‘In deze ongelijke en harde wereld vol Rupsjes Nooitgenoeg is veel moed nodig om als vlinder tot bloei te komen’. De 42-jarige Luana Salvá citeert de Argentijnse transactiviste en boegbeeld Lohana Berkins (1965-2016). Salvá is leerling op het Mocha Celis, de eerste middelbare school ter wereld voor trans en non-binaire personen en travestieten1. “Mijn vleugels werden mij als kind bruut afgesneden”, vertelt ze. “Ik wilde altijd kunnen lezen en schrijven. Die wens komt nu eindelijk uit.”
Zo’n tweehonderd leerlingen, tussen 18 en 50 jaar, komen naar de school om niet eerder gevolgd of niet afgemaakt onderwijs te volgen. Rond de 75 procent behoort tot de doelgroep, maar de deuren staan open voor iedereen. “Het verhaal van een willekeurige trans persoon hier is ook jouw verhaal. We vinden elkaar in de pijn en het verlies van vrienden onderweg”, vertelt Manu Mireles (44), bestuurder van Mocha Celis. “Hier bouwen we aan iets wat onszelf overstijgt, namelijk de mogelijkheid om te bestaan en nieuwe werelden te creëren. Voor veel trans mensen betekent onderwijs hier dat ze kunnen beginnen met dromen.”
Dit artikel verscheen eerder in het april/meinummer van Wordt Vervolgd.
Opgejaagd door de politie
Terwijl op de gang de leerlingen met volle rugtassen gillend achter elkaar aan rennen, vertelt Salvá hoe ze op deze school terechtkwam. Ook haar verhaal is zoals Mireles het omschreef: een onvoorstelbare pijn die haar getekend heeft voor het leven. Vanaf haar vierde wist Salvá dat ze geen jongen is, waardoor haar moeder haar afwees. Ze belandde in een opvanghuis waar ze werd misbruikt en op haar achtste zag ze zich daarom genoodzaakt om op straat te leven in de noordelijke stad San Salvador de Jujuy. En wie honger heeft, laat van zich eten. Dus belandde ze in de prostitutie. Een alternatief was er niet.
Salvá en haar vriendinnen werden constant door de politie opgejaagd en vastgezet. Ze pakten destijds vaak mensen op die in hun ogen niet onder de noemer ‘normaal’ vielen. “Als ik een brood kocht, werd ik al opgepakt”, blikt Salvá terug. In de cel behandelden ze haar als volwassene, niet als kind. En ook onder de politie waren misbruik en geweld gemeengoed.
Achter de tralies maakte Salvá veel vriendinnen en op haar 17e sloot ze zich aan bij een groep trans vrouwen die naar Buenos Aires vertrokken. Net als veel anderen injecteerde ze zichzelf met vliegtuigmotorolie in de borst om borsten te krijgen, want dat verlangde de klant nu eenmaal. Levensgevaarlijk, wist ze. Maar siliconen via een arts waren te duur of werden geweigerd. Wat volgde was ruim twintig jaar gezondheidsproblemen en prostitutie in een wereld vol kraakpanden, verslavingen, verdwijningen en moorden.
Sociale metamorfose
De coronapandemie hield Salvá uiteindelijk verplicht binnen. “Ik realiseerde me: van mijn vriendinnen uit het noorden ben ik de enige die nog leeft.” Via-via kwam ze op het spoor van het Mocha Celis. “Onderwijs is hét middel om vooruit te komen. Het verbreedde mijn wereld.” Kortgeleden lanceerde Salvá haar eigen ngo om trans personen van boven de 40 te vertegenwoordigen om (financiële) genoegdoening van de overheid te krijgen voor geleden schade en gederfde inkomsten. Als ze haar school heeft afgemaakt wil Salvá journalist worden om de niet-gehoorde verhalen uit de transwereld op te tekenen.
De school, die sinds 2011 bestaat, is volgens bestuurder Mireles (44) onderdeel van de sociale metamorfose van de transgemeenschap. Mocha Celis (1963-1996) is vernoemd naar een bekende travestiet uit Noord-Argentinië die in 1996 door politiekogels om het leven kwam. De situatie rondom haar (Celis gebruikte zij/haar als voornaamwoorden) dood bleef onopgehelderd. In die tijd was er weinig tot geen steun voor het welzijn van gender non-conforme mensen. Nu financieren de Argentijnse overheid, internationale ngo’s en verschillende bedrijven de school.
Ook op juridisch vlak is de afgelopen tien jaar veel verbeterd. In 2012 kreeg Argentinië een genderwet: zonder tussenkomst van psycholoog of arts kun je je naam en geslacht laten wijzigen. En in 2020 kwam de regering met een wet die overheidsinstellingen verplicht om 1 procent trans personen en travestieten in dienst te hebben. Mireles: “De transbeweging zelf speelde een leidende rol bij het ontwerp van die wetten. Maar een wet is geen toverstaf. Het duurt jaren voordat de maatschappij zulke culturele veranderingen accepteert.”
Artikel gaat verder na de foto.
© Daniël Maissan
Institutionele discriminatie
Want laat er geen misverstand over bestaan: trans zijn in Argentinië betekent nu vaak het verlies van onderwijs, gezondheidszorg en werk. In 2022 zijn zeker negen trans vrouwen vermoord in Argentinië. Bovendien is de gemiddelde levensverwachting van trans personen volgens Argentijnse activisten en organisaties niet hoger dan 40 jaar. Sociale uitsluiting, institutionele discriminatie en het gebrek aan onderwijs duwen velen richting prostitutie en verslavingen. Verklaringen daarvoor lopen uiteen. Sommigen spreken van onwetendheid. Anderen verwijzen naar de Spanjaarden die het katholicisme en een patriarchaal systeem met rigide man-vrouwverhoudingen en genderrollen naar Argentinië brachten.
Hoewel de Argentijnse overheid de diploma’s van het Mocha Celis officieel erkent en er dus een 1 procent-quotum is, blijft het – zeker voor trans vrouwen – moeilijk om een goede baan te vinden. “Koffie serveren, kopiëren of receptioniste zijn, dat kunnen en willen we doen, maar we gaan voor meer: CEO van multinationals, senator, ziekenhuisdirecteur, universiteitsrector”, somt Mireles op. “We willen zichtbaar zijn en willen dat onze legitimiteit wordt erkend.”
Het uiteindelijke doel van het Mocha Celis is volgens Mireles niet om zichzelf op te kunnen heffen. “De ambitie is juist dat er meer Mocha’s volgen. Universiteiten, professoren en instituties die allemaal de Mocha-logica volgen. Want wij komen niet gemakkelijk de cis-hetero wereld binnen. Als zij het over inclusie hebben, denk ik altijd aan een glas water waarin je een druppel olie doet. Je bent dan wel in het glas, maar afgescheiden van de rest”, aldus Mireles.
Eindelijk vrij
Maar ze houdt hoop, want zonder hoop kan ze niet leven, zegt ze. Volgens haar voelen trans personen zich vandaag de dag steeds minder eenzaam en vindt men elkaar gemakkelijker in het collectief. De dagelijkse werkelijkheid op het Mocha Celis is dan ook meer dan alleen onderwijs. De school wil ook tegenwicht bieden aan het leven in de marge. “Het barst hier van de paniekaanvallen. Dood, pijn en rouw zijn altijd aanwezig. Alleen vorig jaar al zijn zeven leerlingen overleden. Allemaal het gevolg van het ontbreken van zorg en liefde, en een gevolg van haat.”
Mede daarom zet de school volop in op sociale projecten op het gebied van gezondheidszorg en voeding. Ook bereidt de school leerlingen voor op een vervolg aan een universiteit of op de arbeidsmarkt. Dat varieert van cv’s maken, digitale vaardigheden aanleren en sollicitatiegesprekken voeren, tot praktisch voorbereidend beroepsonderwijs, als een bakkersopleiding of het bedrukken van kleding.
“Ik ben verliefd op deze school”, zegt Salvá. Tot een paar jaar geleden leefde ze in een wereld waar het altijd donker was. “Hier voel ik mij vrij en begrepen. Tot een paar jaar geleden kon ik geen boek lezen. Nu kan ik mijzelf verdedigen en wil ik nooit meer op de hoek van de straat staan.” De maatschappij associeert trans personen volgens haar vooral met prostitutie, verslavingen en ziektes. Ze citeert opnieuw haar heldin Lohana Berkins: ‘Maar wij zijn ook mensen met een hart. De liefde die ons werd ontzegd, is mijn drijvende kracht om de wereld te veranderen.’
Buiten hangen plukjes leerlingen tegen elkaar aan, al selfies makend. Een schoolbel om ze de klas in te lokken is niet nodig. Hier komt de motivatie van binnenuit, niet van een bel. En als dat niet lukt dan krijg je een steuntje in de rug. Mireles: “Nog te vaak wordt ons gezegd dat wij het leven niet waard zijn. Dat wij niet mogen bestaan. Maar hier kijken we je recht in de ogen, noemen we je bij je naam en bellen we je op als je niet komt. Het Mocha Celis is de plek die wél om jou geeft.”
- De term ‘travestiet’ heeft voor veel mensen een negatieve bijklank, omdat hij ook gebruikt wordt als scheldwoord voor trans, non-binaire of andere genderdiverse mensen. Toch gebruiken veel mensen de term ook voor zichzelf. Ze identificeren zich bijvoorbeeld wél met het geslacht dat hun bij hun geboorte is toegewezen, maar die valt niet samen met hoe ze zich uiten en kleden (genderexpressie), of de voornaamwoorden die ze gebruiken. ↩︎
Verder lezen?
Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?
Word abonnee
- Digitaal + magazine — € 8,00 / maand
- Alleen digitaal — € 6,00 / maand
