Nederlandse wet wordt verkrachting namelijk gedefinieerd als ‘iemand dwingen tot het ondergaan van handelingen die bestaan uit het seksueel binnendringen van het lichaam door middel van (bedreiging met) geweld of door middel van (bedreiging met) een andere feitelijkheid’.
Seksueel misbruik van vrouwen in Nederland, de cijfers (2014, FRA):
– Eén op de tien vrouwen is ooit in haar leven verkracht;
– Bijna de helft van alle vrouwen maakte ooit in haar leven fysiek en/of seksueel geweld mee;
– Bijna driekwart (73%) is ooit seksueel geïntimideerd.
Deze definitie doet geen recht aan de realiteit van verkrachting en de reactie van slachtoffers; Nederland zou moeten leren van Zweden en Spanje. Maar met een
wet alleen ben je er natuurlijk nog niet. Het is een stap in de goede richting, die gecombineerd met betere voorlichting voor een broodnodige cultuuromslag kan zorgen waarbij seksueel geweld ingeperkt wordt. Bovendien geeft het een belangrijk signaal af naar slachtoffers: ook wanneer je je niet verbaal of fysiek verweert, is het gevoel dat je grenzen overschreden zijn, terecht.
Verantwoordelijkheid van beiden
Het ‘nee-is-nee-model’ legt de verantwoordelijkheid van het voorkomen van verkrachting bij het slachtoffer: verzet is vereist. Daaropvolgende dwang of geweld van de dader is dan het bewijs dat er sprake was van verkrachting. Het ‘geen-ja-is-nee-model’ legt de verantwoordelijkheid bij beide partijen, waar ze hoort. Waarom zouden we ooit seks in een andere vorm willen hebben, waarbij het niet duidelijk is dat iedereen er zin in heeft? Enthousiaste seks is toch de norm?
“
Het ‘nee-is-nee-model’ legt de verantwoordelijkheid van het voorkomen van verkrachting bij het slachtoffer
Weerstand op deze nieuwe wetten komt met name in de vorm van het argument dat seks op deze manier formeel en saai wordt. Dat is ergens verontrustend: peilen de mensen die dit verweer gebruiken nu dan nooit bij hun sekspartners of ze er zin in hebben? Bovenal getuigt dat argument van weinig verbeeldingskracht:
consent checken is niet alleen nodig, maar kan ook heel leuk en opwindend zijn en is niet bepaald een nieuw fenomeen.
De meesten van ons zijn onbewust al bezig met peilen of de ander er (nog) zin in heeft, of in is voor nieuwe dingen. Als we daar de standaard van zouden maken, zou het veel grensoverschrijding schelen. En bovendien: wat is erger? Mogelijk de stemming kort verstoren door te checken, of iemands grenzen overschrijden?
Het huidige kabinet-Rutte 3, is bezig met een nieuwe zedenwet. Het is te hopen dat daarin de realiteit van slachtoffers van verkrachting wettelijk meer wordt erkend.
