Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
De Nigeriaans-Zweeds-Finse schrijfster, publicist en blogger Minna Salami (40) noemt zichzelf een ‘people’s philosopher’ die op zoek gaat naar antwoorden op grote vragen, zoals: wat maakt ons mens?
Minna Salami schrijft voor de Britse krant The Guardian, is columnist voor The Guardian Nigeria en de Huffington Post en is oprichter van MsAfropolitan, een veelbekroonde blog die feminisme en kritische reflecties over de hedendaagse cultuur verbindt vanuit een op Afrika gefocuste perspectief. Ze is TEDx-spreker en is verbonden aan het African Feminist Initiative van Pennsylvania State University.
“Schrijven betekent voor mij nadenken
Uit haar teksten op Ms. Afropolitan spreekt een honger om de wereld te begrijpen en veranderen, maar ook een bedachtzaamheid. “Er zijn zoveel wereldveranderaars die niet eerst zichzelf veranderd hebben. Dat is gevaarlijk. Als je anderen probeert te beïnvloeden, heb je een verantwoordelijkheid om eerst inwaarts te kijken. Ik doe dat door te schrijven, ik vorm mijn standpunten al schrijvende. Schrijven betekent voor mij nadenken, onderzoek doen, lezen… en mediteren! Mediteren helpt me om te beginnen schrijven vanuit een plek van helderheid. Vroeger kreeg ik vaak vragen als: ‘wat wil je later worden, waar zie je jezelf over vijf jaar?’ Ik antwoordde altijd dat ik professioneel mens wil worden (lacht). En ik denk dat mens worden inhoudt dat je naar je eigen gedachten luistert, voordat je ze uitspreekt.”
Het patriarchaat knuffelen
Salami vraagt of ze ons gesprek mag opnemen, want: “zoals de schrijfster Nora Ephron ooit zei: everything is copy. Soms komt er tijdens een interview iets naar boven waar ik later over wil schrijven. Schrijven is zowel mijn methode van helen als mijn methode van verzet. Woorden zijn krachtig: ze veranderen individuele levens én de koers van de samenleving. Daarom willen onze samenlevingen vrouwen niet laten spreken, behalve wanneer ze het patriarchaat knuffelen. Doen ze dat niet, dan zijn er consequenties, die variëren van bedreiging tot de dood. De beste manier om een vrouw te controleren is door haar ervan te weerhouden de wereld vanuit haar eigen perspectief te zien. Dus wil het patriarchaat vrouwen doen zwijgen. Feminisme is geen oorlog tegen mannen; het is een oorlog tegen het tot zwijgen brengen van vrouwen.”
“Niet Zweden, maar Nigeria maakte van mij een feminist
Minna Salami werd geboren in Finland, groeide op in Nigeria en verhuisde als tiener naar Zweden. Mensen nemen vaak aan dat ze in Zweden feminist werd, maar dat is een misvatting. “Nigeria heeft me feminist gemaakt. Ik groeide op in Lagos, waar buitenshuis mannen overal aan het hoofd stonden – van overheden tot bedrijven. Binnenshuis werd ik omringd door vrouwen. Mijn moeder was de eerste die mijn hoofd vulde met feminisme, maar ook mijn vaders twee zussen die, net als mijn oma, bij ons in huis woonden. Mijn oma was een marktkoopvrouw die geweldig kon vertellen. Onze hulp Margaret was als een tweede moeder voor mij. Ik groeide op met de verhalen van al deze vrouwen. Ik stelde toen al vragen bij de tegenstelling tussen de wereld binnen en buiten ons huis.”
Afrikaans feminisme als gids
In Zweden werd Salami voor het eerst geconfronteerd met racisme. Opnieuw zocht ze haar toevlucht in schrijven. En hoewel ze zich al langer feminist voelde, ging ze zich in Zweden voor het eerst zo noemen. “Tijdens mijn bachelor Politieke Wetenschap bekeken we de film Pretty Woman. De docent legde uit dat deze film een voorbeeld is van de ‘male gaze’ (hoe de beeldende kunst en literatuur de wereld – en de vrouwen daarin – weergeven vanuit een mannelijk perspectief, red.). Hij vertelde hoe feministen zich daartegen verzetten. Dat moment veranderde mijn leven. Ik wilde roepen: ‘dus dát ben ik!’ Ik fietste naar de bibliotheek, waar ik dagenlang over feminisme heb gelezen, met dank aan een witte Zweedse man, haha.”
“Bij twijfel, stel ik mezelf de vraag of mijn acties het patriarchaat in stand houden
Toen ze zich verder verdiepte in het onderwerp ging ze zich Afrikaans of zwart feminist noemen. “Ik ben atheïst, maar als ik een religie zou hebben, zou het zwart feminisme zijn. Het beïnvloedt mijn relaties, mijn werk, spirituele en filosofische opvattingen, wat ik eet… alles! Als ik verward ben, zoek ik antwoorden door het probleem te bekijken vanuit een zwart feministisch perspectief. Een van mijn levensmotto’s is ‘Ik zal leven, maar dat is alles wat ik zal doen voor het patriarchaat’: een variant op een gedicht van Edna St. Vincent (Amerikaans dichteres en activist, red.), waarin zij zegt ‘Ik zal leven, maar dat is alles wat ik zal doen voor de dood’. Voor mij is het patriarchaat als de dood. Als ik twijfel, stel ik mezelf de vraag of mijn acties het patriarchaat in stand helpen houden. Dan weet ik wat me te doen staat.”
Van Londen tot Lagos
Salami benadrukt dat Afrikaans of zwart feminisme hetzelfde doel heeft als alle andere soorten feminisme: het patriarchaat trotseren. Met als verschil dat zwart feminisme ook focust op raciale en etnische kwesties, de positie van Afrika in de wereldorde, de gevolgen van imperialisme en de uitbuiting van Afrika. “Zwarte feministen beseffen dat je het patriarchaat niet kunt bevechten zonder imperialisme en racisme te bestrijden. Patriarchale machtsstructuren in Nigeria worden in stand gehouden door financiering en andere steun die onze leiders ontvangen uit de VS en Europa. Je kunt je niet tegen hen verzetten zonder de systemen aan te pakken die hen machtig maken. Tegelijkertijd denk ik dat het voor witte feministen in Europa net zo futiel is om het patriarchaat uit te dagen zonder imperialisme en racisme aan te pakken. Niet alleen omdat dat het juiste is om te doen, maar ook omdat uitbuiting van landen in het Zuiden het patriarchaat in Europa macht en welvaart geeft en zo in stand houdt.”
“Er worden allerlei gesprekken over klasse en geaardheid gevoerd, en sociale media versnellen dat proces
Salami verdeelt op dit moment haar tijd tussen Londen en Lagos. Gevraagd naar feminisme in Nigeria, vertelt ze dat er veel beweegt op het vlak van vrouwenrechten, maar dat er een duidelijke onderstroom is die doet denken aan het feminisme van de Tweede Golf in het Westen. “Nigeriaanse feministen nu zijn erg gericht op het veranderen van genderrollen binnenshuis, net zoals westerse feministen tijdens de Tweede Golf. Die was erg wit en upper class, waardoor er vaak met weerstand op wordt teruggekeken, zeker door zwarte feministen. Betty Friedan, auteur van The Feminine Mystique, was een boegbeeld van die Tweede Golf, maar was ook homofoob. Haar uitspraken leidden ertoe dat onder meer lesbische feministen luider van zich lieten horen. Dat brak het debat open, zodat de beweging beter kon worden.”
Online revolutie
Iets vergelijkbaars is nu gaande in Nigeria, legt Salami uit. “Veel Nigeriaanse vrouwen die bezig zijn met de rolverdeling binnenshuis zijn geprivilegieerd. Ze richten zich op zaken die hún levens beïnvloeden, maar voor vrouwen uit lagere klassen minder prioriteit hebben. Daar komt kritiek op, waardoor er nu allerlei gesprekken over klasse en geaardheid gevoerd worden. Sociale media versnellen dat proces.”
Dankzij het internet zijn Nigeriaanse feministen bezig met een ongekende revolutie op het vlak van sociale relaties. “Naast #MeToo kende Nigeria nog andere sterke hashtag-bewegingen. Female In Nigeria, bijvoorbeeld, die vrouwen aanmoedigde de harde realiteit te verwoorden waarmee zij worden geconfronteerd. Of meer recent No More, een beweging gestart door de Nigeriaanse activist Ireti Bakare-Yusuf, die seksueel misbruik en straffeloosheid wil beëindigen. Dit is een spannende tijd in het land; over vijf jaar gaat de samenleving er heel anders uitzien, daarvan ben ik overtuigd.”
Kunst als katalysator
Het feminismedebat in Nigeria laat volgens Salami zien hoe creatieve uitingen de maatschappij kunnen helpen veranderen. Theater, poëzie, literatuur: allemaal domeinen waar vrouwen mannelijke dominantie uitdagen als een vorm van politieke en intellectuele interventie. “Vijf jaar geleden was er in Nigeria geen uitgesproken feministisch debat, zoals dat er in de jaren 80 en 90 wel was; Nigeriaans feminisme zag je vooral terug in de schilderkunst, muziek en literatuur. Artiesten als Peju Alatise, Nike Ogundaike Davies of Otobong Nkanga die kunstwerken gebruiken om kwesties rond traditie, polygamie en de onderdrukking van het vrouwelijk lichaam aan de orde te stellen, horen bij de belangrijkste vormgevers van het Nigeriaanse feminisme. Theatrale interventies hebben het gesprek over genitale besnijdenis van vrouwen en een gebrek aan meisjesonderwijs op gang gebracht.”
“Kunst heeft het Nigeriaans feminisme aangezwengeld
In de literatuur is schrijfster Chimamanda Adichie het bekendste voorbeeld. “Met haar wereldberoemde manifest We should all be feminists zorgde ze dat feminisme wereldwijd een nieuw publiek bereikte. Haar fictie heeft daar ook aan bijgedragen, met romans als Purple Hibiscus, waarin mannen die vrouwen ontmenselijken een belangrijk thema is. Ook andere Nigeriaanse schrijvers, zoals Molara Wood en Ayobami Adebayo, zetten zich in hun boeken af tegen het patriarchaat. Kunst heeft op die manier het Nigeriaans feminisme van vandaag mede aangezwengeld.”
“Een boek schrijven is de gekste uitdaging die ik ooit ben aangegaan
“Sommige Nigeriaanse fictie heeft een onvoorstelbare gelaagdheid. Dat komt deels door ons onderwijs. Wie in Nigeria onderwezen wordt, moet veel klassieke westerse werken lezen, maar dat canon wordt gelukkig steeds kritischer onderwezen. Afrikaanse schrijver en denkers maken nu meer deel uit van het onderwijs. Die verschillende blikvelden dagen je uit om een weg te zoeken tussen het verleden en het heden. Denk maar aan auteur Teju Cole, die naar school ging in Nigeria: je ziet die multidimensionale blik terug in zijn schrijven. Bijvoorbeeld in het boek Open City, waarin hij een Nigeriaanse student New York laat verkennen en heden en verleden samen laat komen als die student op zoek gaat naar zijn grootmoeder in België. Cole is tegelijkertijd een Nigeriaanse, Afrikaanse en diaspora-schrijver. Zijn werk heeft daardoor iets magisch.”
Te Afrikaans
Salami’s eigen boek Sensuous Knowledge, een essaycollectie die onderwerpen zoals schoonheid, macht, kennis, dekolonisatie en zwartheid met elkaar verbindt, komt in maart uit. “Ik bekijk die onderwerpen vanuit een feministisch Afrika-centrisch perspectief. Een boek schrijven is de gekste uitdaging die ik ooit ben aangegaan en het heeft me uitgeput, maar het is ook het leukste wat ik ooit gedaan heb. Dat gevoel, dat je als kind helemaal kon opgaan in je spel en niet kon wachten om weer terug te gaan als je onderbroken werd; zo voel ik me voortdurend. Ik zit helemaal in de wereld van mijn boek. Maar ik ben nu klaar om het los te laten.”
Toen Salami een uitgever voor Sensuous Knowledge zocht, kreeg ze positieve reacties, maar er waren ook uitgevers die het idee ‘te Afrikaans’ vonden. “Ze wilden een boek dat leek op het werk van Reni Eddo-Lodge (auteur van Why I’m No Longer Talking to White People About Race, red.). Ik vond dat bizar: Reni is Reni en ik ben ik, ik ga haar boek niet schrijven! Dat mensen dit nog altijd kunnen zeggen, maakte me vastbesloten om meer te schrijven, want het is blijkbaar nodig. Ik dacht: I’m gonna write one hell of an African book!”
Verder lezen?
Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?
Word abonnee
- Digitaal + magazine — € 8,00 / maand
- Alleen digitaal — € 6,00 / maand
Terugkerende klant? Klik hier om in te loggen
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen
