Mahi Khalesi: ‘Mensen snappen vaak niet hoe traumatiserend vluchten is’

“Het nieuws over vluchtelingen van de afgelopen jaren – de beelden van mensen die hier aankomen met niks en de protesten tegen hun komst – deed me heel veel verdriet. ’s Nachts kreeg ik nachtmerries. Maar ik wist niet hoe ik me voor vluchtelingen kon inzetten, ik durfde het niet te onderzoeken, omdat er trauma’s over mijn eigen vluchtverleden naar boven kwamen. Tegelijk had ik steeds meer vragen over dat deel van mijn jeugd. In die periode werd ik door KRO-NCRV gevraagd voor een documentaire, Gelukkig Gevlucht. Toen ben ik voor het eerst in mijn eigen verleden gedoken, heb ik er gesprekken met mijn ouders over gevoerd en herinneringen opgehaald. Dat veranderde mijn leven enorm – ik begon veel trauma’s eindelijk te verwerken.”

Alles anders

“Ik kwam in 1995 aan in Nederland, ik was twee jaar oud. We hebben twee à drie jaar in het azc gewoond. Die periode heeft veel indruk gemaakt. De mensen, de straten: alles was anders dan in Iran. Ik vroeg altijd wanneer we naar huis zouden gaan, en toen we eindelijk het azc verlieten vroeg ik wanneer we terug naar ‘Holland’ zouden gaan – ik dacht dat het azc Holland was. Mensen snappen vaak niet hoe traumatiserend vluchten is – het doet heel veel met een kind. We waren met z’n drietjes en hadden verder geen familie, dus ik voelde me vaak alleen. Je kunt je bij anderen niet altijd goed uiten als je gefrustreerd bent, of juist heel blij, omdat je de taal niet kent. En al het onbegrip van anderen zorgt voor stress; ik kreeg er zelfs een kale plek van op mijn achterhoofd.”

Documentaire

“Voor de documentaire wilde ik teruggaan naar het azc waar we woonden. Ik hoopte dat ik daardoor de beelden en herinneringen aan die tijd kon loslaten. Maar het gebouw was geen azc meer, alles was veranderd. Dat was zo’n teleurstelling. Tegelijk leerde ik ervan: het gebouw is doorgegaan met zijn ‘leven’ en ik niet. Ik moet het ook achter me gaan laten.”

“Sindsdien probeer ik me meer in te zetten voor vluchtelingen en tijd te maken voor mijn eigen verwerking – zo geef ik het verleden een plek. Ik heb bijvoorbeeld geholpen met de campagne voor de elfjarige Mikael, die is geboren in Nederland maar dreigt uitgezet te worden naar Armenië (de Raad van State oordeelde dat de minister geen verblijfsvergunning hoefde te geven; er loopt een nieuwe asielaanvraag voor Mikael via zijn vader, red.). Ik zocht ze op in het azc, maar elke keer dat ik ze daar afzette, had ik een brok in mijn keel door alle herinneringen die terugkwamen.”

“Het azc had ook mooie kanten hoor; de mensen, de verschillende culturen. Ik weet nog dat ik een Irakees vriendinnetje had, Kika. Ik zou haar zo graag nog een keer willen vinden. We spraken niet dezelfde taal, maar speelden de hele dag met elkaar. Voor korte duur is een azc prima, je hebt een dak boven je hoofd terwijl je wacht op een besluit. Maar mensen moeten steeds langer wachten op een antwoord, soms wel tien jaar, en al die tijd zitten ze op zo’n kleine kamer zonder keuken of vrijheid. Dan is het echt vreselijk.”

Toen beter dan nu

“Ik denk dat wij het destijds beter hadden dan de mensen die nu aankomen. Mensen hebben nu makkelijker contact met het thuisfront door mobiele telefoons en internet, maar ik heb de indruk dat bewoners veel minder snel toestemming krijgen om dingen te doen of te krijgen dan vroeger. Ik ben bijvoorbeeld bij verschillende azc’s langsgegaan om een zak kleding aan de bewoners te geven. Elke keer werd het geweigerd, want ‘dan wordt er ruzie gemaakt over wie wat mag hebben’. Wat is dat nou voor reden? Laat mij het dan uitdelen, of houd daar toezicht op. In onze tijd ging het niet zo, mensen hielpen elkaar.”

“Dat de PVV in november de grootste partij in Nederland werd, was een klap in mijn gezicht. Ik heb het idee dat het mensen ook het gevoel gaf dat ze nu maar gewoon lelijk tegen migranten mogen doen – ik kreeg opeens veel nare opmerkingen naar mijn hoofd op straat. Maar ik merk ook dat wij als mensen met een migratieachtergrond met z’n allen de schrik en het verdriet hebben omgezet in kracht. Laat de huidige regering haar gang maar gaan, ze gaan zien dat wij niet stoppen met winnen. Ik ben niet zo van de politieke uitspraken, maar ik denk dat ik al een statement maak door gewoon mezelf te zijn. Als ik in Hilversum wil werken, merk ik dat ze willen dat ik in een Nederlandse chick verander, qua looks, hoe ik praat en presenteer. Door me daar niks van aan te trekken, draag ik ook een steentje bij.”

Dit interview verscheen eerder in OneWorld Magazine van september 2024.