Waarom je dichter Audre Lorde (1934-1992) moet kennen

Audre Lorde voelde zich levenslang een buitenstaander, en maakte dit tot een wapenfeit: ze beschreef zichzelf als ‘Black, lesbian, mother, warrior, poet’. De Amerikaanse dichter had de donkerste huid van de drie zusjes in het Caribische gezin waarin ze opgroeide in Harlem, New York, en dacht dat haar afstandelijke, lichter getinte moeder daarom minder van haar hield. Ze was een van de weinige Zwarte scholieren op de basisschool en een van de weinige Zwarte vrouwen in de gayscene in New Yorks Greenwich Village 1 waarin ze later terechtkwam. In de essaybundel Sister Outsider (1984) beschrijft ze dat ze daarom altijd andere mensen opzoekt in vergelijkbare posities: “Als buitenstaanders hebben we elkaar nodig voor steun en verbinding en alle andere benodigdheden van het leven aan de randen.” 

Denken in poëzie 

Audrey Geraldine Lorde, geboren op 18 februari 1934, begint pas met praten als ze bijna vijf jaar oud is. Ze krijgt het vrijwel tegelijkertijd met schrijven onder de knie, en blijft zich een leven lang het liefst uitdrukken in poëzie. Ze denkt er zelfs in. Vanaf het moment dat ze pen op papier zet, toont zich ook haar eigenzinnigheid: haar voornaam schrijft ze het liefst zonder de ‘y’. Ze vindt dat geen mooie letter en geeft de voorkeur aan de evenredigheid van de letter e aan het eind van haar voor- en achternaam. Het verwijst ook naar een voorkeur haar eigen identiteit te benoemen, want, zo is te lezen in Sister Outsider: “Als ik mezelf niet voor mezelf zou definiëren, zou ik worden vermorzeld in de fantasieën van anderen over mij en levend worden verslonden.” 

Alleen als ze haar moeder wil plezieren, voegt ze de ‘y’ toe, schrijft ze in Zami: A New Spelling of My Name (1982). Voor dat boek waarin ze jeugd en adolescentie beschrijft, deels biografie, deels mythe, vindt ze een geheel nieuw genre uit: biomythografie. Die combinatie van non-fictie en fantasie vindt ze beter passen bij hoe herinneringen zich vormen, en hoe mythes een taal geven aan onverklaarbare dingen. Die unieke aanpak illustreert de originaliteit die haar hele carrière zal kenmerken. 

Ze is nog geen achttien als ze zwanger raakt van een vriendje met wie ze een seksuele relatie heeft, ondanks het feit dat ze zich meer aangetrokken voelt tot vrouwen. Lorde besluit tot een abortus – destijds illegaal in de VS. Ook dit beschrijft ze in Zami. Die beslissing en het feit dat ze er open over is, toont hoe weinig Lorde zich aantrekt van heersende taboes. 

Literaire leerschool 

De eerste keer dat Lorde wordt gepubliceerd, zit ze nog op Hunter High School, een middelbare school in Manhattan voor begaafde meisjes. Haar gedicht Spring wordt geweigerd voor de schoolkrant, maar geaccepteerd in 1951 door Seventeen Magazine, een tijdschrift voor meisjes. Niet lang daarna neemt ze deel aan schrijfworkshops van de legendarische Harlem Writers Guild, een literaire leerschool voor menige Zwarte schrijver, zoals ook landgenoot Maya Angelou. Maar ook daar voelt ze zich niet geaccepteerd: “Ze zagen me als én gek, én queer, maar dachten dat ik er wel overheen zou groeien.” 

De all female schoolomgeving op Hunter bevestigt wat Lorde al wist: dat ze zich voelt aangetrokken tot hetzelfde geslacht. Heeft ze voorheen nog vriendjes, in de zomer van 1952 besluit Lorde op zoek te gaan naar een lesbische relatie. Vanaf dat moment verbergt ze haar geaardheid niet meer voor de directe omgeving en de begrijpende lezer kan het aflezen uit haar poëtische metaforen. De coming-out voor het grote publiek komt twintig jaar later, bij een lezing in een vrouwenboekwinkel annex café in Manhattan in 1973. Daar draagt ze Love Poem voor, een gedicht dat eerder is geweigerd voor publicatie om de expliciete lesbische inhoud, met frases zoals deze: 

And I knew when I entered her I was 

high wind in her forests hollow 

Prominente figuur  

Ze is dan al een bekende in de literaire wereld met meerdere publicaties op haar naam, en docent creatief schrijven aan verschillende universiteiten. In 1991 benoemt de staat New York haar tot dichter-laureaat, een erefunctie van twee jaar voor een exceptionele poëet, bedoeld om dichtkunst te stimuleren. De gedichten en essays van Lorde zijn zo kernachtig en krachtig, dat vrijwel elke regel zich leent voor een tegeltje of tweet, getuige ook de vele sites met quotes van de dichter. “I am not free while any woman is unfree, even when her shackles are very different from my own”, sprak ze tijdens een lezing op een conferentie van de National Women’s Studies Association in Connecticut.

Lordes uitgesprokenheid op het kruispunt van zoveel identiteiten – Zwart, lesbisch, vrouw – maakt haar een prominente figuur in de beweging voor Zwarte burgerrechten, de lhbti+ gemeenschap, en het feminisme. Lorde bekritiseert vanaf de jaren zestig de feministische focus op witte vrouwen uit de middenklasse, en vraagt al vroeg aandacht voor de ervaringen van Zwarte vrouwen. 

Begin jaren tachtig stuit Gloria Wekker, de Surinaams-Nederlandse antropoloog die later het baanbrekende boek Witte onschuld zal publiceren, in een boekwinkel op een uitgave van Lordes Zami. Niet eerder las Wekker een boek van een Zwarte lesbische vrouw, en Lorde wordt een bron van inspiratie voor de vrouwenkring in Amsterdam waarin ze verkeert. In 1984 richten ze de Amsterdamse actiegroep ‘voor zwarte vrouwen die van vrouwen houden’, en noemen deze Sister Outsider, naar Lordes essaybundel. Ze nodigen Lorde uit voor een lezing om hun ervaringen als Zwarte zusters te delen. 

“Dat er uitgerekend in Amsterdam potten zijn”, roept Lorde verheugd uit als ze de brief van de actiegroep leest. Ze accepteert de uitnodiging en komt twee keer naar Nederland, in 1984 en 1987, waardoor zich een nauwe band vormt met de leden. “Ze is echt een soort voormoeder, intellectueel, omdat ze al aan intersectionaliteit 2 deed zonder dat het toen een naam had”, herinnert Wekker zich later. “Het was zo duidelijk voor mij, in de manier waarop ze sprak, dat ze altijd die verschillende assen samenbracht.” 

Moedige autobiografie 

Lorde heeft op dat moment al kanker. Nadat ze een knobbeltje ontdekt in haar rechterborst wordt deze in 1978 geamputeerd. Haar ervaring met de ziekte als Zwarte lesbische vrouw beschrijft ze in The Cancer Journals, dat verschijnt in 1980. In deze moedige autobiografie – op dat moment is borstkanker nog iets waarover bij voorkeur wordt gefluisterd – legt ze uit waarom ze weigert een prothese te dragen om het ontbreken van haar borst te verhullen: “Een prothese biedt de schrale troost van ‘niemand zal het verschil zien’. Maar het is juist dat verschil dat ik wil bevestigen, omdat ik het zelf heb meegemaakt en overleefd, en die kracht wil ik delen met andere vrouwen.” 

Zes jaar na haar mastectomie blijken kankercellen te zijn uitgezaaid in de lever. Op 17 november 1992 overlijdt Audre Lorde op 58-jarige leeftijd aan de gevolgen van deze ziekte. Haar invloed is blijvend én transnationaal, zoals blijkt uit dit eerbetoon bij haar dood door Duitse Zwarte vrouwen: “Ze was onze zus, moeder en metgezel in de strijd, ze bracht ons op ons pad. Met haar inspirerende kracht en liefde gaf ze ons geloof en moed om uit ons isolement te komen, om samen te komen en te vechten tegen racisme, seksisme en homofobie.”