Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
Het CDA en de CU pleiten al jaren voor het repressieve Zweeds Model, met het argument dat criminalisatie ‘uitbuiting en mensenhandel’ tegen zou gaan. Christelijke activisten voerden acht jaar lang campagne om het Zweeds Model te agenderen in de Tweede Kamer, en bereikten vandaag eindelijk hun doel. Maar er is inmiddels ruimschoots bewijs dat criminalisatie, ook indirect, maakt dat sekswerkers juist meer geweld en uitbuiting meemaken.
Het ellendige Zweedse model
In Zweden erkent men sekswerk sinds 1999 niet meer als werk. Het Zweedse prostitutiebeleid criminaliseert de klanten, woningverhuurders, zakelijke relaties en families van sekswerkers. Prostitutie is immers per definitie geweld, zo wordt geredeneerd, dus de sociale omgeving van een prostituee bestaat uit geweldplegers.
Dit beleid, ook bekend als het Nordic Model, is inmiddels overgenomen in Ierland, Frankrijk, Noorwegen, IJsland en Canada. Het doel van deze wetgeving is de klanten van prostituees af te schrikken, waardoor het ‘aanbod’ van prostituees zou verminderen. Dit is vooralsnog niet gebeurd, concluderen onder andere het Britse parlement en de internationale anti-mensenhandelorganisatie GAATW.
“
Klantcriminalisering leidt tot onveiligere werkomstandigheden en het maakt sekswerkers afhankelijker
Wél leidt het Zweedse model tot meer geweld en uitbuiting van prostituees. Klantcriminalisering leidt
tot onveiligere werkomstandigheden en grotere afhankelijkheid van de sekswerkers van derde partijen. Geweld tegen sekswerkers is in Zweden toegenomen, maar ze zijn tegenwoordig
minder geneigd om mensenhandel en misbruik te rapporteren bij de politie. In Ierland zijn geweldsincidenten
met 61 procent toegenomen.
Medecins du Monde rapporteert een verdubbeling van geweld in Frankrijk door de wetgeving, en roept op tot volledige decriminalisering.
Wet regulering sekswerk
Tegelijk met het Zweeds Model probeert het kabinet ook andere, vergelijkbare wetgeving door te voeren, waaronder de Wet regulering sekswerk (Wrs). Sekswerkers moeten zich onder deze wet om bij een bordeel of escortbureau te mogen werken laten keuren door gemeenteambtenaars, en zich melden bij het prostitutieregister. De Wrs staat gemeenten toe om vergunnigen te weigeren. Net als bij het Zweeds Model criminaliseert de Wrs niet alleen de sekswerkers zelf, maar ook hun sociale omgeving; samenwerkende collega’s, huisgenoten, personeel, zakenpartners, activistische groepen en woningverhuurders kunnen bijvoorbeeld als illegale ‘pooiers’ of ‘geweldplegers’ worden gekenmerkt, omdat ze meewerken aan dan wel profiteren van de opbrengsten van het illegale werk.
Klanten worden onder de wetgeving in de praktijk nauwelijks vervolgd. In Ierland worden vooral sekswerkers zelf gearresteerd en veroordeeld. ‘In Ierland worden vooral jonge vrouwen met een migrantenachtergrond gearresteerd op grond van bordeelhouden,’ zegt Kate McGrew van de Sex Workers Alliance Ireland. Als twee collega’s een werkplek delen, wordt dit gezien als ‘wederzijds pooieren’. Huisgenoten en partners van een sekswerker lopen als ze huur betalen risico op vervolging als medeplichtige.
Als een ouder als prostituee werkt, is dat op zich al aanleiding om jeugdzorg in te schakelen. Een verslag van een Australische sekswerkorganisatie meldt dat in ten minste één geval de zoon van een sekswerker werd aangeklaagd als pooier, aangezien hij zijn moeder geen huur betaalde: hij ‘profiteerde’ dus van haar werk.
“
Je belt de politie als sekswerker alleen als je denkt dat je doodgaat
Amnesty International benadrukt dat politiebescherming wegvalt onder het Nordic Model. Een sekswerker vertelt: “Je belt de politie alleen wanneer je denkt dat je doodgaat. Want als je de politie belt, verlies je alles.” Die angst is legitiem. In 2014 werden negen sekswerkers met een migrantenachtergrond in Oslo in hun eigen huis aangevallen. Nadat zij aangifte deden van verkrachting, werden ze per direct uit huis gezet. Sekswerkers worden ook opgespoord en uit huis gezet via politiecampagnes als ‘Operation Homeless’.
Daarnaast wordt sekswerk gebruikt als reden om migranten te deporteren. Onderzoekers beschrijven hoe een sekswerker wordt gedeporteerd omdat zij zichzelf op ‘oneerlijke wijze’ onderhoudt: ze is immers betrokken bij een misdaad. Aangiftes van migranten worden op die manier verder ontmoedigd. Een Zweedse agent stelt: ‘Een Russische vrouw zal geen aangifte doen van geweld. Dan riskeert ze dat ze geen visa meer krijgt, omdat bekend is dat ze prostituee is.’
“
Natuurlijk heeft de wet negatieve gevolgen voor prostituees. Dat is ook de bedoeling
De negatieve effecten zijn opzet. In een Zweeds
overheidsrapport wordt geconcludeerd: “De negatieve effecten van de wet voor uitgebuite mensen in prostitutie moeten worden gezien als positief, vanuit het perspectief dat de wet dus inderdaad strijdt tegen prostitutie.” Het hoofd van het Zweedse
mensenhandelteam sluit zich daarbij aan: “Natuurlijk heeft de wet negatieve gevolgen voor prostituees. Dat is ook de bedoeling. Het moet niet meer zo makkelijk zijn om seks te verkopen.
Mensenrechtenorganisaties verzetten zich fel tegen het Nordic Model. CEDAW – de Vrouwenrechtencommissie van de VN – beveelt Noorwegen aan haar schadelijke beleid te veranderen. Human Rights Watch verzette zich tevergeefs tegen het wetsvoorstel in Canada. Toen antiprostitutie-activist Mary Honeyball het Zweedse model propageerde in het Europees Parlement, namen 560 Europese organisaties in een brief stelling tegen haar feitenvrije rapport. Anti-mensenhandelorganisaties riepen op haar standpunt te verwerpen.
De witte kuise vrouw in gevaar
Criminalisatie van prostitutie klinkt eigenlijk alleen logisch als je denkt dat seks voor geld per definitie neerkomt op misbruik. Dat is het standpunt van de CDA en de CU. Dat standpunt is moeilijk te verkopen in Nederland, dus wordt er gesuggereerd dat bijna alle prostituees werken onder dwang. Valse statistieken en misleidende definities rond mensenhandel figureren hardnekkig in het publiek debat, ondanks herhaaldelijke weerleggingen. Zie bijvoorbeeld dit stuk van Asha ten Broeke, factchecks in de Washington Post en in The Guardian.
Een tijdschrift tegen mensenhandel besteedde een speciale uitgave aan de ‘wilde claims en ongegronde aannames’ rond mensenhandel en de schadelijke gevolgen van zulke guesstimates. In Nederland zien we die bijvoorbeeld terug bij de Nationaal Rapporteur Mensenhandel, die inmiddels bloedserieus publiceert over ‘schattingen van mogelijke slachtoffers’.
“
Door misinformatie richten overheden zich overmatig op prostituees, en blijven daadwerkelijke slachtoffers buiten beeld
In deze retoriek wordt sekswerk ook regelmatig gelijkgesteld aan mensenhandel. Het Europese netwerk voor sekswerkers met een migrantenachtergrond
TAMPEP observeert dat mensenhandel-retoriek in de 21
e eeuw is overgenomen door anti-prostitutiegroepen en tegenstanders van migratie. Dat is niet toevallig. De mediahype rond mensenhandel of ‘moderne slavernij’ wordt door onderzoekers als
Gallagher,
Doezema, en
Lammasniemi geduid als een opleving van het 19
e-eeuwse discours rond ‘witte slavernij’, een (ongefundeerde) maatschappelijke angst voor het verhandelen van kuise, jonge witte vrouwen als prostituees.
Door dergelijke misinformatie richten overheden zich overmatig op prostituees, en blijven daadwerkelijke slachtoffers van arbeidsuitbuiting, mensenhandel en geweld buiten beeld. Twaalf Europese anti-mensenhandel organisaties, waaronder het Nederlandse Comensha, zeggen hierover: ‘Door sekswerk gelijk te stellen aan mensenhandel, wordt een complex fenomeen gereduceerd tot een moreel issue. (…) Dit leidt tot inadequate maatregelen tegen mensenhandel en contraproductief prostitutiebeleid.’
Wat wel werkt: gelijke rechten voor sekswerkers
Er zijn wereldwijd honderden sekswerkinitiatieven waarbij collega’s elkaar steun bieden. Zo slagen ze erin mensenhandel te
voorkomen en
beëindigen. Tegelijkertijd eisen de sekswerkers structurele verbeteringen in beleid: gelijke behandeling voor de wet en volledige decriminalisering van hun beroep.
“
In Nieuw-Zeeland is sekswerk legaal; er is niet één geval van mensenhandel
Er is inmiddels brede steun voor de decriminalisering van sekswerk vanuit organisaties als de
VN, de
Global Alliance Against Trafficking in Women en
Amnesty International.
Human Rights Watch merkt op: ‘In Nieuw-Zeeland, waar sekswerk in 2003 is gedecriminaliseerd, is sindsdien niet één geval van mensenhandel vastgesteld onder sekswerkers, ondanks meerdere onderzoeken.’
De meeste beleidsmakers wijzen decriminalisering vooralsnog af. Ook in Nederland wordt tot nu toe vastgehouden aan het frame van moderne slavernij. Er is overweldigend bewijs dat gelijke rechten een onmisbare en noodzakelijke zijn tegen mensenhandel en ander geweld. Toch hebben sekswerkers in Nederland geen toegang tot dezelfde arbeidswetgeving als andere werknemers en zpp’ers. Veel sekswerkers worden zelf direct of indirect gecriminaliseerd, waardoor politiebescherming wegvalt. Sekswerkers geven aan dat zij juist daardoor kwetsbaarder zijn voor arbeidsuitbuiting en geweld.
Laat ons je redden!
Het Nordic Model is een uiting van morele afkeuring van prostitutie. Het maakt voor aanhangers van deze wetgeving niet uit dat het meer geweld en uitbuiting veroorzaakt: prostitutie is volgens hen immers per definitie geweld en uitbuiting. Prostituees zijn in dit denken ‘geprostitueerde vrouwen’ wier ‘lichaam wordt verkocht’. Dit perspectief, waarin vrouwen uitsluitend als slachtoffer worden gezien, komt sterk overeen met de conservatief-christelijke kijk op prostitutie. Dit heeft een historische verklaring. Het ‘witte slavernij-discours’ ontstond immers al binnen de eerste golf christelijke, middenklasse-feministen in Europa.
“
Het Zweedse Model is een uiting van morele afkeuring van prostitutie
Nederland is allang geen koploper meer als veilig land voor sekswerkers. Politici tonen geen enkele interesse in gelijke rechten voor sekswerkers, zoals ingevoerd in Nieuw-Zeeland en het Australische New South Wales. Wel experimenteren beleidsmakers nu al enige jaren met maatregelen in de stijl van het Zweedse model. Onwettige huisuitzettingen, politie-invallen in privéwoningen, de sluiting van legale werkplekken, deportaties en onterechte beschuldigingen van ‘pooieren’ en mensenhandel beginnen schering en inslag te worden voor prostituees in Nederland.
De Zweedse sekswerker en activist Pye Jakobsson omschrijft deze aanpak als volgt: “We willen je redden! We willen je redden! En als je dat niet kan waarderen, word je gestraft.”
De oorspronkelijke versie van dit artikel werd eerder gepubliceerd in september 2019.
