‘Antiracisme en Pride zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden’

Amsterdam, 1990. De Surinaams-Nederlandse filmmaker en antiracisme-activist Andre Reeder maakt een film over een zwarte homoseksuele jongen in de Bijlmer. Hij komt daardoor in aanraking met het zwarte queercollectief Strange Fruit, waar een wereld voor hem opengaat: bij collectieven zoals deze kan hij openlijk en trots zwart én gay zijn. In de jaren erna leert hij andere zwarte queeractivisten kennen, zoals Tieneke Sumter, die al sinds de jaren 80 bij SUHO Women opkomt voor lhbti+- en vrouwenrechten en antiracisme.

Wie niet beter zou weten, zou misschien denken dat intersectionaliteit, het snijvlak tussen antiracisme en de lhbti+-beweging, een nieuwe trend is, maar er gaat een lange geschiedenis aan vooraf van mensen die daarvoor streden – óók in Nederland. Black Pride had er volgens Pieter niet kunnen zijn zonder de huidige opleving van antiracisme; zonder de zwarte queercollectieven in de jaren 80 en 90 en niet zonder de eerste opstanden in de Verenigde Staten. Pieter: “Vanaf het moment dat Marsha P. Johnson de eerste steen gooide, zijn antiracisme en queeractivisme onlosmakelijk met elkaar verbonden.” Hoe die relatie eruitziet, is op veel manieren veranderd. En op veel manieren ook niet.

Volgens Tieneke Sumter (58) was SUHO een plek voor zelfontwikkeling én voor politiek activisme. Ze herinnert zich nog de heftige discussies over hoe ze wilden bijdragen aan feminisme, of aan antiracisme. “De een wilde focussen op het queer-zijn, de ander zei: dát kun je verbergen, jouw zwart-zijn niet. Ik was wat ze nu intersectioneel zouden noemen: zwart, vrouw en lesbisch zijn stond niet los van elkaar. Toen had het nog geen naam, maar we leefden er wel naar.”

“In het Surinaams zouden we zeggen: hun hoofd is hard”, lacht Sumter. “Witte organisaties luisteren wel, maar het dringt gewoon niet tot ze door.” In 2019 leek dat wéér zo, toen het IHLIA (een archief voor lhbti+-geschiedenis) in Amsterdam een tentoonstelling samenstelde over queeractivisme door de jaren heen. De bijdragen van mensen van kleur waren vrijwel helemaal uitgewist.

Dit keer lieten Sumter, Reeder en anderen het er niet bij zitten, en leek het kwartje te vallen: het IHLIA organiseerde een nieuwe tentoonstelling, Nos Tei, over black queer-activisme in Nederland, samengesteld door Naomie Pieter en mede-activist Wigbertson Julian Isenia. Sumter: “Die houding – het gesprek aangaan, verantwoordelijkheid nemen en iets veranderen – díe is nodig voor daadwerkelijk bondgenootschap.”

Hun overkoepelende politieke visie is dat alle vormen van onderdrukking met elkaar verbonden zijn. Ook dat gaat terug naar de VS in de jaren 60 en 70, toen de lhbti+-beweging voor het eerst inspiratie haalde uit de antiracismebeweging. In die jaren waren óók lhbti+’ers slachtoffer van excessief politiegeweld; daar was Stonewall een reactie op.

Tegen die tijd had de Black Panther Party al een visie ontwikkeld waarin werd gesteld politiegeweld niet incidenteel is, maar deel van een groter machtssysteem waaruit ook andere vormen van onderdrukking ontstaan, zoals werkloosheid, woningtekort of slecht onderwijs. Na Stonewall zou het Gay Liberation Front ontstaan, dat deze visie grotendeels overnam, vergelijkbare leuzen gebruikte (‘Gay Power’ was geïnspireerd op ‘Black Power’) en geld zou doneren aan de Black Panthers. Sommige leden zouden ook elkaars protesten bijwonen.

Het is een mooi ideaal, dat de ‘black’ uit Black Pride ooit kan verdwijnen, maar zelforganisatie zal altijd nodig zijn, vindt Reeder. “Alle fundamentele sociale veranderingen – huisvesting, werkgelegenheid, zelfs de afschaffing van slavernij – zijn ontstaan omdat mensen zichzélf organiseerden. Zo kijk ik er tegenaan. Naomie Pieter is één van mijn heldinnen hoor. Ik was erbij, in 2020: duizend mensen gingen de straat op voor ons, niet alleen lhbti+’ers, niet alleen mensen van kleur. Fantastisch, ik ben zó trots.”

Dit artikel verscheen eerder op OneWorld op 31 juli 2020.