Een analyse van het taalgebruik van media tussen 15 januari en 15 februari van dit jaar (zie kader) laat zien dat de term ‘MeToo’ vooral veel in columns en opiniestukken voorkomt. In NRC kwam de term bijvoorbeeld in acht columns voor, terwijl in drie columns werd gesproken over ‘seksueel misbruik’ en in twee columns over ‘seksueel geweld’. Ook in de Volkskrant dook de term relatief vaak op op de column- en opiniepagina’s, namelijk 13 keer (tegenover 16 keer elders in de krant).
Naar aanleiding van de onthullingen bij The Voice in januari van dit jaar, vroeg OneWorld de auteur van dit artikel om het taalgebruik onder de loep te nemen van zeven toonaangevende Nederlandse nieuwsmedia (AD, Het Financieele Dagblad, NRC, De Telegraaf, Trouw, de Volkskrant en NOS.nl). Zij keek daarvoor naar de vier weken vanaf de bekendmaking dat RTL het programma The Voice of Holland stillegde (15 januari). Eind april keek zij op verzoek van OneWorld naar het gebruik van ‘MeToo’, naar aanleiding van de in opspraak geraakte Van Drimmelen.
“Artikelen waarin de term ‘MeToo’ voorkomt lijken vaak wat ‘luchtiger’ van insteek
Vooral NRC gebruikte de term ‘MeToo’ in de onderzochte periode relatief vaak: met 42 keer bijna net zo vaak als het algemene ‘seksueel grensoverschrijdend gedrag’ (45 keer) en ‘verkrachting’ (41 keer). ‘MeToo’ kwam vaker voor dan ‘seksueel misbruik’ (38 keer). Binnen de krant is #MeToo bovendien een categorie waarin artikelen kunnen worden ingedeeld (andere categorieën zijn ‘seksueel wangedrag’ en ‘grensoverschrijdend gedrag’). Veel van de berichten over de zaak-Marc Overmars vielen voor NRC in de categorie MeToo.
‘Seksueel grensoverschrijdend gedrag’ werkt bagatelliserend
“Is neutraal taalgebruik niet een illusie?
“Dat een term als ‘seksueel misbruik’ een emotionele lading heeft, komt door het ongemak dat het in de maatschappij oproept”, reageert Bicanic. Dat ongerief proberen media weg te nemen met eufemistische etiketten. Of door het gebruik van containerbegrippen zoals ‘seksueel ongewenst gedrag’, ‘seksuele intimidatie’, ‘seksueel wangedrag’ en ‘seksueel geweld’. “NRC valt vaak terug op seksueel wangedrag”, zegt Karel Smouter, chef Media bij de krant. Soms is dat een praktische keuze: “Seksueel grensoverschrijdend gedrag is een hele mond vol. Seksueel wangedrag is een beknoptere parapluterm, de nuance komt in de artikelen.”
Bicanic heeft liever dat media spreken van ‘seksueel misbruik’. Volgens haar hoeft er geen sprake te zijn van fysiek contact om van misbruik te spreken. Ook bij opdringerige seksuele appjes of ongevraagde piemelplaatjes mag je de term gebruiken, zegt ze. “Het gaat erom dat iemand misbruik maakt van het vertrouwen, de ondergeschikte positie of het lichaam van de ander, voor zijn eigen seksuele bevrediging of plezier”, aldus het hoofd van het Centrum Seksueel Geweld. Als er geen bewijs of rechterlijke uitspraak is, volstaat wat Bicanic betreft ook ‘vermoed seksueel misbruik’.
Aanranding
Iemand onder (dreiging met) geweld of anderszins dwingen tot het plegen of dulden van ontuchtige handelingen. Ook dit geldt wanneer iemand bewusteloos of onmachtig is, of een beperking of stoornis heeft.
Verkrachting
Seksueel binnendringen van het lichaam (met geslachtsorgaan, vinger, tong of voorwerp) onder (dreiging met) geweld of een andere manier, of wanneer iemand bewusteloos of onmachtig is, of een gebrekkige ontwikkeling of stoornis heeft.
Seksueel geweld
Seksueel geweld is wat in de wet als aanranding en verkrachting is gedefinieerd.
Seksueel misbruik
Elke vorm van seksuele grensoverschrijding waarbij sprake is van seks tussen een volwassene met een kind omdat hier per definitie sprake is van ongelijkwaardigheid, of andere situaties waarbij misbruik wordt gemaakt van een leeftijds- of machtsverschil, bijvoorbeeld wanneer een leerkracht seks heeft met een leerling of een hulpverlener met een cliënt.
Seksuele intimidatie
Verbaal, non-verbaal of fysiek gedrag met een seksuele betekenis dat als doel of gevolg heeft dat de waardigheid van een persoon wordt aangetast, in het bijzonder wanneer een bedreigende, vijandige, beledigende, vernederende of kwetsende situatie wordt gecreëerd.
Bron: Whitepaper ‘Seksuele grensoverschrijding en seksueel geweld: feiten en cijfers’
Verkrachting of ‘seks met’?
“Na de onthullingen bij The Voice spreekt de Telegraaf van een 'seksrel'
In NRC geldt dat bijvoorbeeld voor 12 van de 41 artikelen waarin van ‘verkrachting’ wordt gesproken. ‘Seksueel grensoverschrijdend gedrag’ duikt dan weer vooral in binnenlandse berichtgeving op, namelijk in maar liefst 43 van de 45 artikelen waarin NRC die term gebruikte. In de Telegraaf zie je hetzelfde patroon: 19 van de 68 verhalen waarin het woord ‘verkrachting’ stond ging over buitenlandse verdachten. In maar liefst 116 van de 118 artikelen waarin de term ‘seksueel grensoverschrijdend gedrag’ was de verdachte een Nederlander.
Dat media bij buitenlandse verhalen fermere taal lijken te gebruiken, is hoofd van het Centrum Seksueel Geweld Iva Bicanic nooit opgevallen. “Maar het verbaast me niet: verhalen over seksueel geweld laten we liever niet te dichtbij komen.”
In de uitzending van BOOS, waarin het misbruik bij The Voice aan het licht kwam, sprak presentator Tim Hofman van ‘seksueel grensoverschrijdend gedrag’. Volgens Lisanne Nooter, woordvoerder van BNNVARA, draagt het gebruik van een minder zwaar beladen term bij aan het ‘maatschappelijk debat over grensoverschrijdend gedrag en machtsmisbruik’. Bovendien wilde BOOS met de voorzichtige woordkeuze buiten de juridische discussie blijven. “Het is niet aan ons om de beschuldigingen strafrechtelijk te kwalificeren.”
‘Seksschandaal’
Dat betekent niet dat woorden als ‘seksrel’ en ‘-schandaal’ voornamelijk Telegraaf-jargon zijn. Buiten de onderzochte periode worden de termen in alle media veelvuldig gebruikt. Wie op NOS.nl zoekt op de termen ‘seksschandaal’ en ‘seksrel’ krijgt tientallen hits. Bijvoorbeeld het artikel over Bikram Choudhury, de bedenker van Bikram yoga, die verschillende keren is aangeklaagd wegens verkrachting en seksuele intimidatie. En in Het Financieele Dagblad levert de zoekterm ‘seksschandaal’ 119 resultaten op.
En ook na de gebeurtenissen bij The Voice is de ‘seksrel’ geen taboe. Op 2 maart kopt het AD: ‘Seksrel rond voorganger kan Schotse premier Sturgeon de kop kosten’. Of zoals Volkskrant-columnist Jean-Pierre Geelen ooit schreef: “Van alle rellen bekt de seksrel verreweg het lekkerst. Wij lusten er wel pap van.”
Een eerdere versie van dit artikel verscheen op OneWorld.nl op 1 april 2022.
Verder lezen?
Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?
Word abonnee
- Digitaal + magazine — € 8,00 / maand
- Alleen digitaal — € 6,00 / maand
