Identiteit

Wat is de waarde van de regenboog in 2019?

Sinds de jaren ’70 zijn de lhbti+-gemeenschap en de regenboogvlag onlosmakelijk met elkaar verbonden. Maar wat betekent de vlag anno 2019? Is alleen een regenboog wel inclusief genoeg, en kan de vlag ook verkeerd ingezet worden?

Door 20 juni 2019
lhbti pride queer Seks & gender vlaggen
Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
In de dagen rond de Pride-parades hangen de steden er vol mee. Maar op een willekeurige dag kom je een stuk minder Pride-vlaggen tegen in Nederland. De regenbogen – en andere vlaggen – beperken zich vaak tot queer spaces, zoals belangenorganisaties en gay bars. Loop je daarentegen door Madrid, dan kom je om de tien minuten een lhbti+-vlag tegen. Welmoed Jonas Mulder ondervond dat tijdens een vakantie en dat deed zoveel met hen*, dat Mulder in Utrecht ook zo’n Pride-landschap wilde creëren.

Openbare ruimtes zijn meestal alles behalve lhbti+-inclusief. Het straatbeeld wordt bepaald door advertenties die zich exclusief verhouden met de heteroseksuele, cis-gender norm. Voor mensen die zich daar niet mee identificeren, kan een Pride-vlag een krachtig symbool zijn, denkt Mulder. Het geeft een gevoel van welkom zijn en gezien worden: ‘ik besta en ik mag bestaan’.

“

Het zien van zoveel Pride-vlaggen in de publieke ruime geeft een gevoel van welkom zijn en gezien worden

Mulder gunde dat anderen, dus hing hen bij thuiskomst in Utrecht een eigen regenboogvlag op. Dat mondde uit in Spread The F(l)ag. Het doel van de campagne is zoveel mogelijk Pride-vlaggen door Utrecht verspreiden. Op het account zie je de traditionele regenboog terug, maar ook bijvoorbeeld de vernieuwde Philadelphia Pride-vlag, met bruine en zwarte streep om mensen van kleur te representeren. Mulder wil bewust de lhbti+-gemeenschap in al haar aspecten en diversiteit weergeven. Maar niet iedereen ziet dat zo. De vraag wie recht heeft op de regenboog staat regelmatig ter discussie.
Philadelphia Pride FLag

De vlag in zijn oorspronkelijke betekenis

Veel mensen zien de regenboogvlag, ontworpen door Gilbert Baker, nog steeds als hét lhbti+-symbool. De vlag, die oorspronkelijk acht strepen telde, werd in 1978 geïntroduceerd. Baker ontwierp hem als alternatief voor het bestaande gay symbool: de roze driehoek. Queer mensen werden in Duitse concentratiekampen met de roze driehoek gemerkt. Die had daardoor een nare bijsmaak. De eerste openlijke homoseksuele politicus in Californië, Harvey Milk, vond eind jaren ’70 dat queer mensen in die tijd van maatschappelijke verandering een positiever symbool verdienden.

Hij vroeg Gilbert Baker daarom een vlag te ontwerpen voor de San Francisco Lesbian & Gay Freedom Day Parade. Elke kleur symboliseerde een abstract concept, zoals ‘leven’ of ‘harmonie.’ Twee strepen werden later om praktische redenen uit het ontwerp geschrapt, en zo ontstond de versie die we nu het vaakst zien.

De regenboog: een paraplu of een begrenzing?

De vlag was vrij lang een overkoepelende symbool. Tot de jaren ’90 werden gender- en seksuele minderheden vaak allemaal onder ‘gay’ geschaard. Maar in de decennia na de Stonewall-rellen, waar ook biseksuele en vooral (Afro-Amerikaanse en Latinx) trans activisten bij betrokken waren, was de gay community minder inclusief geworden. Bi en trans mensen voelden zich er niet altijd thuis en begonnen zich in de jaren ’90 op hun eigen emancipatie te richten.1Daar kwamen ook eigen vlaggen uit voort. In de afgelopen jaren is er voor bijna elke denkbare gender- of seksuele identiteit een eigen vlag ontworpen.
Is de traditionele regenboogvlag, die vaak ruimschoots in de meerderheid is, nog wel representatief voor de hele gemeenschap? Sommige mensen vinden van niet. Dit leidde recentelijk tot de geboorte van twee nieuwe Pride-vlaggen. Aan de eerdergenoemde Philadelphia Pride-vlag werden de bruine en zwarte streep toegevoegd. Daniel Quasar ontwierp daarna een variant waar ook strepen voor transrepresentatie in verwerkt zijn. De kleuren staan voor de niet-witte en trans mensen die ondanks hun waardevolle activisme te onzichtbaar blijven. Bovendien krijgen zij ook binnen de lhbti+-gemeenschap met discriminatie te maken.
Quasar Pride Flag
Voorstanders van de traditionele regenboogvlag als overkoepelende vlag vinden de versplintering van vlaggen juist benauwend, en een nieuw soort hokjesdenken. Daarbij wordt gezegd dat de vernieuwde Pride-vlaggen voor mensen van kleur minder universeel en zelfs etnocentrisch zijn, omdat ze alleen werken in een westerse context. De vernieuwing zou het doel van oorspronkelijke vlag voorbij schieten. Baker heeft in zijn woorden voor een regenboog gekozen juist omdat deze zo multi-interpretabel is: ‘De regenboog is zo perfect omdat het bij echt bij onze diversiteit past qua ras, gender, leeftijd, al die dingen.’
“

Het is niet aan mij om voor anderen te bepalen waar zij zich prettig bij voelen, dus waarom zou ik niet al die vlaggen laten zien?

Dat neemt niet weg dat niet iedereen dit zo ervaart. Dat is ook een reden voor Mulder om andere vlaggen te laten zien op Spread the F(l)ag: “Ik denk dat de regenboogvlag een een blinde vlek is geweest, dat mensen maar aannamen dat iedereen zich daarbij thuis voelt. Je ziet dat mensen zich bewust proberen te onderscheiden, en dat is ook logisch. Ik ben ook opgegroeid met het idee dat die vlag symbool stond voor ‘de gay community’, voordat ik wist hoe divers de lhbti+-gemeenschap kan zijn. Die verscheidenheid aan nieuwe vlaggen geeft de diversiteit goed weer. Daarbij is het ook niet aan mij om voor mensen te bepalen waar zij zich prettig bij voelen, dus waarom zou ik niet al die vlaggen laten zien?”
Trans flagBeeld: Monica Helm

Regenboogmarketing: inclusief of onethisch?

Zoals Mulder aangaf, kan het zien van Pride-vlaggen op straat zorgen voor een gevoel van herkenning en erkenning. Het belang van zichtbaarheid in de publieke ruimte is allang bekend. Het zorgt aantoonbaar voor minder stereotypes en een verbeterd zelfbeeld. Toch vragen sommigen zich af of de regenboog wel onbeperkt getoond mag worden.

Grote bedrijven zetten de vlag vaak in de periode rondom Pride in. Ze maken Pride-themagoederen, of versieren hun bedrijf met regenbogen. Er komt vanuit activistische hoek vaak kritiek over pinkwashing. Dat is het misbruiken van een lhbti+-agenda voor andere doeleinden. Denk aan politici die zich opwerpen als beschermheren voor lhbti+ zodra het over potentieel homofobe migranten gaat, maar die in de Tweede Kamer zelden actie ondernemen om de emancipatie te bevorderen.

“

Bedrijven zien hun lhbti+-klanten schijnbaar als serieuze marketingdoelgroep

Ook grote bedrijven die meevaren met Pride, terwijl kleine vrijwilligersorganisaties er door de hoge kosten naast grijpen, worden ervan beticht. De vraag is of de motieven achter Pride-marketing wel helemaal fris zijn. Er is natuurlijk een enorme belangenverstrengeling voor bedrijven die zich in regenboogkleuren hullen. Ze poetsen hun imago op en lopen er flink mee binnen. Hierom zoekt Spread the F(l)ag ook bewust geen grote bedrijven of gemeentelijke organisaties op om mee samen te werken. De campagne moet oprecht blijven, en er in de eerste plaats zijn voor queer mensen en niet voor bedrijven die er financieel baat bij hebben

Toch kan ook gezegd worden dat ‘lhbti+-merchandise als marketingstunt’ op zichzelf een toonbeeld is voor maatschappelijke emancipatie. Bedrijven zien hun lhbti+-klanten schijnbaar als serieuze marketingdoelgroep. Zo serieus, dat ze het risico nemen om homofobe klanten kwijt te raken. De regenboog terugzien, al is het in een gecommercialiseerde context, kan misschien dus alsnog waardevolle zichtbaarheid zijn.

Bi Pride VlagBeeld: Michael Page

Pride-vlaggen, een strijd tegen heteronormativiteit

Desondanks doen initiatieven als Spread the F(l)ag dat toch beter. Het uiteindelijke doel van Mulders campagne is niet alleen het gevoel van zichtbaarheid en erkenning voor queer mensen creëren, maar ook de heteronormativiteit in de samenleving uitdagen. Mulder wil gesprekken, ook die over de betekenis en het gebruik van de vlag, aanwakkeren. “Met dit symbool kun je mensen, binnen en buiten de lhbti+-gemeenschap, er bewust van maken dat er andere dingen zijn dan hun eigen ervaring. Je ziet deze maand natuurlijk, tijdens de lhbti+-feestdagen, overal vlaggen hangen in de stad. Daar sta ik heel erg achter, maar ik vind het lastig dat het lijkt of queer zijn ‘effe mag’ en dan een dag later ineens niet meer. We moeten ernaar streven dat dat gevoel er gewoon altijd is.”

* Welmoed Jonas Mulder heeft de voorkeur aangesproken te worden met de non-binaire voornaamwoorden hen, hun en die.

Hetero's hebben ook een Pride nodig…

…tegen de tijd dat deze acht situaties hen overkomen.

Eindelijk hebben lhbti+'ers van kleur een plek op Pride

Onlangs voer de eerste biculturele boot in Nederland mee tijdens Utrecht Canal Pride.

  1. Zie bijvoorbeeld ‘Bisexuality and Transgenderism: InterSEXions of the Others’ door Jonathan Alexander en Karen Yescavage. ↩︎

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Verder lezen?

Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?

Word abonnee

  • Digitaal + magazine  —  € 8,00 / maand
  • Alleen digitaal  —  € 6,00 / maand
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen

Factuurgegevens

Je bestelling

Product
Aantal
 Totaal
Subtotaal in winkelwagen € 0,00
Besteltotaal € 0,00

  • € 0,00 iDit is het bedrag dat automatisch van je rekening wordt afgeschreven.

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Lees en steun

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons