‘Het moment is daar om seksuele intimidatie aan te pakken’

In haar thuisland deed de krant Aftenposten op 16 november 2017 de #MeToo-bom barsten, met een oproep tegen de cultuur van seksueel grensoverschrijdend gedrag in de tv-, film- en theaterwereld, ondertekend door zeshonderd Noorse actrices. Al snel volgden vergelijkbare acties van vrouwen in de muzieksector, de vakbonden en in de gezondheidszorg. Helseth besloot de beweging in kaart te brengen, en kwam erachter dat seksueel overschrijdend gedrag en seksueel geweld ook in Noorwegen grote problemen zijn. Hoe kan dat – in een land dat juist prat gaat op gelijkheid tussen mannen en vrouwen?

Maar dat seksuele intimidatie volgens de wet verboden is, betekent niet dat het niet voorkomt. Helseth: “Het idee heerst dat gendergelijkheid een Noorse waarde is die iedereen omarmt en dat vooral andere culturen daar een probleem mee hebben. Daardoor is het publieke debat de laatste jaren ingeslapen. Het idee leefde dat Noorwegen sowieso op de goede weg was. #MeToo maakte daar een einde aan: vrouwen lieten luid en duidelijk weten dat er nog veel misgaat en dat ze niet langer willen wachten.” Vier maanden lang beheerste #MeToo de Noorse media, waardoor mensen de ervaring van seksuele intimidatie door de ogen van jonge vrouwen te zien kregen.

De Noorse wetgeving tegen grensoverschrijdend gedrag is wel degelijk nuttig, ondervonden ze. Helseth: “Wanneer een geval van seksuele intimidatie binnen een werkcontext plaatsvindt, zijn onze wetten van toepassing. Leidinggevenden die niet voldoende ondernomen hadden tegen seksuele intimidatie konden daardoor verantwoordelijk gehouden worden. #MeToo leidde zo tot verhoogd bewustzijn rond de verantwoordelijkheid van werkgevers om het probleem te voorkomen en er actief op te reageren. De vrouwen die met hun verhalen naar buiten kwamen, werden – anders dan in andere landen – niet in de media beticht van een heksenjacht. Zij werden gezien als klokkenluiders die misstanden binnen bedrijven en sectoren aankaartten.”

Helseth: “Die vraag is belachelijk, want mensen zullen altijd flirten en seksuele relaties aangaan, maar hij komt wel ergens vandaan. Er bestaat geen eenduidige omschrijving van seksuele intimidatie. Dat maakt het moeilijk voor slachtoffers om uit te leggen welke grens er overschreden werd. Ook daders begrijpen niet altijd waar ze van beschuldigd worden.”

Het is volgens Helseth belangrijk dat de feministische beweging ervoor zorgt dat vage begrippen inhoud krijgen. Als we niet goed kunnen benoemen waar het mis gaat, kunnen we ook niet over oplossingen praten, denkt Helseth. Als voorbeeld noemt ze het woord ‘ongewenst’, dat gebruikt wordt in de Noorse wet om aan te geven dat gedrag een grens overschrijdt. ‘Ongewenst’ wekt de indruk dat deze grenzen vastliggen en het beperkt ons begrip van seksuele intimidatie, meent Helseth. Zij spreekt liever van ‘wederkerigheid’.

“Als er sprake is van wederkerigheid, dan betekent dit dat jouw verlangens deel uitmaken van het proces. Een gebrek aan wederkerigheid zorgt voor geweld. Wederkerigheid is veranderlijk, het hangt af van de relatie die je met iemand hebt en de context waarin je je bevindt. Een opmerking van je baas kan heel anders aankomen dan dezelfde opmerking van een vriend. Seksueel benaderd worden in een café waar je weg kunt is anders dan op de werkvloer waar je dagelijks naar moet terugkeren.”

Zo is gender-stigmatisering evengoed een vorm van seksuele intimidatie. Gender-stigmatisering houdt in dat iemand het recht wordt ontnomen om een individu te zijn, doordat die persoon tot een categorie gereduceerd wordt. Helseth: “Een voorbeeld hiervan was toen twee mannelijke muzikanten in 2008 een belangrijke Noorse muziekprijs voor vrouwelijke artiesten mochten uitreiken. Ze vertelden hoe leuk ze vrouwen wel niet vonden, dat vrouwen hun inspiratiebron waren en grapten over hoe het zou zijn om naast een jonge prijswinnares wakker te worden. Toen zangeres Susanne Sundfør de prijs in ontvangst nam, merkte ze terecht op: ‘Ik ben in de eerste plaats artiest, niet in de eerste plaats vrouw.’”

Ook beoordeling op basis van uiterlijk valt volgens Helseth onder seksuele intimidatie. Hierbij eigent iemand zich het recht toe om het uiterlijk van een ander te becommentariëren op een ongepaste manier of in een situatie waar dit afbreuk doet aan de autoriteit van een ander. Helseth: “Hieronder valt nageroepen worden op straat, maar ook de baas die je aan klanten voorstelt als ‘de mooiste vrouw op de afdeling’, terwijl je evengoed tien jaar werkervaring en allerlei andere kwaliteiten hebt.”

En omdat onze levens zich steeds meer online afspelen, neem seksuele intimidatie ook nieuwe digitale vormen aan, zoals het doorsturen van iemands naaktfoto zonder toestemming of het sturen van een ongewenste naaktfoto. Helseth: “Het online verspreiden van foto’s, waarbij een ander benadeeld wordt, omdat diegene geen toestemming heeft gegeven om foto’s te ontvangen of te delen is een ernstige vorm van grensoverschrijdend gedrag, omdat je nooit weet hoe lang het zal duren. Foto’s kunnen altijd opnieuw opduiken en door de anonimiteit van het internet is er moeilijk iets aan te doen.”