Met een vastberaden toon en een uitdagende blik zegt mijn nichtje, lichtelijk geïrriteerd: ‘Ik ben geen kind meer. Ik ben een vrouw.’ Ze is bijna 15 en onze betutteling zat. Haar moeder en ik kijken elkaar verbaasd, maar geamuseerd aan. Ik bedenk me dat ik snel iets moet zeggen voordat haar moeder in lachen uitbarst. Ik vraag met mijn beste waardevrije stem: ‘Hoezo? Ben je geen meisje meer dan?’ Haar moeder heeft haar gezicht ondertussen weer onder controle, haar lach veilig ingeslikt. Bij mijn nichtje begint vertwijfeling toe te slaan: ‘Al lang niet meer. Toen ik menstrueerde werd ik echt een vrouw.’ Ze wendt zich tot haar moeder, op zoek naar bevestiging: ‘Dat is toch zo? Dat zei je toch toen? Dat ik toen écht een vrouw werd?’
Haar moeder en ik kijken elkaar aan, stilzwijgend op zoek naar de juiste woorden om een puberend meisje uit te leggen wat vrouw-zijn betekent en hoe je een vrouw wordt. Het is een spannend moment. Haar moeder en ik zijn beide vrouwen die het niet zo nauw nemen met definities van vrouw-zijn. We leven, goedschiks en soms kwaadschiks, buiten de gangbare gendernormen en genderverwachtingen die anderen onze lichamen opleggen. En toch zijn we trots op ons vrouw-zijn en blijven we ons hardnekkig inzetten voor de gelijkwaardigheid en bevrijding van alle vrouwen. Wij zijn van kleur (ik ben Burundees, zij is Portugees-Algerijns), dik, stoer, ambitieus, fel en uitgesproken activistisch. Ik ben eerstegeneratiemigrant, zij tweedegeneratie. Vrouw-zijn is een vormend begrip voor wie we zijn, voor hoe we worden behandeld, voor wat we mogen en moeten doen. Zij is een cisgender vrouw, ik ben een transgender vrouw.
Dit essay verscheen eerder in
OneWorld Magazine en op 1 augustus 2019 op OneWorld.nl.
“
Veel mensen voelen zich bedreigd door mijn claim op vrouwelijkheid
Veel mensen voelen zich bedreigd door mijn claim op vrouwelijkheid. Wat hebben de protestantse ondertekenaars van de
lhbti+-hatende Nashville-verklaring gemeen met de rooms-katholieke kerk? Of extreemrechtse opiniemakers zoals Jordan Peterson met een groep invloedrijke Britse feministen onder de noemer TERF
1? Zij zijn het grotendeels met elkaar eens dat mijn genderidentiteit als trans vrouw niet gerespecteerd hoeft te worden. Sterker nog, zij zijn van mening dat ik gevaarlijk ben, dat ik de natuurlijke orde verstoor, dat mijn gelijkwaardige en vrije bestaan als vrouw de maatschappij zal ontwrichten. Tegen mijn nichtje zouden zij allen waarschijnlijk zeggen: ‘Ja, je menstruatie betekent dat je lichamelijk volwassen bent geworden. Je bent nu een vrouwelijk mens. Dat is zo bepaald door de natuur (en God).’
Vos in een kippenhok
Ik hoor mezelf tegen mijn nichtje zeggen: ‘Ik ben vrouw, 35 jaar oud en ik denk niet dat ik nog zal menstrueren, hoor! Vrouw zijn vereist geen bloedoffer.’ We lachen. Hartelijk. Om de absurditeit van een puber die aanspraak maakt op vrouwelijkheid. Om de absurditeit van twee intersectionele feministen die geen parate definitie hebben van vrouw zijn. We lachen denk ik ook om de absurditeit van een 35-jarige die niet menstrueert, door het leven gaat met een penis, en aanspraak maakt op de vrouwelijke identiteit. Misschien lachen we ook om de absurditeit dat we überhaupt vrouw willen zijn, in deze patriarchale wereld.
“
Vrouw zijn is bloeden, letterlijk en figuurlijk
Want laten we eerlijk zijn: vrouw zijn vereist wel een bloedoffer. Vrouw zijn is bloeden, letterlijk en figuurlijk. Vrouwen worden wereldwijd buitengesloten, gestigmatiseerd en onderdrukt. Niet alleen wordt vrouwen geweld aangedaan door mannen, ook worden we onderdrukt door ongelijke wetten en instituties, door religie. Iemand die claimt vrouw te zijn, claimt ook het geweld te hebben ondergaan dat daarbij hoort. Het is daar omdat een feminist over trans vrouwen dingen kan schrijven als: ‘Een vos hoort niet in een kippenhok, ook als die vos zich identificeert als kip.’ En dat vervolgens een invloedrijke feminist als J.K. Rowling zo’n tweet durft te liken. Omdat vrouwen zoals ik zijn opgegroeid met het privilege van mannelijkheid en het bloedoffer van de onderdrukking niet hebben gebracht, zullen we nooit weten hoe het echt is om een meisje te zijn.
Maar het ontkennen van mijn vrouw-zijn is een pijnlijke ontkenning van het geweld dat ik heb overleefd. Geweld dat zich op mij richtte omdat ik vrouw en vrouwelijk ben. Zolang ik me kan herinneren, werd mij duidelijk gemaakt dat ik niet voldeed als jongetje. Dat het meisje uit me geslagen en gebeden moest worden. Het meisje dat ik niet mocht zijn, groeide op met de verstikkende handen van mannen en jongens, die me dwongen ‘mannelijk’ te zijn. Mijn moeder beschermde me daar niet tegen. Zij leerde mij me klein te houden, om ontvangend en kuis zijn. Vrouw zijn blijkt een politieke identiteit, die ons recht geeft op gerechtigheid, bevrijding, waardigheid, veiligheid en solidariteit. Vrouwen ontwikkelen daarom feministische organisaties, collectieven en safe spaces. Feministische festivals, feministische fondsen. Dingen die we realiseren ondanks schaarste.
“
De uitsluiting van trans vrouwen begint met de afbakening van vrouw als biologisch beperkt en objectief kenbaar
We denken dat we die festivals, fondsen en safe spaces moeten verdedigen tegen uitputting en kaping. We willen er immers zeker van zijn dat deze schaarse middelen en voorzieningen toekomen aan degenen die ze echt nodig hebben. Berucht is het Michigan
Womyn’s Music Festival (1976 – 2015). Toegang werd alleen verleend aan ‘vrouwen’ die als ‘vrouw’ geboren waren (in hun eigen woorden: ‘womyn-born-womyn’). De aanwezigheid van transgender vrouwen zou inbreuk doen op de behoefte om met vrouwen onder elkaar te zijn. Volgens de overlevering moesten vrouwen die ervan verdacht werden transgender te zijn, zich uitkleden om toegang te krijgen. Als de poortwachters constateerden dat de festivalganger in kwestie een penis had, riepen zij: ‘Man op het land! Man op het land!’, totdat de vernederde trans vrouw het terrein had verlaten.
Naomí Combrink legt in dit artikel uit hoe westers feminisme witte en rijke vrouwen zonder beperking aan de top plaatst. Het liefst zijn die vrouwen dan ook nog slank en theoretisch opgeleid. Arme vrouwen, vrouwen met beperkingen, zwarte en bruine vrouwen, en vrouwen die sekswerk doen zijn in dat systeem de beperkte aandacht, (financiële) middelen en voorzieningen die er bestaan voor vrouwenbevrijding (nog) niet waard. De uitsluiting van trans vrouwen binnen feministische gemeenschappen werkt anders. Die begint met de afbakening van vrouw zijn als een identiteit die biologisch beperkt en objectief kenbaar is.
Het zwakkere lichaam
Er is in die theorie ‘objectief ’ en ‘eenduidig’ aan te wijzen wie biologisch gezien een vrouw is. Een vrouw is dan een wetenschappelijke categorie, een waarheid gecodeerd in onze genen, vetverdeling, hormonale huishouding, geslachtskenmerken, botopmaak, neurale architectuur en onze rol in de reproductiecyclus. Een grondige bodyscan zou definitief kunnen uitwijzen of ik een vrouwenlichaam bewoon of niet. Gender is dan sekse, en niet een sociaal construct. Aanhangers van dit biologische determinisme noemen zichzelf ‘genderkritisch’. Ze voeren actief verzet tegen wat zij ‘genderideologie’ noemen. Een schrikwekkend succesvol verzet met verregaande consequenties voor de mensenrechten van transgender personen.
In landen waar de beweging succes heeft, wordt bijvoorbeeld het Istanbul-verdrag van de Raad van Europa – ter voorkoming en bestrijding van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld – niet geratificeerd. Als de vrouw in essentie slechts haar lichamelijke opmaak is, kunnen we voortaan haar alleen uitleggen als menstruerend, barend, hormonaal en ‘zwakker’ lichaam. Maar de wetenschap is allesbehalve neutraal en heeft vaak gediend als bevestiging van het vrouwbeeld van de mannen die wetenschap bedreven: de vrouw als de ander, het zwakkere geslacht, de deviatie, de hysterie, het irrationele.
“
De wetenschap werkt mee aan het institutionaliseren van seksisme
De wetenschap werkt mee aan het institutionaliseren van seksisme. Bijvoorbeeld met de spraakmakende beslissing van de IAAF (International Association of Athletics Federation) om
atlete Caster Semenya’s deelname aan de competitie voorwaardelijk te stellen aan het verlagen van haar testosteron. Haar zwarte vrouwenlichaam wordt, met deze ogenschijnlijk objectieve maatstaven, buiten de verwachte en geaccepteerde normen geplaatst voor wat een vrouwenlichaam is. Het is immers zwak en Semenya’s lichaam is dat niet. Het moet dus verzwakt worden, alleen dan kan zij eerlijk meedoen met andere vrouwen.
Ruimhartig
De TERFs en hun handlangers grijpen terug naar een klassiek mechanisme van ontkenning en inperking van de zelfbeschikking van vrouwen. Het lichaam is belangrijker dan de vrije zelfbeschikking over onze levens en lichamen. De wetenschappelijke kennis over onze lichamen wordt superieur geacht over de kennis die ik meen te hebben over mijn genderidentiteit. Handhaving van deze ‘seksuele’ orde veroorzaakt repressie en institutioneel geweld. Denk aan
de eis die transgender mensen door de overheid tot 2014 gesteld werd om eerst gesteriliseerd te worden, alvorens officieel in het paspoort van geslacht te mogen wisselen.
Ik wens mijn nichtje een ruimhartig en rekbaar begrip van vrouw-zijn toe. Zij zal voor hetere vuren staan dan wij ons kunnen voorstellen: klimaatoorlogen, rechts-extremisme en verdere afbraak van sociale voorzieningen en publieke diensten. Ik wens haar kameraden toe; vrouwen waar zij zich in herkent, maar ook vrouwen met lichamen, verhalen en kennis anders dan de hare. Ik wens haar andere zwarte vrouwen toe, gelovige en niet-gelovige vrouwen, dikke vrouwen, vrouwen met beperkingen, trans vrouwen, vrouwelijke mensen, strijdbare vrouwen, ongehoorzame vrouwen, verzorgende vrouwen, arme vrouwen, oudere vrouwen, intersekse vrouwen, lesbische vrouwen, biseksuele vrouwen, aseksuele vrouwen. Ik wens haar gemeenschap toe, zelfbeschikking, en strijdbare liefde.
Dit essay verscheen eerder in OneWorld Magazine en op 1 augustus 2019 op OneWorld.nl.
