‘Stoppen met Twitter doet niets tegen racisme’

Mosterd na de maaltijd. Het klinkt bitter, maar dat is mijn eerlijke reactie op de plots brede actiebereidheid om de ‘haat’ op Twitter – ik weiger X te zeggen – te veroordelen nadat De slimste mens-deelnemer Akwasi weer eens een bak racisme over zich heen kreeg. Omroep KRO-NCRV besloot naar aanleiding van de drek op het platform van de uiterst rechtse miljardair Elon Musk hun account op te heffen. Ook de NPO en het AD overwegen te stoppen met Twitter.

Ik schrijf ‘haat’ omdat het cruciale woord ‘racisme’ in een deel van de berichtgeving hierover wordt vermeden. ‘Ongeremde haat’ kopte NRC, net als het AD, de NOS en FunX.

Terwijl wat Akwasi overkomt geen doorsnee haat is, maar specifiek anti-zwart racisme. De bagatellisering daarvan is vergelijkbaar met hoe media na de PVV-verkiezingswinst susten dat de PVV-achterban slechts ‘bezorgd’, ‘afgehaakt’ of ‘economisch links’ is, maar zeker niet racistisch. Dat bleek onzin, maar het nieuwe imago van de eigenlijk heel aaibare PVV-stemmer was al verspreid en het racisme was weer verstopt onder een deken van ontkenning. Net zoals het gesprek over racisme tegen Akwasi nu weer wordt verwaterd tot algemene haat op Twitter.

Bovendien, het racisme tegen Akwasi speelt écht niet alleen nu, maar speelde altijd al. En het wordt ingezet tegen alle zichtbare zwarte mensen en mensen van kleur. Denk aan de onophoudelijke mix van gewelddadige, seksistische en racistische fantasieën en bedreigingen – op sociale media, maar ook fysiek – aan het adres van Sylvana Simons. Waar was de georganiseerde steun aan haar? Ook ikzelf heb het nodige meegemaakt, onder andere van huidig Kamervoorzitter Martin Bosma, die een verwijderde tweet over zwartepiet-figuren bij een Amsterdamse bakker van mij screenshotte en verspreidde. Dat leidde tot zo’n lawine aan smerige berichten dat mijn account op slot moest. Niet alleen door Twitter, maar ook door media als AT5 en GeenStijl die met Bosma’s racistische lokroep aan zijn PVV-hooligans aan de haal gingen. Daarná kwamen de bedreigingen; media gebruikten Twitter als bron, in plaats van mij te raadplegen.

Over die gevaarlijke vorm van ‘journalistiek’ heb ik maar weinig media gehoord de laatste jaren. Terwijl een deel van de mensen die nu schande spreken van de haatcultuur er zelf aan bijdroegen. Zij gebruikten Twitter-ophef als aanleiding voor journalistieke producties; zij maakten hun koppen ‘Twitter-proof’ voor de kwaaie koppensneller. Want iedereen weet dat de combi ‘Wilders’ en ‘islam’ al jaren instant clicks oplevert. Durven media toe te geven dat ze zelf bijdroegen aan de haat die ze nu zo ferm veroordelen? En dat hashtags jarenlang de onderwerpkeuze bepaalden? Dat zou een nuttigere reflectie zijn dan deze zogenaamd heldhaftige ‘Twexit’. Want een alternatief platform met net zo’n fout verdienmodel kan net zo giftig worden.

Ondermijnend

Het woord racisme stond wél in het steunstatement voor Akwasi van de oud-winnaars van het kennisspelletje, onder wie dichter Martin Rombouts en Follow The Money-hoofdredacteur Eric Smits, maar ook tv-recensent Angela de Jong. Zij is een opvallende ondertekenaar: in 2020 schreef ze over Akwasi in een bizarre column dat hij met zijn antiracisme haar ‘als autochtone Nederlander’ het gevoel geeft ‘een Marokkaan’ te zijn. Met andere woorden: hou op met je kritiek op racisme anders voel ik me net zo gestereotypeerd als Marokkanen in Nederland. En: ‘Je hoeft geen glazen bol te hebben om te voorspellen welke kant het opgaat als het racismedebat aan talkshowtafels blijft worden aangevoerd door een rapper die met uitpuilende ogen schreeuwde dat hij Zwarte Piet in het gezicht gaat trappen.’ Maar deze week kon ze, zonder dat iemand naar haar eerdere column vroeg, bij Renze Klamer aan de talkshowtafel schaamteloos de beschermheilige spelen die ‘racistische drek’ veroordeelt.

Dat doet me denken aan de open brief die ooit als steun aan mij en Clarice Gargard verscheen, nadat ik was gestopt met mijn column bij Trouw – níet alleen vanwege de racistische reacties, maar vooral ook vanwege het gebrek aan steun van mijn werkgever. Die brief werd door veel gewaardeerde collega-journalisten ondertekend, maar ook door bijvoorbeeld Geerten Waling, die mij even later in een column in Elsevier een racist zou noemen, en Babah Tarawally die zonder onderbouwing een onwaar beeld van mij neerzette in een interview in Trouw. Dat ondermijnde wat mijns inziens het doel van die brief had moeten zijn: anti-zwart racisme – in het bijzonder tegen zwarte vrouwen – bestrijden.

Waarom scheert men wat racisme betreft zo vaak langs de kern? Het is nogal makkelijk om Twitter tot ‘open riool’ te verklaren, alsof de toevoer van dat riool van een andere planeet komt en niet gewoon uit onze eigen samenleving, waar net een racistische partij de verkiezingen won. Ja, de sfeer op bijvoorbeeld Instagram is totaal anders, onder meer omdat het minder is ingericht als discussieplatform. Maar racisten wisten mij ook altijd te vinden op Facebook.

En ja, Elon Musks imperium mag helemaal kapot, graag zelfs. Maar de huidige focus op hoe Twitter haat aanwakkert – nu pas? – is wat mij betreft de verkeerde discussie. Hoe heldhaftig is deze ‘X-odus’ van media in wat duidelijk de nadagen van Twitter zijn? Het account van de KRO-NCRV had een verwaarloosbaar aantal volgers (nog geen 6000). Het KRO-NCRV-programma Pointer, dat ook inactief is gegaan, had er weliswaar meer dan 100.000, maar genereerde met zijn posts weinig interactie. De NOS heeft 1,9 miljoen volgers, meer dan alle andere Nederlandse media, maar de NOS zit er dan ook nog.

Ik ben zelf meer dan eens gepolst om mee te doen aan De slimste mens en was deze editie bijna gezwicht, er vond zelfs al een voorgesprek en een proefquiz plaats. Tot de opmerking van de aardige redacteur dat vooral vrouwen en mensen van kleur bij deelname steevast haat krijgen tot me doordrong. Ik besloot dat het die ellende – en de mogelijkheid dat ik zou struikelen over een vraag over het songfestival – niet waard was. Met andere woorden: het racisme dat Akwasi nu ten deel valt, was voorspeld. Anti-zwart racisme is een overbekend mechanisme, en min of meer geaccepteerd. Tijd om daar overal in de media, niet alleen op Twitter of tijdens een populair spel, zonder omhaal tegen op te treden.