Waarom je Pride-icoon Marsha P. Johnson (1945-1992) moet kennen

Toen frequente bezoeker Marsha P. Johnson, dan 23, die zomernacht rond een uur of twee aankwam bij de Stonewall Inn, had het protest zich al over de wijk Greenwich Village verspreid. De Stonewall Riots waren in volle gang. Johnson, een zelfverklaarde drag queen (zie kader) die haar kapsel altijd opfleurde met op het eind van de dag afgedankte bloemen van de markt, stortte zich vol overgave in de protesten. ‘Ik zou graag zien dat er een homorevolutie op gang komt’, verklaart Johnson haar aanhoudende activisme in een interview1 begin jaren 70. ‘Je weet hoe hetero’s zijn. Als ze geen actie zien, denken ze: nou, homo’s zijn het vergeten, ze zijn moe.’ Zo werd Johnson een van de gezichten van die historische rellen die zes dagen zouden aanhouden en een keerpunt waren voor de emancipatie van de lhbti+-beweging.

‘Pay it no mind’

Marsha P. Johnson werd geboren op 24 augustus 1945 in een Zwart arbeidersgezin in Elizabeth, New Jersey. Ze kreeg een jongensnaam, maar van jongs af aan was ze wat we nu gender-nonconform zouden noemen. Zo droeg ze bijvoorbeeld liever jurken dan jongenskleding. Dat viel niet goed in het kleinstedelijke Elizabeth en bij haar moeder, die homo’s ‘lager dan honden’ vond. Zodra ze haar middelbareschooldiploma op zak had, vertrok Johnson2 op haar zeventiende naar New York, met slechts 15 dollar op zak.

Daar belandde ze als sekswerker op 42nd Street, in die tijd een rosse buurt, en werd ze Marsha P. Johnson. ‘De P. staat voor Pay It No Mind’, zei ze ooit tegen een rechter toen ze weer eens was opgepakt voor het dragen van make-up: ‘besteed er geen aandacht aan’. ‘Ik ben miljoenen keren gearresteerd’, antwoordde ze op de vraag waarom ze steeds zonder vrees voorop liep in demonstraties en protesten: die ene keer extra in een politiecel maakte haar niet veel uit, ook al kregen gender-nonconforme mensen in die tijd veel te maken met (seksueel) geweld door agenten.

Zo raakte Johnson ook betrokken bij het Gay Liberation Front. GLF werd opgericht na de Stonewall-rellen en organiseerde in juni 1970, een jaar na de inval, een tocht door Manhattan ter herdenking van de opstand. Deze marsen waren de voorlopers van de latere Pride Parades die inmiddels over de hele wereld worden gehouden, en vaak samenvallen met de (Amerikaanse) Pride-maand juni.

Activist én artiest

Drag en transgender personen werden in de gay gemeenschap destijds vaak buitengesloten, en het bloemrijke uiterlijk van drag artiesten als Johnson werd door het meer behoudende deel van de beweging gezet als ‘te extreem’. Dat frustreerde Johnson dusdanig, dat ze samen met haar goede vriendin en Latina drag queen Sylvia Rivera de Street Transvestite Action Revolutionaries (STAR) oprichtte. STAR richtte zich op de opvang en ondersteuning van dakloze gender-nonconforme en gay jongeren, velen van hen verstoten door hun families. ‘Marsha en ik besloten dat het tijd was om elkaar en andere jongeren te helpen’, zei Rivera hierover.

In het manifest dat STAR uitbracht in 1970 stond het recht op lichamelijke zelfbeschikking en geslachtswijziging op nummer één. De organisatie was een van de eerste in de VS die zich specifiek inzette voor de meest gemarginaliseerde leden van de lhbti+-gemeenschap. Toen eind jaren 80 de aidspandemie om zich heen greep, sloot ze zich aan bij de actiegroep ACT UP, die aandacht eiste voor het virus dat zo veel levens eiste.

Maar de Pride-activist van het eerste uur bleef ook artiest. In 1970 kwam Johnson bij Hot Peaches, een drag theatergezelschap dat getypeerd werd als ‘glitter, valse wimpers en attitude’. Haar extravagante outfits op het toneel en daarbuiten inspireerden Amerikaanse pop-artkunstenaar Andy Warhol, die Johnson midden jaren 70 portretteerde in zijn serie Ladies and Gentlemen. Hij nam echter niet de moeite haar naam te vermelden bij het portret, en later wees Johnson op de ironie haar eigen beeltenis te koop te zien hangen voor duizenden dollars terwijl ze zelf worstelde om de huur bij elkaar te scharrelen. Psychische problemen en dakloosheid zouden haar blijven achtervolgen, ook in de jaren 80.

Toen haar lichaam in de zomer van 1992 werd gevonden in de Hudson Rivier, ging de politie voetstoots uit van zelfdoding. Maar eerder die avond zagen getuigen hoe Johnson vlak bij de pier werd lastiggevallen, en menigeen gelooft dat ze slachtoffer werd van het geweld tegen de lhbti+-gemeenschap dat in die dagen hoogtij vierde. Ze overleed op 46-jarige leeftijd. Dat de activist tot op de dag van vandaag niet is vergeten, toont alleen al het eerbetoon van Amerikaanse dragprogrammamaker RuPaul. In zijn tv-show noemde hij haar in 2012 ‘de ware drag moeder’ en hield de deelnemers voor dat Marsha P. Johnson ‘de weg had geplaveid voor ons allemaal’.