Sheila Sitalsing tipt: 5 liefdesboeken

Klassenliefde

Er zijn toneelbewerkingen van, kinder- en stripverhaalversies, musicals en verfilmingen. En er zijn talloze variaties op gemaakt, met de Indiase versie Bride and Prejudice: The Bollywood musical (starring Aishwarya Rai) als grappigste moet-je-echt-zien-niemendalletje. En toch blijft het lezen van Pride & Prejudice, de klassieker van Jane Austen, heel erg de moeite waard. Over de vijf dochters van de familie Bennet uit de Britse hogere klasse rond eind achttiende eeuw, voor wie slechts één carrière in het leven is weggelegd: trouwen en getrouwd blijven, met iemand die geld en aanzien heeft.

Huwelijkskandidaten komen en gaan. De opstandige dochter Elizabeth en Mr. Darcy blijven om elkaar heen draaien. Austen beschrijft hun lotgevallen ontroerend, grappig én met scherp oog voor het stelsel van rangen en standen, en voor de beperkte ruimte die vrouwen in die tijd is gegund: ze mogen niets vinden, niets willen, niets ambiëren (op die rijke man na), niet grappig zijn.

Er zitten intriges in, scherp sociaal commentaar, ronde karakters die zich ontwikkelen, en volop satire. Verkering is een keiharde onderhandeling, het huwelijk een zakelijke overeenkomst (‘Een gelukkig huwelijk is een kwestie van toeval’, rekent een vriendin Elizabeth voor). Toch weet Austen het voor elkaar te krijgen dat de lezer halsoverkop verliefd wordt, op Elizabeth én op Mr. Darcy.

Jane Austen: Pride & Prejudice, 1813, uitgeverij Rainbow

Stukgemaakte liefde

In de roman An American Marriage van Tayari Jones wordt de nachtmerrie van een zwart Amerikaans gezin werkelijkheid. Een man wordt beschuldigd van een misdaad die hij niet heeft gepleegd, hij belandt er door een racistisch en bevooroordeeld justitieel apparaat toch voor in de gevangenis. Het prachtige aan het boek is dat de schrijfster inzoomt op de gevolgen voor de kleinste biotoop in dit grote verhaal: de relatie tussen Roy, de beschuldigde man, en zijn vrouw Celestial.

Voordat hun leven werd verwoest waren ze verliefd, succesvol en welvarend, voortvarend aan het klimmen op de sociale ladder, de geschiedenis van onderdrukking en segregatie voorbij, of dat dachten ze. Gelukkige deelnemers aan postraciaal Amerika en aan een nieuwe versie van de Amerikaanse droom. Of zoals Roy het omschrijft: zelf is hij hogerop gekomen dankzij hulpprogramma’s en de zwarte emancipatiebeweging, maar ‘als ik zelf kinderen krijg kunnen ze door het leven zonder zijwieltjes’. Ook zegt hij: ‘Als je zwart bent en de eindjes aan elkaar moet knopen, zijn de Verenigde Staten waarschijnlijk de beste plek om dat te doen.’ Dacht hij. Totdat.

Het boek beschrijft de ontreddering van de geliefden, en hun pogingen om hun huwelijk tegen de klippen op overeind te houden. Via de brieven die ze naar elkaar schrijven beleef je van binnenuit hoe het is om slachtoffer te zijn van een systemische ramp: rampzalig.

Tayari Jones: Een ongewoon huwelijk, 2018, uitgeverij Harper Collins Nederland

Verboden liefde

Seksscènes schrijven is razend moeilijk, maar Per Olov Enquist slaagt er in Het bezoek van de lijfarts in om de seks tegelijk gruizig, mooi én geloofwaardig te beschrijven. Enquist was een van Zwedens grote schrijvers, en dit bekroonde boek werd in 1999 zijn internationale doorbraak. En terecht.

Het is 1770 en de Duitse arts Johann Friedrich Struensee wordt de lijfarts van de krankzinnige, jonge Deense koning Christiaan VII. Struensee is een hervormer en weet het vertrouwen van de jonge koning te winnen, macht te verwerven en voor heel even de loop van de geschiedenis te verleggen. Hij laat de revolutionaire Franse ideeën de gesloten Deense samenleving binnenstromen en de koning wetten uitvaardigen waardoor de Denen zich vrijer mogen bewegen en uiten. Tot gruwel van de conservatieven aan het hof.

Als kind-koningin Caroline Mathilde van Wales, vier jaar eerder als vijftienjarige uitgehuwelijkt aan de Deense koning, een zinderende geheime relatie begint met de lijfarts van haar echtgenoot, is de val van Struensee onvermijdelijk. De slimme, eigenzinnige Caroline Mathilde verandert van een willoos kind in een krachtige jonge vrouw, volledig meester van haar eigen seksualiteit. Maar als vrouw in de achttiende eeuw is zelfs zij niet opgewassen tegen de macht van de oudere mannen die in de coulissen verschanst staan, wachtend tot ze in deze confrontatie tussen het absolutisme en de moderne tijd kunnen toeslaan.

Per Olov Enquist: Het bezoek van de lijfarts, 1999, uitgeverij Ambo Anthos, uit het Zweeds vertaald door Cora Polet

Vaderliefde

De liefde die een ouder voor een kind voelt kan allesverterend, overweldigend en adembenemend zijn. In Pauls ontwaken zijn al die gevoelens samengebald in een juweeltje van nog geen honderd pagina’s. Frederik van Eeden schreef het voor zijn zoon Paul, die in 1913 op 24-jarige leeftijd stierf aan tbc – als eerbetoon, rouwverwerking en troost voor lotgenoten.

Paul is een ongewone jongen, ziekelijk en buitengewoon gevoelig, té teer voor deze wereld: ‘Zijn teerhartigheid ging tot zulke uitersten, dat hij eens, toen een vlo, die hem geplaagd had, gevangen en verdronken werd, bittere tranen schreide en in wanhoop uitriep: ‘Mijn vlooitje!’ En die al vroeg voorvoelde dat hij jong zou sterven.’

De jongen was ook grappig: ‘Paul zag eens op een kerkhof een grafsteen van een jongen die op achttienjarige leeftijd gestorven was. ‘Arme jongen!’ zei hij, ‘nu is hij schoolgegaan voor niets.’ En hij was bovenal geliefd door een vader die zijn bijzondere kind met respect, mededogen en liefde beschrijft.

Het boekje behandelt Pauls leven en sterven, en daarmee allerhande opvattingen uit het begin van de twintigste eeuw over vegetarisme (zowel vader als zoon at geen vlees) en over goed sterven. Want, schrijft Van Eeden, ‘dit is het hoofddoel van dit geschriftje: te doen begrijpen dat het volstrekt niet onverschillig is hoe wij sterven.’

Frederik van Eeden: Pauls ontwaken, 1913, Kosmos Uitgevers

Gedoemde liefde

Een vreemdeling op aarde is het beste boek van Boeli van Leeuwen, de grote Antilliaanse schrijver met de strooien hoed die zoveel prachtigs schreef dat je haast niet mis kunt grijpen met een Van Leeuwen. Het is de tweede in een reeks van drie romans over ontheemding en verlossing, waarin Curaçao, de rooms-katholieke god, complexe raciale verhoudingen en segregatie, en de dolende mens de hoofdrollen spelen. In dit geval heet de dolende mens Kai, zoon van een Venezolaanse moeder en een Friese vader, kind van Curaçao. Hij vertrekt als jonge man in de jaren 50 van de vorige eeuw van Curaçao om zijn heil te zoeken in Nederland. Dat wordt niets, of nou ja, het wordt een drinkgelag, want Kai is alcoholist.

Dan naar het heetste en onbarmhartigste deel van Spanje, de Extremadura, waar de vrouwen met zwarte sluiers achter betraliede ramen zitten. Daar ontmoet hij Maria, een kleine vierkante vrouw met ‘Indiaans’ bloed. Ze loopt langs hem zonder hem te zien, haar arm glijdt langs de zijne, in een opwelling ruikt hij aan zijn arm om haar geur te detecteren, ze ruiken exact hetzelfde.

De liefde is hartstochtelijk, onbegrijpelijk en gedoemd – Maria is getrouwd, Kai is een onmogelijke man – maar Kai komt er als een betere man uit. Hij kan eindelijk terug naar Curaçao, terug naar huis. ‘Het is een gruwelijk boek – een gruwelijk goed geschreven boek’, schreef literatuurcriticus Jos de Roo jaren geleden. En dat is het.

Boeli van Leeuwen: Een vreemdeling op Aarde, 1962, uitgeverij In de Knipscheer

Dit artikel verscheen in juni 2024 in OneWorld Magazine.