Shisha: eeuwenoud en sociaal, maar niet onschadelijk

Indiase keizer

India, de zestiende eeuw. De Perzische arts Abul-Fath Gilani maakte zich zorgen: zou zijn baas geen schadelijke stoffen inademen tijdens het roken? Wat als de rook gefilterd werd door water? Dat zou toch een stuk gezonder moeten zijn, dacht Gilani. Zijn baas was niet zomaar iemand: het was de Indiase keizer Akbar de Grote (1542-1605). De shisha – ook wel waterpijp, hookah of nargileh – was geboren, zo wordt nu aangenomen.

Statussymbool

Het nieuwe rookapparaat werd een statussymbool onder de Indiase aristocratie en adel. Vanuit India verspreidde de waterpijp zich naar het Midden-Oosten. Ook Britse officieren en functionarissen die tijdens de koloniale periode in India gestationeerd waren, vonden zo’n waterpijp wel wat. In de achttiende eeuw namen ze ‘m mee naar Europa, waar shisha roken onder de elite hip en happening werd. Niet iedereen was trouwens meteen enthousiast: de Britse William Hickey, die in India werkte als advocaat, vond het maar smerig. In 1775 schreef hij vol verbazing in zijn dagboek dat hij mensen om zich heen had horen verklaren dat ze veel liever van hun eten zouden worden beroofd dan van hun waterpijp.

Gastvrij

Ondertussen raakte ook de ‘gewone burger’ verslingerd aan de shisha. Vooral in culturen in het Midden-Oosten en Zuid-Azië speelt de waterpijp een belangrijke rol bij culturele festivals en vieringen. Tijdens het Perzische Nieuwjaar, Nowruz, verzamelen familieleden zich bijvoorbeeld vaak rond een waterpijp. En in delen van Egypte en Libanon zijn shisha’s een belangrijk onderdeel van bruiloften en grote familiefeesten, als symbool voor gastvrijheid en het belang van sociale banden.

Stoomsteentjes

Van Amsterdam tot Los Angeles: de afgelopen tientallen jaren beleeft de shisha een wereldwijde opleving, vooral onder jongvolwassenen. Shishalounges schieten als paddenstoelen uit de grond: inmiddels telt Nederland er grofweg driehonderd. De Universiteit Tilburg telde in 2021 bijvoorbeeld zestig shishalounges in onze hoofdstad, ten opzichte van nog maar 39 in 2018. Met de opkomst van gearomatiseerd tabak werd de shisha extra aantrekkelijk. De tabaksbladeren worden gemengd met honing, stroop, kruiden of vruchten. Ook worden kruidenmengsels zonder tabak gebruikt en kun je aromatische stoomsteentjes roken, met geurstoffen die verdampen als de steentjes worden verhit. De wereldwijde shishamarkt, die op dit moment een waarde heeft van zo’n 19 miljard dollar, zal naar verwachting groeien tot 22 miljard dollar in 2026.

Gefilterde rook

Ziet er best ingewikkeld uit, zo’n waterpijp. Hoe het werkt: met een shisha zuig je aan een mondstuk en zo trek je de rook van een tabakskommetje een metalen schacht in. Vervolgens gaat het door een waterreservoir, dat de rook koelt en filtert. Daarna komt het in je longen terecht.

Niet zo onschuldig

Klinkt gezonder dan sigaretten? Dan moeten we je teleurstellen: waterpijprook bevat veel van dezelfde giftige en kankerverwekkende stoffen als sigarettenrook. Vergeleken met het roken van een sigaret zorgt een waterpijpsessie zelfs voor het inhaleren van 124 keer meer tabaksrook, twee keer meer nicotine (mits je tabak gebruikt) en soms wel dertig keer meer koolstofmonoxide. Het risico op een koolmonoxidevergiftiging is dan ook groot, waarschuwt het RIVM. Zelfs de onschuldig klinkende kruidenmengsels zijn niet vrij van gezondheidsrisico’s. En je brengt niet alleen jezelf in gevaar – ook degene die naast je zit, rookt passief met je mee.

Dit artikel verscheen eerder in OneWorld Magazine van september 2024.