Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
Sinds deze week is Lady Bird, geschreven en geregisseerd door Greta Gerwig, eindelijk in de bioscoop te zien. Het is een film over liefde: de liefde tussen de jonge Lady Bird en haar eerste twee vriendjes, de liefde tussen Lady Bird en haar beste vriendin Julie, en de liefde tussen Lady Bird en haar strenge maar liefdevolle moeder. De film bevat nogal wat klassieke scènes: een teleurstellende ontmaagding, een moeder-dochterruzie over te laat thuis komen, een verbroken vriendschap tussen het hoofdpersonage en haar beste vriendin die goed gemaakt wordt op het einde van de film, wanneer Lady Bird erachter komt dat haar vriendje een pretentieuze sukkel is en haar beste vriendin veel meer voor haar betekent.
Romantiek versus vriendschap
Het loont stil te staan bij de subtielere scènes in de film. Bij tedere en luchtige momenten zoals wanneer Lady Bird en Julie samen op de grond liggen in de hal van hun katholieke middelbare school, hosties eten uit de doos en giechelend over masturbatie praten. Of wanneer ze samen auditie doen bij de theaterclub, maar alleen Julie succes behaalt. De vriendschap tussen de twee doet dan denken aan die tussen Frances en Sophia uit de film Frances Ha, waarin Greta Gerwig de hoofdrol speelt.
“
Wat betekent het voor vriendschappen wanneer we de term ‘romantiek’ alleen reserveren voor relaties tussen mensen die ook seks met elkaar hebben?
Terwijl ik nadacht over de rol van vrouwenvriendschappen in deze films, las ik ‘Waarom heeft liefde zoveel meer status dan vriendschap?’ van Alma Mathijsen nogmaals. Haar essay is een mooie analyse hoe vriendschappelijke en romantische partners worden gewaardeerd. Precies datzelfde onderscheid werd gemaakt toen Frances Ha uitkwam; de film werd omschreven als een ‘klassieke romcom zonder romantiek’, en volgt het klassieke scenario van de romantische komedie: verliefdheid-verwijdering-verwerking-verzoening. Maar zijn vriendschappen dan nooit romantisch? En wat betekent het voor vriendschappen wanneer we de term ‘romantiek’ reserveren voor relaties tussen mensen die ook seks met elkaar hebben?
Vriendschap als romantiek
Kijkend naar de scène waarin Lady Bird en Julie schuifelen tijdens hun gala, of hoe ze hun laatste avond samen spenderen nadat ze vier jaar lang elke dag naar dezelfde school gingen, zie ik een romantisch beeld voor me. De film laat de fysieke intimiteit van vriendinnen zien: ook voor een vriendin voel je liefde. Liefde is niet hetzelfde als lust en liefde zonder seks kan ook een intense, langdurige liefde zijn. Een liefde die, inderdaad, net zo belangrijk is als de liefde die je voelt voor mensen waar je seks mee hebt.
“
Liefde is niet hetzelfde als lust en liefde zonder seks kan ook een intense, langdurige liefde zijn
Maar met je beste vriendin ga je meestal niet samenwonen, die stel je niet onhandig aan je ouders voor, daar start je geen gezin mee. Waarom zo naar relaties kijken niet raadzaam is, heeft Simon(e) van Saarloos uiteengezet in haar boek Het monogame drama. Ze gebruikt de metafoor van de roltrap om uit te leggen dat monogame relaties meestal gezien worden als een lineair proces, waarin je samen steeds een volgende stap dient te zetten: samen op vakantie, samenwonen, trouwen. Ze herkent daarin twee belangrijke aspecten die alleen roltrappen hebben: ze bewegen met een constant tempo en ze gaan maar één kant op. Wie te snel of te langzaam beweegt, verstoort het proces, en de verkeerde kant op gaan is buitengewoon lastig
De verschillende hoogtes die je kunt afvinken zolang je netjes op de roltrap blijft staan, worden dan medailles of bewijzen van de liefde, die op hun beurt synoniem worden gemaakt voor romantiek. De eerste date, de eerste keer seks, een huwelijksaanzoek of een jubileum: dat is romantisch.
Maar de meest gedenkwaardige en pure momenten van romantiek vallen vaak helemaal niet samen met die roltrapmomenten. Romantiek is rommeliger, houdt radicaal afstand van roltrappen en komt langs de meest onverwachte momenten en herinneringen naar boven.
Romantiek als feminisme
Dat romantiek in de traditionele betekenis vooral gekoppeld is aan heteroseksuele monogame relaties, is geen toeval. Zoals Adichie zei in haar beroemde TED-talk: “Omdat ik een vrouw ben, wordt van mij verwacht dat ik wil trouwen. Er wordt van mij verwacht dat ik de keuzes in mijn leven altijd maak met het oog op het huwelijk, en dat het huwelijk het belangrijkste aspect van mijn leven is.”
Omdat specifiek van vrouwen verwacht wordt dat het vinden van en het behouden van een partner centraal staat in ons leven, worden heteroseksuele vrouwen bijzonder onhandig gemaakt in het onderhouden en centraal stellen van relaties met andere vrouwen. Het is moeilijk om romantiek te vinden in onze onderlinge interacties wanneer we constant, bewust of onbewust, een nooit-eindigende concurrentiestrijd moeten voeren voor partners en banen.
“
Het wordt heteroseksuele vrouwen bijzonder moeilijk gemaakt om relaties met andere vrouwen centraal te stellen en te onderhouden
Twee vriendinnen die de gevolgen daarvan goed verwoorden, zijn Ann Friedman en Aminatou Sow; samen maken ze de podcast Call Your Girlfriend. In ‘Shine Theory’ leggen ze uit wat het voor hen betekent om liefde, steun en zelfs persoonlijke trots te vinden in het succes van je vriendinnen. “When you shine, I shine.” Het lijkt afgezaagd, maar toch kun je niet overschatten hoe radicaal het is om zoiets niet alleen te zeggen, maar echt na te leven.
Wanneer het je vriendinnen goed gaat, dan is dat ook een reflectie van jouw welzijn en prestaties. Niet voor niets herstellen zowel in Frances Ha als in Lady Bird de vriendschappen zich weer wanneer de aanpak van de hoofdpersonen om succesvol te zijn, door hun vriendin wordt erkend en gerespecteerd, in plaats van als bron van afgunst en jaloezie te worden.
De liefde en intimiteit die je in een vriendschap deelt, verdient erkenning en respect. Of zoals Frances in het heetst van de strijd tegen haar beste vriendin schreeuwt: “Sophie, ik heb je vastgehouden terwijl je huilde. Ik heb speciale melk voor je gekocht. Ik weet waar je je pillen verstopt. Behandel me niet als een iemand met wie je wel eens gaat brunchen!”
Romantische vriendschappen
Dit is geen pleidooi om seks of fysieke verlangens buitenspel te zetten wanneer we bepalen welke relaties we aangaan of wie we het intiemst toelaten. Het is wel een oproep om liefde en romantiek beter te begrijpen. Om de schoonheid van een eerste ontmoeting met een nieuwe vriendin, een diner bij kaarslicht met een oude vriendin of de jaloezie jegens de nieuwe vriendin van een oude vriendin onderdeel te maken van het spectrum van liefde, en daarom serieus te nemen.
Het intieme, het romantische en het tedere, maar ook het jaloerse, het onzekere en het knellende aspect van liefde is ook te vinden in één van de mooiste relaties die er bestaan: de vriendschap.
